علوم انسانی غربی نگاه تک بعدی به انسان دارد

به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، علیرضا صدرا، عضو هیأت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، با تاکید بر ضرورت تحول در علوم انسانی گفت: سؤال آن است که مگر علم رایج فعلی از علوم انسانی با چه اشکالاتی مواجه است و از سوی دیگر ما با چه مشکلاتی مواجهیم که این علوم توان پاسخگویی به آنها را نداشتند؟ باید توجه داشته باشیم که زمانی که از تحول علوم انسانی صحبت می کنیم دو مسأله به میان می آید، یک مسأله مربوط به تحول ماهوی و دیگری تحول مبنایی در این علوم است، یعنی یکبار جهت، یکبار ماهیت و یکبار دیگر کیفیت یک علم تغییر می کند.

وی با بیان اینکه دانش انسانی حال حاضر غرب زاییده از دانش طبیعی است، تصریح کرد: این نگاه در واقع بُعد متعالی انسان را حذف کرده است و صرفا به ابعاد مادی توجه داشته یعنی درست نقطه مقابل اندیشه دینی ما، در نتیجه علوم انسانی فعلی در غرب با وجود تمام فعالیت هایی که صورت پذیرفته است نارسایی ذاتی دارد در حالی که علوم انسانی اسلامی ابعاد دیگری را وارد عرصه اجتماع کرده است، یعنی علاوه بر بعد مادی نسبت به بعد معنوی انسان نیز توجه و حساسیت نشان داده است.

صدرا در ادامه سخنانش گفت: مسأله دیگر این است که ما با سه مولفه و ویژگی در سیر علوم مواجه ایم که شامل دانایی، بینش و دانش می شود، علوم غربی بینش را تعطیل کرده است و انسان را به مثابه یک امر بیرونی تعریف می کند. مثلا اگر از روان شناسی صحبت می کند تاکید بر ویژگیهای فیزیولوژیکی دارد. بنابراین با مروری بر علوم انسانی فعلی که در غرب وجود دارد می بینیم که هستی شناسی در علوم انسانی غربی اصلا کاربردی ندارد.

رییس اندیشکده سیاست مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با بیان اینکه با توجه به این تفاسیر نیازمند تحول اساسی در حوزه علوم انسانی فعلی هستیم، تصریح کرد: باید در مسیر برنامه ریزی برای علوم انسانی اسلامی بر اساس سنت اسلامی خود و با رجوع به آیات و روایات نظریه پردازی کرده و کار کنیم. مساله آن است که علوم انسانی جدید که مبتنی بر مکتب مدرنیسم است نارسایی و البته ناسازواری دارد و بیشتر بُعد تنازعی را برجسته می کند و تصور کنیم که این نگاه در حوزه های مختلف علوم انسانی غرب اعم از علوم اجتماعی و علوم سیاسی وارد شده است در حالی که دیدگاه دینی ما هرگز نگرشی تک بعدی نداشته است .

وی با بیان اینکه در حال حاضر نیاز داریم که بتوانیم تمامی ابعاد انسان را ذیل علوم انسانی تعریف کنیم و نگاهی کاربردی را ارایه کنیم، ابراز کرد: ما می توانیم ابعادی که در علوم انسانی فعلی نارسایی دارند را استخدام و در آن روح اندیشه دینی خودمان را بدمیم، پس امکان استفاده از برخی دستاوردهای فعلی در حوزه علوم انسانی وجود دارد اما باید با مداقه کافی و رویکردهای روش مند از این علوم بهره جست.

عضو هیأت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، با اشاره به اینکه ما با بینش تک ساحتی که درعلوم غربی دیده می شود، مخالف هستیم، تصریح کرد: بنابراین نیامده ایم که اختراعات و اکتشافات فکری غرب در حوزه علوم انسانی را دقیقا به محیط دانشگاه بیاوریم چرا که اساسا با اندیشه ما منافات دارد اما می توانیم بخشهایی از این علوم را با نگاه صحیح و بر اساس اندیشه خودمان استفاده کنیم، تاریخچه آنرا بدانیم، یک محقق باید از تاریخچه و سیر مطالعاتی رشته مورد پژوهش خود مطلع باشد. مسأله آن است که نمی توان تمامی دستاوردهای گذشتگان را نادیده گرفت .

صدرا با بیان اینکه غرب ساحت انسان را در حد ساحت مادی تعریف می کند، گفت: توجه کنیم که نباید واژه « هیومن» را به معنای «انسان» ترجمه کنیم، وقتی غرب از این واژه ذیل حوزه های مختلف استفاده می کند نگاه صرفا مادی به انسان را بیان می کند، ضمن اینکه مفهوم و ترجمه این واژه در اینجا به معنای «بشر» است نه انسان، یعنی بشر از نظر طبیعی حیوانی پیشرفته است. حال مسأله این است که آنها این نگاه را همان طورکه پیش تر اشاره داشتم نسبت به علوم تعمیم می دهند در حالی که دین ما نگاه متعالی را به انسان دارد. اگر خوب به قضیه نگاه کنیم می بینیم که غرب در شاکله علوم انسانی خود نسبت به انسان تعبیر «بشر» را دارد که این تعبیر در نگاه قرآن کریم معمولا و عمدتا ناظر بر ابعاد و جنبه های مادی است. حال تصور کنیم که غرب علوم انسانی خود را براساس این دیدگاه شکل داده است.

عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با بیان اینکه انسان دارای ابعاد معرفتی است که هرگز نمی توان این ابعاد را نادیده گرفت و صرفا تکیه بر جنبه های طبیعی او داشت، افزود: انسان با سلسله مراتب سه گانه ای به نام حقیقت انسانی، ماهیت انسانی و واقعیت انسانی است که مورد سؤال و در عین حال شناخت در یک روش علمی قرار می گیرد.

حال تصور کنید که نگاه صرفا مادی در غرب نسبت به انسان چه مسایلی را سبب می شود، وقتی نگاه علوم به ویژه علوم انسانی در جهان امروز غرب نسبت به انسان نگاهی طبیعی باشد در این صورت این نتیجه را سبب می شود، یعنی به دیدگاه دانشمند علوم غربی چون انسان طبیعی است پس جنبه هژمونیک دارد و این دیدگاه است که بعد سلطه طلبی در انسان را بیان و تقویت می کند یعنی در مجموع این دیدگاه ها انسان موجودی طبیعی و سلطه طلب با ویژگیهای صرفا مادی معرفی می شود و برای چنین انسانی است که علوم طراحی می شوند، بنابراین علوم انسانی غربی کاستی های فراوانی دارند .

صدرا تصریح کرد: ما در گذار اختراع به فناوری آنچنان که باید در حوزه علوم انسانی کار نکرده ایم، ممکن نظریه ای جدید را خودمان ارایه کنیم اما آن را خوب تعمیق نبخشیم و پردازش نکنیم، این مساله هم ناشی از آن است که پژوهش در حوزه علوم انسانی جدی گرفته نمی شود و از سوی دیگر ناشی از این می شود که اساسا نهادهای مختلف در این حوزه کار نکرده اند، ما می بینیم که حرف های خوبی زده می شود اما مسأله این است که همه فقط حرف می زنند و حمایتی از جریان پژوهشی کشور به ویژه در حوزه علوم انسانی نمی شود در حالی که اساس جامعه بر پایه این علوم است و باید تعامل همه جانبه ای میان اساتید و پژوهشگران و دستگاه های زیربط صورت پذیرد تا بتوانیم شاهد تبلور عرصه علوم انسانی اسلامی باشیم.

وی ادامه داد: من معتقدم که دانشگاه های ما ظرفیت آنرا دارند که بتوانند در حوزه علوم انسانی اسلامی کار کنند، اما باید حمایت جدی شوند، حمایتی که استمرار داشته باشد و دانشجو استاد، پژوهشگر حوزه های مختلف علوم انسانی بتواند روی این حمایت حساب کند و با طیب خاطر به تحقیق و پژوهش بپردازد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: نگاه معرفت شناسانه و دینی که در اندیشه علوم انسانی اسلامی وجود دارد علاوه بر آسایش به آرامش انسان هم می پردازد در حالی که علم غربی فقط تاکید بر آسایش دارد و این که نگرش ناشی از نگاه تک بعدی غرب به انسان است که او را موجودی تک ساحتی و مادی می داند و این در حالی که است که ما برای انسان ابعاد متعالی را در نظر می گیریم و بر همین اساس برای جامعه، علم و دانش برنامه ریزی می کنیم. به بیان دیگر در جهان امروز رونق بشر هست اما علم فعلی انسان را تبدیل به شیء کرده است در حالی که چنین نیست و انسان متعالی است./998/د102/س

منبع: ستاد خبری سومین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی