انتشار دومین جلد کتاب حج در آینه تاریخ
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دومین جلد مجموعه مقالات تاریخی فصلنامه میقات حج با عنوان حج در آینه تاریخ با تدوین پژوهشکده حج و زیارت از سوی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر شد.
حجّ پیامبر، نمونه‌هایی از غم‌ها و شادی‌های پیامبر، سیره و رفتار مسالمت‌آمیز پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله با غیر مسلمانان، داستانی دروغین درباره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، استوانه وفود و هیأت‌های نمایندگی، توطئه ربودن پیکر مطهر پیامبر اعظم، اندر نادرستی خبر «طلع البدر علینا»، علی علیه‌السلام فاتح خیبر، موقوفات امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، نقش علی بن ابی طالب علیه‌السلام در غزوه‌ها و سریه‌ها و حجاج شیعی در دوره صفوی بخشی از مقالات ارائه شده در این اثر است.
از دیگر مقالات منتشر شده در کتاب می‌توان به حجاج شیعی در دوره صفوی، تاریخ تشیع در مکه، مدینه، جبل عامل و حلب، نقش ایرانیان در حرمین شریفین، حج گزاری ایرانیان در دوره قاجار، راه‌های حج در دوره صفویه، هجوم وهابیان به مدینه منوّره، پیدایش وهابیت و برخی پیامدهای آن، استیلای وهابیه مکه مشرفه را، حرمین شریفین و سلاطین عثمانی، حج نیمه تمام، آل سعود و عربستان سعودی، افسانه غرانیق، مناسبات اصفهان و حجاز و نگاهی تحلیلی به فاجعه حرّه اشاره کرد.
در دیباچه این اثر آمده است: آگاهی و شناخت مکه و مدینه برای هر پژوهشگر تاریخ اسلام، نه تنها پرجاذبه است، بلکه ضرورت و اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا مکه و مدینه از صدر اسلام تاکنون به عنوان دو مرکز مهم اسلامی مورد توجه تمام مسلمانان بوده است.
مکه، مهم‌ترین جایگاه نزول وحی الهی است و مدینه با حضور پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و تشکیل نخستین حکومت اسلامی در آن به عنوان دومین مرکز اسلامی، همدوش و همراه با مکه، جایگاه و منزلت والایی یافته است. در حقیقت، این دو مرکز مهم مذهبی و تاریخی، هر یک نگین‌های گران‌سنگی را درون خود به نمایش گذاشته‌اند.
گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت در دیباچه اثر با اشاره به این‌که بسیاری از پژوهشگران تلاش کرده‌اند تا از منظر تاریخی، تمام اماکن حضور پیامبر صلی الله علیه و آله، حتی نقاطی را که توقفی کوتاه در آن داشته و گاهی نماز خوانده‌اند، شناسایی و بررسی کنند، بر این نکته تأکید می‌کند: هرچند مطالب سودمندی تاکنون نوشته شده است؛ اما کتابی که تمام محورهای پژوهشی پژوهشگران و زائران را در برداشته باشد و به سؤالات آنان پاسخ‌گو باشد نوشته نشده است.
به عنوان نمونه برخی از مقالات این اثر معرفی می‌شود:
حجّ پیامبر عنوان مقاله کاظم مدیر شانه‌چی است که درباره حج پیامبر و مباحث پیرامون آن به نگارش درآمده است. نویسنده در دو بخش کلی مقاله را به رشته تحریر در آورده که در بخش اول به مباحث مقدماتی می‌پردازد و نخست به حج پیش از اسلام و حج خانه کعبه اشاره کرده است.
در محور بعد کیفیت حج در اسلام و اقسام آن به صورت اجمالی بیان شده است. بخش بعد به تفاوت‌های بین حج جاهلیت و حج اسلام می‌پردازد که در این بخش هشت تفاوت میان این دو نوع حج بیان شده است. یکی از تفاوت‌های حج جاهلی و حج اسلامی، حمس است. حمس، امتیازات خاص قریش در مراسم حج را گویند.
نویسنده این مقاله در ادامه به مناسبت سخن از امتیازات قریش و آداب و رسوم آنان، به یکی از آداب و رسوم جاهلی (نسیء) می‌پردازد. نگارنده در بخش دوم شمار حج و عمره‌های پیامبر صلی الله علیه و آله را بررسیده است. به اتفاق فریقین، پیامبر بعد از هجرت، جز یک حج (حجةالوداع) بجا نیاورد و اما در دورانی که در مکه داشت، چه پیش از بعثت و چه بعد از آن و قبل از هجرت اختلاف است.
وی ابتدا به عمره‌های پیامبر پرداخته و سپس حج‌های آن حضرت را مورد بررسی قرار داده است. در بخش عمره‌ها، به پنج عمره: عمره حدیبیه، عمرة القضاء، طواف فتح مکه، عمره غزوه حنین و عمره حجةالوداع و درباره حج‌های پیامبر، به برخی از حج‌های آن حضرت که در منابع و روایات امامیه آمده، اشاره و بررسی شده است.
حجاج شیعی در دوره صفوی عنوام مقاله‌ای است از رسول جعفریان که مشکلات ناشی از اختلافات میان سنیان و شیعیان در تاریخ هزار و چهارصد ساله اسلامی را برجسته کرده و یکی از مواقع بروز این مشکلات را ایام حج و در حرمین شریفین برشمرده است. نوشتار حاضر نگاهی دارد به این مشکلات در دوره صفوی.
یکی از مشکلات حجاج ایرانی، مربوط به مفهوم حج اکبر در نزد اهل سنت و تفاوت آن با نظر شیعه در این‌باره است که نویسنده با عنوان حج اکبر و مشکلات شیعیان به آن پرداخته است. در محور بعد به کشتن علمای شیعه به جرم تلویث کعبه اشاره شده است. اتهام تلویث و یا تنجیس کعبه، یکی از اتهامات دست ساخته ترکان عثمانی است که برای بی‌اعتبار کردن مذهب شیعه و به دست دادن بهانه‌ای برای قتل شیعه، ساخته شده است.
نگارنده در ادامه مجاورت تعداد زیادی از عالمان شیعه در مکه و مدینه را مطرح کرده است. خاطره‌ای از سختگیری بر شیعیان مدینه، شاه عباس و مسأله حج دو محور پایانی این مقاله است.
سیدعلی قاضی عسکر نیز با ارائه مقاله‌ای با عنوان استیلای وهابیّه مکّه مشرفه را، بیان می‌کند که محمدبن عبدالوهاب مسلک جدیدی به نام وهابیت بنا نهاد و در آن عقاید و افکار ناصوابی اراده کرد که اعتراض و عکس‌العمل‌های شدیدی به دنبال داشت. وی در سال 1160 در یک ائتلاف با جد آل سعود، به شهرهای دیگر مانند حجاز و عراق و شامات حمله کرده و مردم آن شهرها را وادار به پذیرش عقاید خود کردند و بدین ترتیب وهابیت را گسترش دادند.
از جمله شهرهایی که وهابیان به آن حمله کرده، بر آن مسلط شدند، شهر مکه مشرفه بود. نوشتار پیش‌رو پیرامون تسلط و استیلای وهابیت بر مکه مشرفه به نگارش در آمده است.
این نوشتار برگرفته از کتاب «مرآة مکه» تألیف ایوب صبری پاشا است که ماجرای سلطه وهابیان بر مکه در سال 1222 را شرح داده است. نویسنده نخست در قالب مقدمه توضیحی درباره کتاب مرآة مکه و مؤلف آن داده و سپس استیلای وهابیان بر مکه را شرح و توضیح می‌دهد.
دومین جلد کتاب حج در آینه تاریخ در قطع وزیری، 688 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و به قیمت 28000 تومان با تدوین پژوهشکده حج و زیارت از سوی مؤسسه فرهنگی هنری مشعر وابسته به حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر شده است./920/پ202/ق