هشت کارکرد پیاده روی اربعین/ سه مبنا برای مفاهمه مسلمانان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در قم،  نشست تخصصی اربعین و ارتباطات فرهنگی در دانشگاه باقرالعلوم(ع) با حضور جمعی از اساتید برگزار شد.

این نشست با سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین کریم خان‌محمدی با موضوع کارکردهای ارتباطی اربعین، حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا پرهیزگار با موضوع اربعین و انسان شناسی فرهنگی، حجت الاسلام والمسلمین حسن یوسف زاده با موضوع اربعین و تعامل میان فرهنگی و حجت الاسلام والمسلمین اصغر اسلامی‌تنها با موضوع اربعین و هم شناسی فرهنگی برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین خان‌‌محمدی در ابتدای این نشست سخنان خود در زمینه پیاده‌روی اربعین را در دو گزاره ارائه کرد؛ نخست آن‌که پیاده روی اربعین یک سرمایه اجتماعی،‌ فرهنگی است و دوم پدیده پیاده‌روی اربعین یک مناسک است.

پیاده روی اربعین سرمایه اجتماعی و فرهنگی

وی در توضیح گزاره نخست گفت: پیاده روی اربعین سرمایه اجتماعی و فرهنگی است چرا که سرمایه با گذشت زمان به وجود می‌آید و پیاده‌روی اربعین نیز اینگونه بوده است.

حجت الاسلام والمسلمین خان محمدی در ادامه به ویژگی عدد چهل اشاره و بیان کرد: در ادبیات دینی مسلمانان اعداد مقدسی وجود دارد که در‌باره آنها روایات فراوانی وارد شده است، عدد چهل یکی از آن اعداد مقدسی است که جایگاه ویژه‌ای دارد و روایاتی بسیار در مورد اهمیت آن آمده است.

استاد حوزه و دانشگاه به روایت «عَلامَةُ ‌المُؤمِنِ خَمسٌ: صَلاةُ ‌الاِحْدَي وَالْخَمْسِينَ، وَزيارة‌ُ الاربَعين، وَالتَّخَتُّمُ بِالْيَمِينِ، وَتَعفِيرُ الْجَبِينِ وَالْجَهْرُ بِبِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحِيم» اشاره کرد و گفت: این حدیث که از امام حسن عسگری(ع) روایت شده است، پنج علامت برای انسان مؤمن مسجل می‌کند که دومین نشانه زیارت اربعین است.

وی در ادامه به تبیین گزاره دوم پرداخت و بیان داشت: پدیده پیاده‌روی اربعین یک مناسک است و ویژگی‌هایی دارد؛ مناسک معمولا در زمان‌های معینی رخ می‌دهد، مناسبت مشخصی دارد، نمی‌شود آن را بر مراسم‌های دیگری تعمیم داد، حالات روانی متمایز درآن ایجاد می‌شود.

هشت کارکرد پیاده روی اربعین

حجت الاسلام والمسلمین خان محمدی با بیان این‌که ایجاد سرمایه اجتماعی ممکن نیست اما تخریب آن ممکن است، تصریح کرد: باید تلاش شود این سرمایه عظیم که ریشه دینی دارد تخریب نشود. در صورتی که پیاده‌روی اربعین به دیگر مراسم مذهبی همچون پیاده‌روی به حرم مطهر امام رضا(ع) تعمیم داده شود،‌ تخریب خواهد شد.

وی برای آیین پیاده‌روی اربعین را دارای هشت کارکرد برشمرد و گفت: پیاده‌‌روی اربعین دست‌‌آور‌های فراوانی دارد که از جمله آن می‌توان به هویت بخشی، انسجام بخشی، تقویت دین‌داری، بالا بردن اعتماد بنفس جمعی شیعیان، ایجاد امنیت، اعتماد به یکدیگر و از بین رفتن سوء تفاهم، الفت و ایجاد روابط عاطفی و انتقال فرهنگی اشاره کرد.

دومین سخنران این نشست علمی تخصصی حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا پرهیزگار با ارائه و طرح مبحث طینت و فطرت اظهار داشت: در روایات و احادیث نوعی نگرش و تلقی درباره انسان وجود دارد که درونمایه آن این است همه انسان‌ها پیش از ولادت وجود داشته‌اند و خداوند دو نوع سرشت و طینت می‌آفریند سرشت پاک و سرشت ناپاک.

وی ادامه داد: خدا نهایت و اوج طینت پاک را در نهاد ائمه و مقداری ضعیف‌تر را در وجود انسان‌های مؤمن قرار داده است و نهایت طینت ناپاک را در ذات ائمه‌کفر مرتبه‌ای ضعیف‌تر را در وجود انسان‌های کافرگذاشته است.

برداشته شدن تفکر نژادی و قومینی حول محور فرهنگ خادم الحسین و زائرالحسین

حجت الاسلام والمسلمین پرهیزگار با اشاره به وجود علقه و دلبستگی میان افرادی که از یک گونه سرشت برخوردارند، افزود: میان انسان‌هایی که طینت پاکی دارند نوعی علاقه و شیفتگی با ائمه ایمان دارند، زمانی که ائمه پاک ناراحت باشند آنها هم آزده می‌شوند و زمانی که ائمه پاک خوشحال باشند آنها هم شادمان می‌شوند.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: ورود دین در دنیا جنبه فرهنگی داشته است و تفاوت‌هایی نظیر عرب و عجم زدوده و تبدیل به خادم الحسین و زائر الحسین شده است.

سه مبنا برای مفاهمه مسلمانان

سخنران سوم حجت الاسلام والمسلمین حسن یوسف زاده با بیان اینکه دنیای امروز عصر ارتباطات و تولید پیام‌ها و اطلاعات انبوه است ابراز داشت: یکی از ویژگی‌های عصر ارتباطات، ارتباطات میان فرهنگی است بدین معنا که انسان‌ها از مناطق مختلف دنیا می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.

وی ادامه داد: هرگاه دو شخص با فرهنگ‌های متفاوت با یکدیگر ارتباط داشته باشند، ارتباط میان‌فرهنگی ایجاد می‌شود. از ویژگی‌های این نوع ارتباط عدم درک متقابل و رشد سوء تفاهم‌ها است به همین سبب این نوع ارتباط دشوار‌ترین ارتباط در عالم است چرا که اگر مبنایی برای مفاهمه وجود نداشته باشد، ممکن است ارتباط صورت نگیرد و یا ارتباط به سرانجام مطلوبی نرسد زیرا هر ارتباطی به دنبال هدفی است و رسیدن به آن هدف نیازمند به شرایطی است و اگر شرایط موجود نباشد دست یافتن به هدف امکان پذیر نخواهد بود.

حجت الاسلام والمسلمین یوسف‌زاده بیان داشت: برای مسلمانان سه مبنا برای مفاهمه وجود دارد: نخستین مبنا برای مفاهمه زمانی ایجاد می‌شود که یک مسلمان بخواهد بر اساس دین مبین اسلام با مسلمان دیگر ارتباط برقرار کند. دومین مبنا در صورتی است که یک مسلمان بخواهد یا یک اهل کتاب ارتباط برقرار کند، در این صورت مبنای مشترک بین این دو بر اساس ادیان توحیدی خواهد بود و سومین مبنا در صورتی است که یک مسلمان بخواهد با یک بی‌دین ارتباط برقرار کند که در این صورت نقطه اشتراک بین مسلمان و کافر فطرت انسانی یا اصل بشریت خواهد بود.

وی امام حسین(ع) را الگویی تمام عیار خواند و خاطر نشان کرد: شعار امام حسین برای ارتباط با دیگران نه تنها شعار اهل کتاب و اسلام بود بلکه شعار انسانیت، فطر، عدالت، آزادگی، کرامت انسانی و امر به معروف و نهی از منکر نیز بود چرا که همه آزادی و آزادگی را می‌پذیرند و به دنبال عدالتند.

اربعین یک راز است نه مسأله

سخنران چهارم حجت الاسلام والمسلمین اصغر اسلامی‌تنها پدیده اربعین را با چشم انداز هم شناسی فرهنگی تحلیل و آن را در سه بُعد زیارت‌ ثارالله، زیارت بیت‌الله و پدیده توریسم بررسی کرد.

وی اربعین را به عنوان یک راز مطرح کرد و برای آشکار شدن حقیقت اربعین کشف ابعاد آن را ضروری دانست و اظهار داشت: با توجه به فضای علوم اجتماعی، هر پدیده‌ای اگر از منظر علوم اجتماعی کاوش شود، مسأله محور می‌شود تا آن مسأله حل گردد اما این نوع دیدگاه در اربعین صحیح نخواهد بود چرا که اربعین یک مسأله نیست بلکه یک راز است و برای آشکار شدن حقیقت آن باید گشوده و کشف شود.

زیارت حرکت آفاقی انسان

حجت الاسلام والمسلمین اسلامی‌تنها در ادامه به تعریف زیارت پرداخت و اظهار داشت: زیارت در معنای بسیار ساده به حرکت آفاقی انسان بر روی زمین برای دیدار و ملاقات با یک مَزُور که معمولا در یک مکان و جغرافیای خاص حضور دارد و آن مکان را تبدیل به مکانی مقدس کرده است می‌گویند.

وی اساس انسان محوری و اومانیسم را از عوامل تغییر رویکرد بشر از زیارت به پدیده گردشگری برشمرد و خاطرنشان کرد: انسان برای گریز از مصیبت‌های زندگی ماشینی و گذران اوقات فراغت، سیر آفاقی که منجر به حرکت انفسی می‌شد را کنار گذاشت و بر اساس انسان محوری و اومانیسم انسان معیار و در نتیجه حرکت آفاقی به فراموشی سپرده شد.

حجت الاسلام والمسلمین اسلامی‌تنها با اشاره به استفاده انسان از فناوری دیجیتال تصریح کرد: در عصر پست مدرن که بشر پا به دنیای ارتباطات، اطلاعات و تکنولوژی نهاد، گام جدیدتری برداشته شد و علاوه‌‌ بر تماشای بخشی از زمین به تدریج دیدن همه چیز موضوعی برای گردشگری گردید.

وی آثار گردشگری در دوران پست‌ مدرن را منحصر در مشاهده و دیدن دانست و اضافه کرد: انسان عصر پست‌‌ مدرن می‌تواند با استفاده از فناوری‌های دیجیتال بدون آنکه در منطقه خاصی حضور فیزیکی داشته باشد در لابه لای رگ‌های مغز خودش به گشت‌و‌گذار بپردازد به گونه‌ای که همزمان با آنکه در خانه‌اش نشسته است می‌تواند در دنیا گردشگری و حتی زیارت ‌کند.

تفاوت گردشگر و زائر

حجت الاسلام والمسلمین اسلامی‌تنها حرکت آفاقی خارجی که جابه جایی مکانی، جغرافیایی و حرکت انفسی که میل و گرایش درونی است را وجه تمایز زائر با توریست خواند و تصریح کرد: از نگاه توریست جهان موزه و نمایشگاهی است که او تماشاگر و مصرف کننده در آن موزه به شمار می‌رود اما انسان زائر خود را بازیگر و مشارکت کننده قلمداد می‌کند زیرا زیارت دیدار زائر با مزور است.

اسلامی‌تنها در مقام مقایسه زیارت ثارالله با زیارت بیت‌الله با اشاره به روایت امام صادق(ع) «فجَعَلَ فیه الإِجتِماعَ مِن المَشرِقِ و المَغرِبِ لِیَتَعارَفُ» در کتاب علل الشرایع علت جعل و قرار دادن حج را اجتماع مردم شرق و غرب عالم برای شکلگیری عمل تعارف میان فرهنگی دانست.

وی با بیان آیه 13 سوره حجرات «يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثي‏ وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ» به واژه «لِتَعارَفُوا» اشاره و تأکید کرد: همان گونه که یکی از فواید و ویژگی‌های حج، اجتماع 4 میلیونی مردم از شرق و غرب عالم برای شناخت میان‌فرهنگی‌ است، همان اجتماع به همراه تمام ویژگی‌های آن با گستره بیست میلیونی در اربعین محقق می‌شود.

حجت الاسلام والمسلمین اسلامی‌تنها به اختلاف قومیتی و تفاوت زبان در زائران اربعین اشاره و خاطرنشان کرد: پدیده اربعین می‌تواند عامل اشتراک سازی بین انسان‌ها باشد چرا که در اربعین این زبان‌ها نیستند که با یکدیگر صحبت می‌کنند بلکه این دل‌ها است که با یکدیگر سخن می‌گویند. چه بسا کسی بگوید من پاکستانی، افغانستانی، ایرانی، لبنانی و... هستم اما همه می‌گویند من شیعه هستم. /878/پ202/س