نشست علمی اصول رواندرمانگری و مشاوره با رویکرد اسلامی برگزار شد
به گزارش خبرگزاری رسا، بیستمین نشست علمی دبیرخانه دینپژوهان کشور با عنوان «اصول رواندرمانگری و مشاوره با رویکرد اسلامی» با سخنرانی دکتر مسعود جان‌بزرگی و حضور جمعی از اساتید و پژوهشگران حوزه و دانشگاه در دبیرخانه دین پژوهان کشور برگزار شد.
«پیشینه و هدف پژوهش اصول روان درمانگری و مشاوره با رویکرد اسلامی»، «مخالفت جریان پوزیتیویستی علم با روان درمانگری با رویکرد اسلامی»، «ساختار و پایه‌های الگوی روان درمانگری»، «مکاتب و اصول روان‌درمان نگری»، «پذیرفته شدن معنویت برای انسان و پذیرفتن توجه انسان به معاد در روانشناسی»، «میدانهای ادراکی انسان در روان درمانگری»، «طبیعت مادی و سیستم وجودی انسان بر اساس تعبیرهای قرآنی»، «عدم تعارض شاخصه‌های روانشناسی دینی با یافته‌های تجربی»، «اصول مشورت اسلامی در فرایند درمان»، «شاخصهای اصلی در حوزه تخصصی مشاوره اسلامی» و «ماهیت‌های اصلی ادراکی انسان»، محورها و موضوعات بودند که استاد مسعود جان‌بزرگی در این نشست علمی به تشریح آن پرداخت.
سخنران این نشست علمی در ابتدا با اشاره به نقش بسیار مهم آیت‌الله غروی در این پژوهش، پیشینه پژوهش در اصول روان درمانگری و مشاوره با رویکرد اسلامی را دو دهه قبل عنوان کرد و افزود: پژوهش‌های تخصصی در زمینه رواندرمانگری در دانشگاه‌های تا دو دهه قبل مورد توجه نبود و کسی به این امر نمی‌پرداخت و جریان پوزیتیویستی علم نیز در ابتدا اجازه نمی‌داد رویکردهای دینی به ثمر بنشیند؛ اما کم‌کم فضای این امر ایجاد شد و بزرگانی از جمله استاد جلالی با مطرح کردن مباحث «توحید درمانی» فضای امیدواری را در این زمینه به وجود آوردند.
جان‌بزرگی هدف از پژوهش در زمینه را پاسخ به یک نیاز اصلی مبنی بر این که چرا اصول روان درمانی مبتنی بر متدهای بومی و دینی ما تدوین نشده است عنوان کرد و افزود بدین منظور بررسی و تطبیق اصول رواندرمانگری با اصول دینی در دستور کار قرار گرفت.
وی در ادامه به تشریح ساختار الگوی روان درمانی پرداخت و از «انسان شناسی و شخصیت»، «ترسیم سلامت انسان»، «قابلیت ارزیابی عینی شاخصهای سلامت و بیماری» و «بیان فرایند درمان» به عنوان چهار پایه اصلی ساختار الگوی روان درمانی یاد کرد.
پژوهشگر برگزیده حوزه دین در ادامه ضمن تشریح مکاتب موجود در زمینه رواندرمانگری، از مکتب «روانکاوی یا روان‌تحلیل‌گری» به عنوان یکی از مکاتب بزرگ مورد تدریس در دانشگاه‌های دنیا نام برد و ادامه داد: در این مکتب انسان شر، متعارض و مجبور تعریف می‌شو در حالی که وقتی کسی ذات انسان را واجد تعارض و شر می داند، قطعا با درمان این فرد باز هم این تعارضات ادامه خواهد داشت.
وی افزود: مکتب دیگر، «مکتب رفتاری نگری» است که انسان را به رفتارهای قابل مشاهده، ارزیابی و سنجش تشبیه می‌کند و اصل درمان را بر شرطی‌سازی و یادگیری قرار می‌دهد. این مکتب نیز انسان را منفعل و مجبور ولی خنثی می‌داند.
این روانشناس دینی، از «مکتب انسان‌نگری» به عنوان سومین مکتب در این زمینه نام برد و افزود: طرفداران این مکتب انسان را موجودی پاک و آزاد می‌دانند که می‌تواند خود را مدیریت کند و آن‌چه که انسان را هدایت می‌کند، خود انسان است، ولی در دیدگاه طرفداران این مکتب تناقض‌های متعددی وجود دارد.
دکتر جان‌بزرگی افزود: «مکتب اگزیستانسیالیسم» نیز انسان را آزاد، محترم، فاقد وجود ثابت و محصول فرافکنی خود تعریف می‌کند، به عبارت دیگر انسان را بین بودن و شدن تعریف می‌کند. مکتب «شناختی‌ها» نیز انسان را محصول تفکر خود می‌داند و معتقد است، انسان همان‌گونه که تفکر و تصور می‌کند تعریف می‌شود و رفتار می‌کند.
سخنران این نشست علمی اصول این مکاتب را دو حوزه «هستی‌شناسی» و «خود فرد» عنوان کرد و تأکید کرد در این مکاتب فضای ادراکی انسان شامل «هستی» و «رابطه با خود» است و این مکاتب کاری به ماورا و محیط غیبی ندارند.
دکتر جان‌بزرگی در ادامه به بحث «پذیرفتن معنویت برای انسان در روانشناسی» و «پذیرفتن توجه انسان به معاد در روانشناسی» پرداخت و خاطرنشان کرد: در روانشناسی، از دهه 90 به بعد، معنویت انسان مورد توجه قرار گرفت و تحقیقات به این سمت و سو رفت که انسان را نمی‌توان فاقد معنویت تصویر کرد؛ و در ابتدای قرن 21 انسان به عنوان موجودی زیستی، اجتماعی و معنوی معنی شد، و البته از این نکته نباید غفلت کرد که معنویتی که در این زمینه برای انسان پذیرفته شد یک معنویت سکولار است.
وی ادامه داد: روان‌شناسان به این موضوع نیز اشاره کردند که انسان توجه خاصی به مبدا دارد و در جست‌وجوی این پرسش است که مبدا او کجاست؟ . این مساله در تفکرات اریکسون کاملا قابل مشاده است.
این استاد دانشگاه با تأکید بر این که در روانشناسی اسلامی ما انسان را حیوان ناطق تعریف نمی‌کنیم گفت: سزاوار نیست که انسان با حیوان مقایسه شود چرا که انسان دارای عقل است و امام صادق(ع) هستی اصلی انسان را عقل او دانسته اند؛ و عقل از یمین عرش برآمده است. علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان این بحث به خوبی بیان کرده و آیت‌الله جوادی آملی هم تعریف روان‌شناختی جالبی در این زمینه مطرح کرده و انسان را حی متعاله تعریف می‌کنند.
وی از خداوند به عنوان بهترین روانشناس انسان یاد کرد و خاطرنشان کرد: خداوند انسان را با اعتدال خلق کرده است و در قرآن کریم هم بیان کرده است که سیستم وجودی انسان به گونه‌ای است که برای انسان شدن هیچ چیزی کم ندارد. و بر اساس تعابیر قرآنی، انسان موجودی متعادل، دارای اختیار، هدفمند، فعال و توانمند است.
سخنران این نشست علمی تأکید کرد: انسان موجودی برنامه‌ریزی شده است که قابل تغییر نیست؛ این سیستم بر اساس مفهوم نظری دینی خود نظم جو، تقواپذیر و تقوا طلب است؛ یعنی اگر سیستم مراقبتی خاصی روی این سیستم قرار گیرد، انسان می‌تواند نظم خاص پیدا کند. در عین حال، این انسان همان‌گونه که در قرآن با تعابیر ضعیفا، عجولا و... از آن یاد شده است یک موجود آسیب‌پذیر است ولی آسیب‌پذیری آن با روان تحلیل‌گری غربی متفاوت است.
استاد جان‌بزرگی در ادامه از «مبدا ادارک»، «معاد»، «هستی» و «خود انسان» به عنوان چهار فضای اصلی میدانهای ادراکی انسان یاد کرد و تأکید کرد: «مبدا» و «معاد» مبنای تمام مبدا دهی‌های انسانی است و تمام روان‌درمانگری‌ها به شکل غیرمستقیم به این دو می‌پردازند، ولی به دلیل اینکه دیدگاه سکولار دارند از این مساله غافل شده‌اند.
وی در ادامه به تشریح اصول مشاوره اسلامی پرداخت و گفت: «خردسنجی» و «خردورزی» دو اصل در مشورت اسلامی هستند که در فرایند درمان، همواره با ما خواهند بود؛ اما این روش برای کسانی که از عقلانیت بی‌بهره هستند کاربرد ندارد. امام رضا(ع) نیز فرموده است انسان نباید دنبال عقل باشد، زیرا انسان دارای عقل است، بلکه باید به دنبال ادب باشد تا غبارها کنار رفته و عقل به ظهور برسد و این یک نظریه استثنایی است.
سومین اصل نیز خود نظم‌جویی تعالی‌جویان است؛ امام علی(ع) در این زمینه سخنان فراوانی دارد، و جالب است بدانیم که فرمول اکت روانشناسی که امروزه جدیدترین متد روانشناسی جهان است به این اصل اشاره می‌کند که البته تنها به گوشه هایی از این مساله پرداخته است.
سخنران این نشست علمی اظهارکرد: اگر انسان دارای تعادل باشد توانایی کنترل نفس خود و تشخیص فجور و تقوا را دارد و انسان در هر درجه‌ای از زندگی به یک تعادل می‌رسد ولی تعالی‌خواهی انسان را از تعادل‌خواهی خارج می کند و باعت می‌شود این تعادل تغییر کرده و به تعادل بالاتر برسد؛ همان‌گونه که در قرآن کریم آمده است: «قد افلح من زکاها»، پس اگر انسان خود را فراموش کند، از تعادل خارج شده و از راه تعالی نیز خروج می‌کند.
وی افزود: اگر این تعادل‌خواهی در سطح بهینه انجام شود نیازمند تسویه است و اگر این تعالی انجام شود انسان در تعادل قرار می‌گیرد اما اگر این مساله انجام نشود انسان دچار «دسّاها» می‌شود. علامه معتقد است منظور از «دساها» نگاه داشتن یک سیستم آسیب‌زا در درون نفس است و به همین خاطر است که توصیه شده است که شخص گناهکار باید پس از انجام گناه تا هفت ساعت توبه کند تا گناه از بین برود توبه نفس را ضدعفونی می‌کند و اگر این سیستم تصفیه و پاک نشود نفس را دچار عفونت‌های مزمن خواهد کرد که دیگر نیازمند به روانشناسی خواهد داشت.
این استاد دانشگاه از «خدای ادراک شده» و «دین ادراک شده» به عنوان شاخصهای اصلی در حوزه تخصصی مشاوره‌های اسلامی نام برد و خاطرنشان کرد یک روانشناس دینی کارشناس فقهی و معنوی نیست، بلکه او با حوزه ادراک شده انسان سر و کار دارد.
وی ادامه داد: همه فعالیت‌های انسان از سیستم انگیزشی او ناشی می‌شود که بیان‌گر اصل مبدا شناسی است؛ به همین دلیل انسان می‌تواند تمام نیت‌های خود را الهی کند یا اینکه نیت خود را دوگانه کند که در این صورت از حالت توحیدی خارج می‌شود.
سخنران این نشست علمی از «معاد ادراک شده»، «هستی ادراک شده» و «خود ادرک شده» به عنوان ماهیت‌های اصلی ادراکی انسان نام برد و افزود: تمام فعالیت‌های انسان دارای هدف است و به همین دلیل انسان در معاد محاسبه می‌شود؛ هستی ادراک شده و رابطه انسان با دنیا و دیگران نیز دیگر حوزه ادراکی است؛ خود ادراک شده نیز در این زمینه خودنمایی می‌کند که اگر انسان بتواند ادارکی که دیگران از من دارند را به آن‌چه که خدا از انسان می‌خواهد تبدیل کند به این ماهیت می‌رسد.
وی در پایان تأکیدکرد: این پژوهش دارای منابع دینی است و مبتنی بر آیات و روایات است و ملاک محور است تا هنجار محور؛ خداوند نیز شاخصهای روانشناسی را بیان کرده است و این شاخص‌ها با یافته‌های تجربی که هم اکنون در دنیا وجود دارد در تعارض نیست.
در پایان این نشست علمی پژوهشگران و کارشناسان حاضر در جلسه به ارایه بحث و نظرات خود پرداختند و سخنران این نشست به سوالات حاضران پاسخ دادند.
گفتنی است در ابتدای این نشست علمی، دکتر آیت پیمان، مسئول دبیرخانه دین پژوهان کشور ضمن ارائه گزارش کوتاهی از روند برگزاری نشست‌‌های علمی این دبیرخانه، هدف از برگزاری این نشست‌ها را ارایه پژوهش‌های ناب علمی و دینی به جامعه دینی عنوان کرد و افزود: محتوای این نشست‌ها در رسانه‌‌های مکتوب و دیجیتال ارائه می‌شود و در ادامه به صورت تلخیص شده منتشر شده و در اختیار جامعه علمی کشور قرار می‌گیرد.
مدیر مسئول دبیرخانه دینپژوهان کشور در پایان این نشست علمی از مشارکت فعال و همکاری انجمن علمی روانشانسی حوزه علمیه قم در این نشست تشکر کرد./998/101/ب2
منبع: دبیرخانه دینپژوهان کشور