آسیب‌شناسی فرهنگ عزاداری
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، عزاداری و سوگواری اهل بیت عصمت و طهارت به ویژه سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله‌الحسین(ع) در آموزه‌های حضرات معصومان(ع) مورد توجه قرار گرفته و اجر و ثواب فراوانی برای آن بیان شده است. امام رضا(ع) فرمودند گریه‌کنندگان باید برای کسی همچون حسین علیه‌السلام گریه کنند، چرا که گریستن برای او، گناهان بزرگ را فرو می‌ریزد. (بحارالانوار، ج 44، ص 284). عزاداری گاه بر اثر غفلت و جهل ممکن است با آسیب‌هایی همراه شود. نوشتار حاضر سعی در تبیین برخی ازاین آسیب‌ها دارد.
انسان فقط به شناخت مجهز نگردیده است. علاوه بر شناخت، نیروی دیگری به نام انگیزش‌ها و هیجانات و جوشش‌ها وجود دارد که عامل آن، احساسات درونی و عواطف است. این عوامل نیز باید تقویت شود تا نقش خود را ایفاء کند.
برنامه‌های عزاداری یا اعیاد از جمله این عوامل است. پس باید در جامعه عواملی را ایجاد کرد تا شناخت و احساسات و عواطف دینی مردم را تحریک کند و آن‌ها را برانگیزاند تا کاری مشابه کار سید الشهداء (علیه‌السلام) انجام دهند؛ راه او را ادامه دهند و نسبت به این امر مهم علاقه پیدا کنند.
شناخت و احساسات و عواطف انواع مختلفی دارد. تحریک هر نوع احساسات و عواطف، باید با حادثه مربوط متناسب باشد. حادثه‌ای که بزرگ‌ترین نقش را در تاریخ اسلام ایفاء کرد، حادثه شهادت ابی عبدالله بود. او بود که مسیر تاریخ را عوض کرد. او بود که درسی برای نهضت، برای مقاومت، برای حرکت، برای استقامت و شهادت تا روز قیامت به انسان‌ها داد.
تحریف عزاداری‌ها
امام خمینی (رحمه الله علیه) گفتند که: «هیچ نیرویی جز عزاداری برای سید شهدا و خون ایشان نمی‌توانست قیام 15 خرداد را عملی و نتیجه‌دهنده کند» اما باید مراقب بود که عزاداری‌ها دچار تحریف نگردد و از آسیب‌های آن جلوگیری کرد.
با گذشت زمان طولانی آسیب‌هایی در عزاداری‌های ما داخل شده که به اختصار مطرح و درباره آنان بحث می‌کنیم:
الف) برهنگی
یکی از شایع‌ترین آسیب‌های موجود در عزاداری‌ها، برهنگی عزاداران در حالت عزاداری و سینه‌زنی است، البته هر چند که فی نفسه اشکالی از سوی شرع مقدس درباره این گونه رفتار وارد نگردیده، اما بدلیل آنکه عموماً صحنه‌های عزاداری تصویربرداری و در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد، پخش چنین تصاویری در جامعه رفته رفته موجب بروز حالت‌های افراطی و غلط می‌شود؛ لذا لازم است تا حساسیت بیشتری به خرج داد و نسبت به حالت افراطی برهنگی توجه خاص نمود تا این سیره پاک و سنت حسنه، دست خوش آفات و سوء استفاده سودجویان مریض دل نشود.
به همین خاطر بسیاری از علماء و مراجع تقلید بارها و بارها از سبک و سیاق برهنه شدن بعضی از هیئات عزاداری ابراز نگرانی کرده‌اند تا جایی که برخی از ایشان از منع برهنه شدن عزاداران توصیه نموده‌اند لذا گفته‌اند که مداحان از تشویق عزاداران به برهنگی خودداری کنند که این کار در حال حاضر به مصلحت ما نیست و انگشت‌های اشاره و تهمت‌ها را به طرف ما می‌کشاند بنابراین از البسه مخصوص عزداری استفاده کنند.
ب) استفاده از آلات موسیقی
از مواردی که از قدیم الایام به شکل رایج جزء فرهنگ عزاداری بوده و امروزه نیز به اشکال گوناگون به چشم می‌خورد، استفاده از آلات موسیقی در مدیحه‌سرایی و مرثیه خوانی‌هاست.
استفاده گذشتگان از ابزاری همچون طبل، دهل، سنج و شیپور بیشتر به منظور نظم بخشی به روند سینه زنی و ایجاد شور و حزن معنوی در عزاداران بوده است. اما امروزه وسایل متنوع تری از آلات موسیقی در عزاداری‌ها رایج گردیده حتی در مواردی اصل مدیحه‌سرایی و مرثیه‌خوانی را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد، از جهت کثرت و تنوع. انسان را به جای توجه به محتوا و مفهوم، به آهنگ و ترانه می‌کشد و گاهی شده که برخی، سنتور و انواع مختلفی از آلات موسیقی را روی منبر یا محراب گذاشته و مدیحه‌سرایی می‌کنند که از شأن و منزلت این عزاداری‌ها بسیار می‌کاهد.
پ) اختلاط زنان و مردان
دین اسلام برای همه آحاد و اقشار جامعه در هر عرصه‌ای دستور و برنامه‌ای خاص دارد که رعایت بی قید و شرط آن انسان را به کمال خویش نائل می‌سازد.
زن نمونه شیعی وقتی می‌تواند رضایت اهل بیت و در رأس ایشان حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) که یگانه دختر رسول مکرم اسلام و اسوه اتمّ پاکدامنی است را جلب کند، که عامل به دستورات ایشان باشد. حضور بانوان در مراسم عزاداری مسائلی را در پی دارد، از جمله اختلاط زنان و مردان در دسته‌های عزاداری و به خصوص در حاشیه مراسم‌ها و بی‌توجهی مسئولین هیئات در برخی موارد موجب سودجویی برخی از دختران و پسران بیمار دل گردیده است.
همچنین در پاره‌ای از موارد صحنه‌های نامناسبی در حاشیه و حتی جمع عزاداران رخ می‌دهد که پاک شدن ساحت مقدس عزاداری ائمه‌اطهار(ع) از لوث چنین گناهانی تنها با عنایت و درایت عموم عزاداران و خادمین هیئت‌ها ممکن می‌باشد.
ت) آسیب رساندن به بدن
آسیب رساندن به بدن در خلال عزاداری علاوه بر اینکه حرمت شرعی دارد، مورد سوء استفاده دشمنان اسلام نیز قرار می‌گیرد و تصاویرِ این مجالس به سرعت در میان مردم پخش می‌شود و متأسفانه بارها و بارها دشمنان اسلام با استفاده سوء از این گونه تصاویر، در پی ضربه زدن به مکتب پاک شیعه برآمده‌اند.
یکی از بدترین حالات آسیب رسانی به بدن که حرمت شرعی نیز دارد مراسم قمه‌زنی است که وهابیت و صهیونیسم بین‌الملل در سایت‌ها و برنامه‌های ماهواره‌ای خود بارها و بارها با نمایش صحنه‌هایی از این مراسم به بدترین وجه، به شیعیان و مکتب راستین آنان حمله ور شده‌اند.
ث) مداحی پاپ
تهاجم فرهنگی همه جانبه غرب در جوامع مسلمین سبب شده است که حتی زیبایی شناسی برخی شیعیان نیز در برخی از موارد دگرگون شود، فرهنگ عزاداری و مدیحه سرایی هم از این تغییرات مصون نبوده‌اند و نمونه بارز این تأثیر را می‌توان در ظهور شیوه‌ای جدید از مداحی به نام مداحی پاپ دانست.
این نوع از مداحی از آهنگ‌های موسیقی پاپ غربی الگو گرفته و حتی در بسیاری از موارد مداحان به تقلید از آهنگ‌های خوانندگان پاپ می‌پردازند و دقیقاً به همان طریق مداحی می‌کنند و علماء و فقهاء هم بسیار با این روش برخورد کرده و آن را جایز نمی‌دانند و گفته‌اند که بهتر است به جای استفاده از الگوهای آنان از خود ابتکار به خرج داده و به خود متکی باشیم و از حبّ خود به اهل بیت استفاده کرده و تقلیدکننده نباشیم تا دشمنان اسلام سوء استفاده نکنند.
از جمله مشخصه‌های این شیوه غلو در گفتار و تکیه بر اشعاری است که به توصیف اعضاء و جوارح ائمه همچون چشم و ابرو و یا دست و بازوی ایشان می‌پردازد. مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند: ارزش شهداء به جان آنان است نه چشم و ابروی زیبا و به فداکاری و اخلاص آنان در حمایت از امام زمانشان است نه به قد رشید و زور بازوی آنان و اینکه اینان در معیار معنوی ارزش نیستند.
اگر لحظه‌ای به خود آییم و به فطرت پاک خویش رجوع کنیم خواهیم یافت که وقار و متانتی که در خور یک شیعه واقعی می‌باشد رفتاری است متفاوت با آنچه ذکر شد.
ج) کفرگویی
آنچه که در حرمت آن هیچ شک و شبهه‌ای نیست کفرگویی و غلو نسبت به ائمه اطهار (علیهم السلام) است. متأسفانه از دیرباز تاکنون این آسیب در اشعار و ابیات مداحان وجود داشته و دست‌آویزی برای ایجاد فتنه دشمنان شیعه، علیه ائمه اطهار و پیروانشان بوده است.
آیت الله مکارم شیرازی طی سخنرانی پیرامون مدیحه سرایی و مرثیه‌خوانی فرمودند: «نباید مسائلی که بوی غلو می‌دهد در مداحی‌ها مطرح شود. حدیث امیرالمؤمنین را همه ما شنیده‌ایم که فرمود (هلک فی رجلان: محبّ غال و مبغض غال) دو گروه‌اند که در مورد من هلاک شدند یکی آنان که غلو می‌کنند و ما را برتر از مقاممان می‌گویند و ما را همچون خدا می‌ستایند و یکی دشمنانی که ما را لعن و نفرین می‌کنند (غرر الحکم و درر الکلم، ص 735) و او این دو را همسنگ با هم قرار می‌دهد. در گوشه و کنار، گاهی ما می‌شنویم زمزمه‌هایی را که خیلی زننده است و من مجبورم که در این جا بگویم، بعضی‌ها در تعبیراتشان شنیده شده «لا اله الا فاطمه الزهرا» یا «لا اله الا زینب» می‌گویند، من بارها عرض کردم، کسی که این سخن را می‌گوید اگر بفهمد چه می‌گوید در آن مجلسی که نشسته اگر در استکانی چای بخورد، باید استکانش را آب بکشند. دو عیب بزرگ دارد یک خلاف تعلیمات اسلام است و دیگری وقتی که به گوش دشمنان که این روزها خیلی ساده می‌رسد، برسد می‌گویند اینکه ما می‌گوییم شیعیان کافراند همین موارد است.
چ) تمثال ائمه
به رغم تذکرات مکرّر و موضع گیری‌های علماء و روحانیت در عصرهای مختلف نسبت به عدم استفاده از اسطوره‌ها و سمبل‌های باطل به خصوص تصاویر و تمثال‌های نمادین و ساختگی در اماکن مذهبی و مجالس عزا، متأسفانه بعضی از افراد جامعه با صداقت و حسن نیت جهت ارادت به اهل‌بیت گاه اقدام به نصب این‌گونه تصاویر در مجالس مذهبی خود می‌نمایند.
بی تأمل روشن است که شخصیت عظیم و والای اهل بیت عصمت و طهارت نه تنها به توصیف نمی‌گنجد بلکه به طریق اولی نباید اعتقادات پاک علاقه‌مندان خاندان نبوی بازیچه‌ای جهت بازار کار و تبلیغات بعضی سودجویان قرار گیرد و ما نیز نباید ارادت و علاقه خود را متمرکز در یک تصویر یا قاب عکس نماییم.
به عقیده علماء و صاحب نظران این تصاویر، وسیله‌ای است که یهود و نصارا و بدخواهان مسلمین جهت تخریب عقاید پاک مردم و شخصیت و جایگاه امامان و امام زادگان شیعه و منحرف کردن فرهنگ ناب عاشورا از صراط حقیقی خود به کار برده‌اند./998/د102/س
منبع: روزنامه کیهان