ایجاد وحدت مذهبی در دروان صفویه در ایران

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در اصفهان، دکتر علی اکبر جعفری، عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان ، پیش از ظهر امروز در نشست علمی مؤسسه علمی پژوهشی مطالعات تمدن اسلامی(متا) به ادامه مباحث خود پیرامون تاریخ تمدن اسلامی با محوریت صفویه پرداخت و گفت: در دوران صفویه اندیشه سیاسی جامعه بر مبنای نظریه محقق کرکی یعنی اعطای مشروعیت حکومتی که متعلق به فقیه است بنابر مصالح به سلاطین، شکل گرفت و البته مخالفانی نیز در میان فقها داشت.

وی در ادامه افزود: افرادی نظیر شیخ ابراهیم قطیفی، مقدس اردبیلی و شیخ حسن پسر شهید ثانی نظریه مشروعیت حکومت محقق کرکی را قبول ندارند، اما نظریه دوره‌های قبل مبنی بر همکاری با سلطان عادل را قبول دارند، حتی شاه اسماعیل دوم با ویژگی‌هایی که داشت که عقاید شیعی در وی ضعیف بوده است و یا بنابر نظر برخی گرایشات سنی داشته است باز هم علما به جهت مصالح و منافع عامه مردم او را تنها نگذاشته و با وی همکاری هایی داشته اند.

عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان خاطرنشان کرد: با اینکه علمایی که ذکر شد نظریه محقق کرکی را قبول نداشتند و قائل به مشروعیت حکومت نبودند اما در هنگام تهاجم عثمانی به تبریز از حکومت صفوی حمایت می‌کنند، برخی از فقیهان روابط بسیاری با حکومت داشتند و مخالفانی داشتند که در رأس مخالفان این پیوند و شیفتگی فقها با حکومت، ملاصدرا قرار دارد که به علت این مخالفت آسیبهای بسیاری هم به ایشان وارد شد.

ملاصدرا با دنیاطلبی علما به شدت مخالف بود

جعفری با اشاره به مخالفت صریح و شدید ملاصدرا با دنیاطلبی برخی فقیهان، اظهار کرد: برخی منتقدان تقریبا هم عقیده با ملاصدرا به خاطر مصالح عامه با دربار رفت و آمد داشتند و حتی پست هم می‌گرفتند اما مذمت گوی عالمانی بودند که تعظیم پادشاهان می‌پرداختند و شیفته حاکمان بودند، شیخ بهایی را که شیخ الاسلام اصفهان بود می‌توان از این دسته عنوان کرد.

وی با بیان اینکه بیشترین اختلافات میان علما در دوران صفویه در بحث اندیشه سیاسی و دنیاطلبی و عافیت طلبی برخی علما بوده است، تصریح کرد: بعد از شاه عباس نفوذ علما در دربار بیشتر از گذشته می‌شود اما در اواخر دوران صفویه شاهد توطئه‌ها و شورانیدن مردم علیه علما از سوی اشخاصی بوده‌ایم؛ مذهب تشیع و مقبولیت آن نزد دولت صفویه به رغم همه نقدهایی که به صفویه وارد است و همه مشکلاتی که بر سر راه شیعه قرار گرفت اصلی‌ترین رکن تمدن سازی و تمدن زایی عصر صفویه است.

رسمیت تشیع در دوران صفویه اتحاد مذهبی در ایران ایجاد کرد

استاد حوزه و دانشگاه به وجود فضای وحدت مذهبی با فراگیر شدن تشیع در ایران عصر صفوی به عنوان یکی از کارکردهای رسمیت تشیع برای صفویه اشاره کرد و گفت: این به معنای این نیست که همه شیعه شده باشند اما در میان مذاهب و علما و بزرگان مذاهب وحدت وجود داشته است؛ اینکه در قرن اخیر حملات بسیاری به صفویه صورت می‌گیرد ریشه در این دارد که برخی نمی‌توانند قدرت گرفتن یک حکومت برمبنای تعالیم دینی و قدرت فقها و علما را تحمل کنند.

عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان تشابه سازی و تمایز بخشی را به عنوان یک عنصر هویت بخش مستقل برای ایران در مقابل دشمنان سرسخت را از دیگر کارکردهای رسمیت مذهب تشیع برای صفویه دانست و اظهار کرد: بعد از سقوط بغدادیعنی از سالهای 656 تا 907 نوعی اسلام مردمی در ایران حاکم شد که به صورت کلی سنی مذهب بودند اما محب اهل بیت(ع) بوده‌اند، در 907 صفویه با رسمیت مذهب تشیع این مذهب را به عنوان یکی از مذاهب رسمی جهان اسلام معرفی و بر اینکه تنها مدل حکومتی مدل حکومتی خلافت است خط بطلان می کشند.

وی در ادامه افزود: موضوع لعن دوران صفویه از دیرباز مرسوم بوده است، زمانی که مسائلی از این دست ضربه زننده و دارای منشأ فکری غربی و ضدارزشی است باید از آن دوری کرد. بر عهده گرفتن نقش اساسی در حفظ  استقلال ملی مذهبی کشور از دیگر کارکردهای مذهب تشیع در دوران صفویه است.

رسمیت تشیع در ایران نظام حقوقی مستقل ایجاد کرد

جعفری رسمیت مذهب تشیع را پشتوانه اساسی برای مشروعیت بخشی سیاسی به صفویه دانست و تصریح کرد:  رسمیت مذهب شیعه برای صفویه و جامعه ایران در آن دوران نظام حقوقی مستقلی ایجاد کرد، همچنین در آن دوران نقش ناسیونالیسم مذهبی را برای حفظ کیان و موجودیت و مرزهای کشور برعهده داشت.

عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان خاطرنشان کرد: حاکمیت باورهای دینی و نشان دادن ظرفیت دین در تمدن سازی و مذهب در تمدن زایی را به رغم همه نقدها به عملکرد دینی دوران صفویه می‌توان یکی از خدمات صفویه به مذهب شیعه عنوان کرد، همچنین اهتمام ایشان فعالیتهای عمرانی را از دیگر خدمات صفویه می‌توان دانست، وجود علمای شیعه و نقش آفرینی در عرصه‌ها تمدنی علاوه بر تولید متون از دیگر ظرفیتهایی است که صفویه به وجود آورد.

وی رقابت با دولت عثمانی را یکی از عوامل رشد صفویه در عرصه‌های تمدنی عنوان کرد و گفت: این رقابت را می‌توان در عصر امروزی هم برای بیداری اسلامی علیه تمدن غرب به کار برد، باید مسلمانان بدانند همیشه پیشرفت متعلق به غرب نبوده است و این تمدن اسلامی بوده است که پیشتاز در علم و صنعت بوده است./1304/201/ب2