الگوی خانواده اسلامی؛ کارآمد و پیشرو در عصر تکنولوژی

به گزارش خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، دکتر ریحانه حقانی، مدیر گروه زن و خانواده پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر، در دویست‌وچهل‌وپنجمین نشست از سلسله نشست‌های مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه‌های علمیه با عنوان کرامت زن و خانواده در سیره پیامبر اسلام(ص) در درباره کارآمدی الگوی خانواده اسلامی در عصر تکنولوژی اظهار داشت: با توجه به تفاوت‌هایی که در اصول و روش‌ها در نظامات اجتماعی مطرح می‌شود، باید گفت اصول مبنایی در اسلام ثابت و غیرقابل تغییر هستند، اما روش‌ها می‌توانند متناسب با زمان و مکان تغییر کنند. از این‌رو، اصولی که اسلام در زمینه کرامت انسان، تقسیم وظایف میان زن و مرد، و نقش‌های خانوادگی تعیین کرده، همواره ثابت و مبتنی بر فطرت انسانی است؛ بنابراین این اصول، حتی پس از هزار و چهارصد سال، همچنان کارآمد و زنده هستند.

 

حقانی افزود: اسلام بر پایه فطرت و جایگاه وجودی انسان، اصولی را در حوزه خانواده بنیان نهاده است که همواره پاسخ‌گو و پیشرو است. در حالی‌که نظام‌های اجتماعی غربی، با فاصله گرفتن از این اصول، دچار بحران‌های فردی و اجتماعی شده‌اند. حتی علوم انسانی جدید، همان مفاهیمی را که اسلام قرن‌ها پیش بیان کرده، با اصطلاحاتی مانند "دلبستگی ایمن" یا "مسئولیت‌پذیری اجتماعی" بازتعریف کرده است.

 

مدیر گروه زن و خانواده پژوهشکده ادامه داد: اگر بخواهیم مقایسه‌ای میان الگوی خانواده اسلامی و الگوی خانواده غربی داشته باشیم، ابتدا باید شاخص‌های مقایسه را مشخص کنیم. برخی از شاخص‌ها عینی هستند، مانند نرخ ازدواج و طلاق، سطح سازگاری زوجین و کیفیت تربیت فرزند؛ و برخی ذهنی‌اند، مانند میزان رضایت از زندگی و احساس معنا در خانواده.

 

 

وی خاطرنشان کرد: مطالعات آماری در جوامع مختلف نشان داده است خانواده‌هایی که بر پایه ایمان و ارزش‌های دینی بنا شده‌اند، میزان سازگاری، رضایت، و پایداری بیشتری دارند. اصول ثابت اسلام موجب می‌شود روابط خانوادگی بر پایه محبت، مسئولیت‌پذیری و عدالت شکل گیرد، در حالی‌که روش‌های تربیتی و رفتاری نیز باید متناسب با زمان و شرایط روز تنظیم شوند.

 

حقانی تأکید کرد: اسلام، اصول را ثابت و جهان‌شمول معرفی کرده و در عین حال، در روش‌ها انعطاف‌پذیری لازم را در نظر گرفته است. به همین دلیل، حتی در عصر جدید و با تغییرات فرهنگی و فناوری، الگوی خانواده اسلامی همچنان قابلیت اجرا و موفقیت دارد. در مقابل، فرهنگ غرب با تبدیل برخی روش‌های نادرست به اصول غیرقابل تغییر، به بحران‌های عمیق اخلاقی و خانوادگی دچار شده است.

 

مدیر گروه زن و خانواده پژوهشکده با اشاره به مغالطه میان اصول و روش‌ها در نظام غربی گفت: در الگوی خانواده اسلامی، تفکیک روشنی میان اصول و روش‌ها وجود دارد؛ اما در نگاه غربی، این دو خلط شده‌اند. آنان روش‌ها را جایگزین اصول کرده‌اند، در حالی که اصول در اسلام ثابت و فطری‌اند و روش‌ها متناسب با زمان و مکان تغییر می‌کنند.

 

وی افزود: برای نمونه، آزادی زن در نگاه غربی از جایگاه جنسیتی زن نشأت می‌گیرد و آزادی او را در تقابل با نقش مادری و همسری تعریف می‌کند؛ در حالی‌که در اسلام، آزادی زن به معنای کرامت، اختیار و شأن انسانی اوست. زن در نظام اسلامی می‌تواند رشد فردی و اجتماعی داشته باشد، اما این آزادی از مسیر کرامت، مسئولیت‌پذیری و تعالی انسانی می‌گذرد، نه از مسیر نفی نقش‌های طبیعی و فطری.

 

حقانی با بیان اینکه برداشت نادرست از مفهوم آزادی، جوامع غربی را به انحراف کشانده است، اظهار داشت: آنان با ارائه تصویری تحریف‌شده از آزادی، جامعه را از مسیر صحیح دور کرده‌اند. نتیجه آن انحطاط و فروپاشی بنیان خانواده است. در مقابل، اسلام با تعیین اصول روشن و روش‌های انعطاف‌پذیر، به دنبال هدایت خانواده به سمت رشد و تعالی است.

 

 

مدیر گروه زن و خانواده پژوهشکده در پاسخ به پرسش مجری درباره غایت الگوی خانواده اسلامی توضیح داد: الگوی خانواده اسلامی می‌خواهد زن، مرد و فرزندان در کنار هم به رشد شخصی، فکری، فرهنگی و اجتماعی برسند. خانواده اسلامی فقط به بعد مادی زندگی توجه ندارد، بلکه چندساحتی است و ابعاد فردی، اجتماعی، معنوی و اخلاقی را در بر می‌گیرد. این خانواده نه‌تنها منعطف است بلکه درمانگر هم هست؛ یعنی در درون خود توانایی اصلاح آسیب‌ها را دارد.

 

وی افزود: در الگوی اسلامی، اعضای خانواده نسبت به مشکلات یکدیگر بی‌تفاوت نیستند. بلکه هرکس خود را در درمان و حل مسئله شریک می‌داند. اسلام خانواده را به گونه‌ای طراحی کرده است که بتواند هم در بعد مادی و هم در بعد معنوی رشد کند و در آینده به خانواده‌ای برجسته، اخلاقی و موفق تبدیل شود.

 

حقانی در ادامه با اشاره به تفاوت نگاه ارزش‌مدار اسلام و نگاه مادی غرب گفت: در غرب، سالمندان باری اقتصادی محسوب می‌شوند، اما در خانواده اسلامی، آنان سرمایه معنوی‌اند. خدمت به سالمند در فرهنگ اسلامی نه مانع رشد، بلکه موجب تعالی است. نگاه ارزش‌مدار موجب می‌شود فرد خدمت به والدین را عبادت بداند و در پرتو آن به رشد روحی برسد.

 

وی درباره تربیت نسل نیز گفت: در خانواده اسلامی، تربیت نسل بر مبنای محبت، مسئولیت اجتماعی و شکوفایی استعدادهاست. تربیت، صرفاً محدود به دوران بلوغ یا استقلال مالی نیست، بلکه از کودکی تا بزرگسالی ادامه دارد. هدف تربیت در اسلام پرورش فردی خلاق، مسئول و اخلاق‌مدار است که بتواند در آینده محور محبت و خدمت در جامعه باشد.

 

حقانی تأکید کرد: ریشه بحران‌های خانوادگی در فاصله گرفتن از اصول اسلامی است. هرچه از مدل و الگوی ترسیم‌شده اسلام دور شویم، طبیعتاً دچار بحران خواهیم شد. اگر مسلمان باشیم اما به دستورات اسلام عمل نکنیم، فرقی با جوامع غربی نخواهیم داشت. اسلام برای هر مشکلی پادزهر دارد؛ اما شرط آن، عمل به اصول است.

 

 

وی با اشاره به اینکه نگاه خانواده در اسلام، پیشگیرانه است نه صرفاً درمانگرانه، افزود: اسلام از ابتدا راه پیشگیری از آسیب‌ها را نشان داده است. اگر به آن عمل کنیم، نیاز به درمان‌های دیرهنگام کمتر خواهد بود. اما وقتی باورها و اصول فراموش شوند، بحران پدید می‌آید. در مشاوره‌های خانوادگی مشاهده می‌کنیم که بسیاری از زوج‌ها در میانسالی به چالش‌هایی دچار می‌شوند، چون باورها و محبت‌های آغاز زندگی را فراموش کرده‌اند و روش‌ها را جایگزین اصول کرده‌اند.

 

این استاد حوزه خاطرنشان کرد: کارآمدی الگوی خانواده اسلامی تردیدناپذیر است، اما میزان عمل‌پذیری ما و همچنین نقش جامعه اسلامی و نهادهای فرهنگی در ترویج آن بسیار تعیین‌کننده است. متولیان فرهنگ عمومی و نهادهای آموزشی باید در تقویت این الگو نقش ایفا کنند.

 

حقانی در ادامه به شاخص‌های خانواده متعالی در اسلام پرداخت و گفت: نخستین شاخص، توجه به جمع است نه فرد. یعنی در برنامه‌ریزی زندگی، اولویت با منافع خانواده است نه صرفاً خواسته‌های فردی. شاخص دوم، رشد چندبعدی اعضای خانواده است؛ از رشد اقتصادی تا ارتقای فرهنگی و اجتماعی. هر یک از اعضای خانواده باید در مسیر رشد متوازن حرکت کنند و تقسیم وظایف به‌گونه‌ای باشد که این ارتقا برای همه فراهم شود.

 

وی افزود: در تربیت نسل نیز خانواده اسلامی هم صالح است و هم مصلح؛ یعنی هم خود را می‌سازد و هم جامعه را اصلاح می‌کند. این ویژگی بدون معنویت حاصل نمی‌شود، زیرا رشد مادی بدون رشد معنوی ناقص است. بنابراین ارتقای معنویت در خانواده، یکی از شاخص‌های بنیادین الگوی اسلامی است.

 

مدیر گروه زن و خانواده پژوهشکده با تأکید بر اینکه خانواده متعالی در اسلام همان خانواده موفق امروزی است، توضیح داد: خانواده متعالی منعطف است، توان درمانگری دارد، به اصول پایبند است و در مسیر معنویت حرکت می‌کند. اصول آن شامل کرامت، حقوق ذاتی، تقسیم وظایف، تأمین معیشت و رشد فردی و جمعی است. اما در عین حال، باید تربیت‌های خود را روزآمد کند و از روش‌های جدید تربیتی متناسب با زمان بهره گیرد.

 

حقانی در پایان گفت: برای عبور از بحران‌های هویتی امروز ــ چه فردی و چه اجتماعی ــ تنها راه، بازگشت به الگوی اسلامی خانواده است. فضای رسانه‌ای جهان امروز با ارائه الگوهای غلط، مسیر خانواده را منحرف می‌کند؛ اما اگر اصول اسلامی را در رفتار، گفتار و برنامه‌ریزی زندگی به کار ببریم، می‌توانیم به رضایتمندی و آرامش حقیقی برسیم. آرامش زمانی حاصل می‌شود که اصول رعایت شده و روش‌ها در خدمت هدف خانواده متعالی قرار گیرند.