فصلنامه علمی تخصصی حبل‌المتین در گام دوازدهم
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دوازدهمین شماره فصلنامه علمی تخصصی حبل‌المتین ویژه پاییز 1394 به صاحب‌امتیازی دبیرخانه شورای برنامه‌ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت چاپ و روانه بازار شد.
دبیرخانه شورای برنامه ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت با هدف توسعه و تعمیق مطالعات تطبیقی و مقارنه ای، تقویت فرهنگ تقریب و وحدت بین مذاهب اسلامی و ارتقاء سطح علمی طلاب و روحانیون اهل سنت، اقدام به انتشار فصلنامه علمی- تخصصی حبل المتین کرده است.
این فصلنامه بنا دارد با استفاده از ظرفیت‌های علمی عالمان و پژوهشگران مذاهب اسلامی، بستری مناسب برای تعامل افکار و اندیشه های راهبردی و کاربردی در حوزه علوم و معارف اسلامی را فراهم نماید.
فصلنامه حبل المتین نخستین نشریه تخصصی در حوزه اهل سنت است که در کشور منتشر می‌شود و امیدوار است با استقبال صاحب نظران اهل قلم به ویژه پژوهشگران اهل سنت مواجه گشته و گامی مؤثر در تولید و توسعه علوم اسلامی با رویکرد تقریبی بردارد.
در این شماره 15 مقاله مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته که به این شرح است:
مقاصدالشریعه و جایگاه آن در شریعت با نگاه تطبیقى
تروریسم جهشیافته و ظهور تهدید بنیادین مطالعه داعش
جهانى شدن و القاعده
جهانى شدن و ظهور هویت بنیادگرا در خاورمیانه
بازتاب قیام عاشورا در سرودههاى شاعران اهلسنت
نفى خشونت و تکفیر در اسلام
حیات، اثر، منهج و ویژگىهاى تفسیرى سه مفسر معاصر کُرد از اهل سنت
امام صادق علیه‌السلام و نهضت علمى جهان اسلام
نفى خشونت از منظر قرآن و سنت
توصیف کتاب شرحالمقاصد
معرفى کتابهای سیماى على علیه‌السلام از منظر اهلسنت و ولاى حسین علیه‌السلام
معرفى فرهنگنامه علوم قرآنى
نگین علم و معرفت در شرق
دانشگاه گفتگو محور
اصول جامع مقالهنویسی
مقاصدالشریعه و جایگاه آن در شریعت با نگاه تطبیقى
جلال محمدى
چکیده: نظریه مقاصدالشریعه یکى از مهمترین نظریههاى مصلحتگرایانه فقهى است که در فقه سیاسى اهلسنت، با ارائه برداشتى عقلانى از شریعت، موجبات شکلگیرى شاخهاى از فقه به نام فقهالمقاصد را فراهم کرده است.
مقاله حاضر درصدد بازخوانى تلاشهاى فقیهانه از فقهاى اهلسنت در ارائه نظریه مقاصدالشریعه است که با بررسى تاریخچه شکلگیرى این نظریه، تحولات آن در دوران معاصر، پیشینه نظرى مفهوم مصلحت و تحول آن را در فقه سیاسى اهلسنت مطالعه مىکند؛ بر این اساس، مطالب مقاله در دو بخش آراء فقیهان گذشته و فقیهان و نوگرایان دینى معاصر، تنظیم شده، شکلگیرى و تحول نظریه مقاصدالشریعه را در این دوران بررسى مىکند.
تروریسم جهشیافته و ظهور تهدید بنیادین مطالعه داعش
علی‌اشرف نظری
چکیده: تحولات بروزیافته در چند سال اخیر و ظهور گروههای تروریستی در عراق و سوریه مسأله غامضى است که موجى از نگرانى و هراس در میان مردمان این دو کشور ایجاد کرده است، پیکارجویان سلفى - تکفیرى دولت اسلامى عراق و شام(داعش) که پس از 29 ژوئن 2014 م به «خلافت اسلامى» تغییر نام داد، گروهى از تروریستهاى بینالمللى هستند که از کشورهاى مختلف عربى، آسیایى، اروپایى و آفریقایی گرد هم آمدهاند.
سیاست بهرهگیرى از رسانههاى جدید و شبکههاى اجتماعى نظیر فیسبوک و توئیتر و راهاندازى «شبکه دایق» و مجلهاى با همین عنوان، تکیه بر اصل غافلگیرى و انجام حملات برقآسا، انجام اقدامات خشن و رعبآور، قائل بودن به نوعى رسالت به ظاهر الهى و تکلیف برگشتناپذیر مذهبى، چندرگه بودن هویت اعضاء و ایجاد ظرفیت‌های جذب بینالمللى در گروه و فراملى بودن ایدهها و اندیشههاى آنها(تلاش براى ایجاد خلافتى بزرگ که در نهایت غرب را هم به قلمرو خود خواهد افزود) موجب شده است که سیر رشد آنها در میان گروههای مختلف افراطى به صورت تصاعدى باشد.
گستره جغرافیاى وسیعى از اردن و یمن گرفته تا عربستان و لیبى و از بلژیک در اروپا تا اندونزى در شرق آسیا تحت تأثیر تبلیغ و نفوذ فکرى آنها قرار گرفته است.
در این میان، مسأله داعش متأثر از شرایط و تحولات جدید بینالمللى در آگوست و سپتامبر 2014م (مرداد و شهریور 1393) وارد فاز جدیدى شده است. تحولات داخلى عراق و شکنندگى ساختارهاى نظامى و سیاسى در این کشور، مشکلات ناشى از انتقال قدرت به دولت جدید العبادى، سوء کارکرد دولت نورى مالکى و بروز بحران نفوذ و اقتدار، فقدان نگرش راهبردى و بروز حرکتهاى جداییطلب در کردستان عراق، ناکارآمدى نیروهاى نظامى در برخورد با حرکتهاى چریکى و جنگهاى نامنظم، هراس عمومى و آشفتگى عمیق مدنى و مهمتر از همه دستیابی داعش به منابع مالى جدید و اعمال کنترل بر مناطق و مراکز حیاتى موجب شده است که معماى بدخیم تروریسم به یک شوک بزرگ و حتى بهصورت محتمل به یک فاجعه بینالمللى مبدل شود.
جهانى شدن و القاعده
ابوذر رفیعى قهساره
محمد حاجىپور
مریم مرادى سروستانى
چکیده:جهانى شدن، از نمادهاى بارز زندگى در چند دهه اخیر و همچنین مهمترین چالش جوامع و کشورها در هزاره سوم است. این پدیده که در اثر گسترش وسایل ارتباطى اعم از وسایل حمل و نقل و رسانههاى ارتباط جمعى به وجود آمده، تمامى افراد، جوامع و فرهنگها را به یکدیگر پیوند داده و در این بین تأثیراتى را نیز بر آنها داشته است که گروه القاعده نیز در این میان از این فرآیند تأثیراتى را گرفته است.
القاعده نیز تشکیلات بینالمللى نظامى و بنیادگرای اسلامی است که در دوران جنگ شوروى، از سوی اسامه بنلادن در افغانستان و در شهر پیشاور تأسیس شد. این سازمان در قالب شبکههاى نظامى گوناگون فراملى و بهعنوان یک جنبش رادیکال اسلام سنى فعالیت مىکند که با آنچه که تأثیرات و دخالتهاى غیرمسلمانان بر دنیاى اسلام مىنامند، مبارزه کرده و براى گسترش اسلام در جهان فعالیت مىکنند.
در واقع القاعده بهمثابه جنبشی تروریستی ضد جهانى شدن در واکنش به سلطه آمریکا در سطح جهانى بهویژه کشورهاى مسلمان شکلگرفته است. به طورکلى نوشتار حاضر بر آن است تا با استفاده از روش کیفى - اسنادى، به این پرسش پاسخ دهد که چه رابطهاى بین فرآیند جهانى شدن و جنبش القاعده وجود دارد؟ در این راستا، فرضیه ما این است که بین فرآیند جهانى شدن و جنبش القاعده، یک رابطه مستقیم حکمفرماست؛ به گونهای که جنبش القاعده از ابزارهایى که فرآیند جهانى شدن در بُعد فناورىهاى اطلاعاتى و ارتباطى و بهویژه نظامى در اختیار آنها قرار داده، به بهترین نحو بهره برده است. از سویى دیگر نیز این جنبش سعى بر آن دارد تا نقش رهبرى ایالات متحده آمریکا را بر فرآیند جهانى شدن، کمرنگ جلوه دهد.
جهانى شدن و ظهور هویت بنیادگرا در خاورمیانه
محمدجواد خلیلى
محسن شفیعى سیفآبادی
چکیده: جهانى شدن در منطقه خاورمیانه با به چالش کشیدن هویتهای ایدئولوژیک(حاکم) و تک گفتار، نیاز به هویت و معنا را تشدید کرده است. بنیادگرایى، یکى از پاسخهایى است که به این نیاز داده شده است. آنها با گزینش معنا و انحصارى‌کردن آن، انرژى خود را صرف به کار بستن معانى و ویژگىهاى برگزیده مىکنند. بازسازى معنا از سوی گروههای بنیادگرا، با تکیه بر مفاهیم جمعى همچون مذهب، جهاد، شریعت، خانواده و اجتماع صورت مىپذیرد.
این جماعتها، هویتهایى را مىسازند که کارکردشان ایجاد انسجام و حمایت از افراد در برابر دنیاى به ظاهر خصمانه بیرونى است. بر این پایه به نظر مىرسد بتوان گسترش هویت بنیادگرا در خاورمیانه به ویژه عربستان، عراق و سوریه و در دنیاى نوین را برآیند شتابان جهانى شدن دانست.
بازتاب قیام عاشورا در سرودههاى شاعران اهلسنت
سیدهادى میرآقایى
چکیده: ادبیات فارسى، آیینه احساسات و عواطف پاک شاعرانى است که از سر ارادت و عشق به آستان معشوق، به سرودن شعر پرداختهاند به ویژه شعرایى که شمیم محبت اهلبیت علیهم‌السلام مشام جانشان را نوازش داده و دل در گرو محبت آنان نهادهاند و شعر آیینی سرودهاند. چنین شاعران بزرگوارى علاوه بر آن که اندیشه متعالى آنان در جریده عالم ثبت مىشود حلقه اتصال دوستداران اهلبیت علیهم‌السلام به آیندگان مىشوند، یکى از عناصر فرهنگى که جزء مضامین اصلى سرودههاى شاعران قرار گرفته، قیام عاشورا و نهضت حسینى است.
در این رهگذر فرهنگى، تنها شاعران شیعیمذهب به ابراز ارادت به حضرت اباعبدالله علیهم‌السلام و نهضت ایشان نپرداختهاند بلکه شاعرانى از اهلسنت نیز، جانمایه شعر خویش را با ابراز ارادت به اهلبیت علیهم‌السلام و عاشورا مزین ساختهاند. این مقاله درصدد است تا جلوههایی از ارادت شاعران اهلسنت به قیام عاشورا و شخصیت والامقام حضرت حسین بن على علیه‌السلام را نشان دهد.
نفى خشونت و تکفیر در اسلام
خالد عیسىزاده
چکیده:در سالهاى اخیر انگشت اتهام به سوى اسلام و اسلامگرایان بوده تا آنان را عاملان خشونت و مسببان تروریسم جهانى بنامند. این در حالى است که روح اسلام با خشونت مخالف است و توصیههاى فراوانى بر پرهیز از خشونت دارد.
در این مقاله سعى شده دیدگاه اسلام را درباره تروریسم و خشونت بررسى کرده و دلایل و توجیهات برخى اسلامگرایان افراطى را براى اعمال غیرقابل قبول خود به چالش بکشد. نگارنده بر این باور است که باید روشنفکران و مبلغان دین اسلام در مقابل هجمه سیاهسازى چهره اسلام موضعگیری کرده و مانند همیشه با عزمى راسخ به تعیین مواضع اسلام میانهرو بپردازند این مقاله نیز بر همین مبنا و با نیتى خیرخواهانه به رشته تحریر درآمده است تا جهان بفهمد که اسلام نهتنها تروریستپرور نیست، بلکه خود قربانی ترور و تروریسم شده است. نمونه بارز آن ایران اسلامى است که چون حکومتى بر پایه باور راستین دینى است قربانی تروریسم شده است و شخصیتىهاى زیادى اعم از مذهبى و سیاسى را از دست داده است.
حیات، اثر، منهج و ویژگىهاى تفسیرى سه مفسر معاصر کُرد از اهل سنت
جهانگیر ولدبیگى
چکیده: قوم کُرد در طول تاریخ اسلامى خود از ابتدا تا به امروز در زمینههاى مختلف ازجمله تفسیر قرآن تلاشهاى چشمگیرى داشته است و تفاسیر متعددى را با زبانهاى مختلف ازجمله عربى، کُردى، فارسى به جامعه اسلامى تقدیم کرده است. روند چنین امرى در عصر حاضر بیش از گذشته بوده است بهطوریکه مىتوان در صدسال اخیر به بیش از 60 تفسیر کامل و ناقص که برخى به چاپ رسیده و برخى همچنان مخطوط هستند اشاره کرد.
در این میان تفسیر سعید نورسى(ساکن کردستان ترکیه)، ملامحمد جلىزاده(از کردستان عراق) و استاد ناصر سبحانى(از کردستان ایران) هم از جهت منهج و هم بیان مطالب، بیش از همه جلب توجه میکنند.
امام صادق علیه‌السلام و نهضت علمى جهان اسلام
سید محمدمهدی میرجلیلی
چکیده: امام صادق علیه‌السلام در طلیعه حرکت و نهضت علمى اسلام، همزمان با انتقال خلافت، از سلسله بنیامیه به آل عباس، یکى از چهرههاى درخشان و مورد توجه و محل رجوع علماى اسلام بوده است. کاوش و بررسى ابعاد وجودى و علمى آن امام، بسیارى از حقایق پنهان، در کیفیت رشد و گسترش و شکلگیرى فرهنگ و علوم اسلامى را، روشن مىکند.
امام صادق علیه‌السلام در این حرکت عظیم در ابعاد مختلف علمی چون فقه، حدیث، کلام، تفسیر و علوم بشرى دیگر نقش داشته است. ایشان شاگردانی تربیت کرده است که در دانشهاى گوناگون تبحر داشتهاند. از دیگر فعالیتهاى امام صادق علیه‌السلام مبارزات علمى ایشان با جریانها و فرقههاى مختلف که در جامعه اسلامى آن زمان در پى تساهل و تسامح بودهاند و از سوى حاکمیت وقت حمایت میشدهاند.
نفى خشونت از منظر قرآن و سنت
حجت‌الاسلام و المسلمین قاضی‌زاده
چکیده: درباره اینکه خشونت چیست و حد و حدود آن کدام است، تفسیرهاى مختلفى در مباحث جامعه اسلامى، جامعهشناختى و لغوى ارائه شده است. برخى خشونت را شیوههاى خلاف نرم یا برخلاف طبع فرد و جامعه مىگویند.
توصیف کتاب شرحالمقاصد
رحمتالله ضیائى
چکیده: این اثر با ارزش نوشته مسعود بن عمر بن عبدالله، سعدالدین تفتازانى هروى شافعى (793-712 هـ.ق) است. وی اصالتاً از تفتازان یکى از قراى نساء از توابع خراسان بزرگ است که به سرخس نقل مکان نموده بود و در هرات، خوارزم و دیگر نواحى به تحصیل و پژوهش پرداخت. وى چهار سال در هرات به سر برد و کتاب «مطول» را به حاکم هرات، معزالدین ابى الحسن اهدا نمود. وى در معانى و بیان و منطق و کلام تبحر کامل داشته و خدمات علمى زیادی به فرهنگ و تمدن اسلامى نموده است. اهمیت وى در گسترش و اعتلاى معارف و فرهنگ اسلامى در دوره پس از ویرانىهاى مغول به اندازهاى است که مورخان، او را حد فاصل متقدمان و متأخران دانستهاند.
معرفى کتابهای سیماى على علیه‌السلام از منظر اهلسنت و ولاى حسین علیه‌السلام
زهرا نظامالدینی
چکیده: بیشک عشق به اهلبیت علیهم‌السلام زمینهساز عشق به خداوند است و هر آن کس که در این مسیر گام برمىدارد، بیشتر به صفات الهى مزین مىشود. این محبت که باعث اتحاد ارواح مؤمنین با یکدیگر و هدایت آنان است، نه تنها در میان شیعیان وجود دارد، بلکه تمامى آزادگان جهان را شامل شده و هر آن کس که با این خاندان آشنا شود را در زمره شیفتگان آنان قرار مىدهد.
این عشق و ارادت نسبت به اهلبیت پیامبر صلی‌الله علیه و آله در میان اهلسنت نیز از جایگاه ویژهاى برخوردار است. بررسى سیره و آثار بزرگان اهلتسنن از صدر اسلام تاکنون گواه بر این ادعا است. امروزه با نگاهى اجمالى بر بسیارى از آثار علماء، دانشمندان، متفکرین، هنرمندان و شعراى اهلسنت مىتوان موجى از این دلدادگى و مهرورزى را یافت. عشق و ارادتى که آن را جزء اصول ایمانى خویش دانسته و از طریق آن امید رستگارى مىطلبند.
کتاب «سیماى على علیه‌السلام از منظر اهلسنت» و «ولاى حسین علیه‌السلام» دو اثر از هزاران آثار برجسته برادران اهلسنت است که در این راستا قدم برداشته و گوشهاى از این ارادت صادقانه را به تصویر کشدهاند.
معرفى فرهنگنامه علوم قرآنى
چکیده: قرآن داراى خصایصى است که دیگر کتب آسمانى و دینى، فاقد آن هستند، بهگونهای که صفات ممیزهاى از قبیل جامعیت، جاودانگى، جهانى بودن، شمولیت، مصونیت از تحریف و اعجاز موجب شده است تا قرآن بهعنوان مرجع و منبع قابل استناد و اعتماد براى امت اسلامى باشد.
اهمیت بازگشت به قرآن با وجود خصایص ممتاز پیشین و بهعنوان منبع مورد اعتماد و استناد امت اسلامى، در شرایط کنونى که تعصب جاهلى، تفرقه و فتنه مذهبى به اوج خود رسیده است، ضرورت و اهمیت مسأله را دو چندان مىکند. جهت تحقق این هدف مقدس، فهم درست و دقیق کلام الهى، ضرورى است.
نگین علم و معرفت در شرق
عبداللطیف عرب تیمورى
چکیده: در این مقاله سعى شده است ضمن معرفى تربتجام و جایگاه جغرافیایى و تاریخى آن با شخصیت اثرگذار منطقه، شیخ احمد جامى بهطور مختصر آشنایى حاصل شده و سپس به ذکر تاریخچه پیدایش حوزه علمیه احمدیه در تربتجام توسط شیخ احمد جامى پرداخته و سیر حوادث تاریخى حوزه را از قرن ششم تاکنون مورد بررسى قرار داده و در پایان سعى مىشود با بیان اطلاعاتى وضعیت حوزه و اساتید آن در دوران اخیر و شرایط فعلى بیان شده و اهمیت و جایگاه این حوزه بهعنوان رکن و عامل وحدت در منطقه جام و شرق کشور ذکر شود.
دانشگاه گفتگو محور
زهرا نظامالدین
چکیده: اندیشه تشکیل دانشگاه نخستین بار با تأسیس دارالفنون در سال 1230 عملى شد. تأسیس این نهاد بهعنوان نخستین مرکز آموزش عالى فرصت خوبى را براى افرادى که طالب آشنایى با علوم جدید بودند، ایجاد کرد. با گذشت زمان این نهال نوپاى علمى به رشد و شکوفایى قابل توجهى دست یافت و امروزه دانشگاه به عنوان مهمترین مرکز علمى کشور مورد توجه قرار دارد و به یقین مىتوان ادعا کرد، اصلىترین نهادى که در شکوفایى تمدن اسلامى و پیشرفت آینده کشور نقش بسزایى را ایفا مىکند، همین دانشگاهها و مراکز علمى است.
اصول جامع مقالهنویسی
راهب عارفى میناآباد
چکیده: یکى از معیارهاى کلیدى ارزیابى فعالیت علمى محققان، دانشگاهها و یا در سطح کلان کشورها، بررسى میزان انتشارات علمى آن شخص، دانشگاه و یا کشور است. در واقع مقالات علمى معتبر، سندى دال بر صحت تحقیقات و پروژههاى ارائه شده، بهوسیله محققان است. با پیدایش بستههاى مناسب بهمنظور تبادل یافتههاى علمى در کمترین و کوتاهترین زمان ممکن، مقالات بهعنوان ابزارى قدرتمند در جهت اشاعه علوم، شناختهشده است. از جهتى اهمیت مقاله در راهیابی به مقطع دکترى تخصصى یا اخذ بورس تحلیلى غیرقابل انکار است.
نوشتار حاضر سعى در ارائه نکات کاربردى در خصوص نگارش، نحوه تنظیم مقاله به روشى علمى است. امید است، نوشته حاضر راهگشاى مسیر تحقیق و پژوهش براى پژوهشگران فرهیخته حوزههاى علمیه و دانشگاههای کشور باشد.
دوازدهمین شماره فصلنامه علمی تخصصی حبل‌المتین ویژه پاییز 1394 به صاحب‌امتیازی دبیرخانه شورای برنامه‌ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت و مدیرمسؤولی محمدصادق عرب‌نیا در 220 صفحه چاپ و روانه بازار شده است./907/پ202/ق