نگاهی به کتاب «قلب تنزیل؛ تفسیر سوره یس»

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کتاب «قلب تنزیل؛ تفسیر سوره یس» اثر آیت الله شریعتی عضو مجلس خبرگان رهبری و استاد درس خارج حوزه علمیه قم، به نگارش و تحقیق محمد اصغری نژاد از سوی کتابخانه شهید شریعتی قم منتشر شده است.

این کتاب از مقدمه، گذری بر زندگی استاد؛ گزارشی از کتاب و تفاسیر سوره یس تشکیل شده است.

در بخش «تفسیر سوره یس» به مطالبی همچون فضیلت سوره، ضرورت انذار برای زدودن غفلت، چگونگی اسناد فعل به خداوند؛ تجسم اعمالی، راهی برای سازش، علت تکلم دست‌ها و شهادت پاها، عبادت و جوان و نیروی جوانی اشاره شده است.

در قسمتی از مقدمه این کتاب می‌خوانیم:

تفسیر قرآن، از علوم مورد نیاز همه اقشار جامعه است که در راستای آشنایی هر چه بیشتر مردم با معارف، احکام و حکایت‌های آموزنده این کتاب آسمانی قرار دارد و هر نوع سهل‌انگاری در آن، زیان‌های غیر قابل جبرانی به بار می‌آورد؛ زیرا افکار، عقاید، اخلاق، ملکات و اعمال و رفتار انسانی، دو نشئه دارند؛ نسئه ظاهری که در همین دنیاست و نشئه اخروی که در آخرت نمودار می‌شود و به میرانی که عقاید، ملکات و اعمال انسانی، در راستای توحید قرار داشته باشند، نیک بختی شخص در دنیا و آخرت تأمین می‌شود و بدیهی است که ملاک و میزان اصلی قرآن که پرده از اجمال‌ها و ابهامات قرآن برمی‌دارد و آن را به صورت روشن‌تری نمایش می‌دهد، آشنا باشد. سبک و روش تفسیرها و مفسران، گوناگون است و شامل تفسیر عرفانی، فلسفی، روایی می‌شود.

در حقیقت، تفسیر، نه یک دانش که برآیندی از دانش‌های مختلف است که هر یک در آشکارسازی کلام وحی، سهمی دارا بوده و نقشی ایفا نموده است. گرایش‌ها و روش‌های گوناگونی که هر مفسر، بر اثر علاقه یا تخصص خود دنبال می‌کند و گوشه‌ای از زوایای سخن الهی را بیان می‌کند، از همین جا ریشه گرفته است. آن چه قابل توجه است، این که جامع تمامی این رویکردها را باید در سخنان اهل بیت وحی و خاندان نبوّت جست و جو کرد که نزد آفریدگار متعال، قرین طولی کلام اویند. آنان، مفسّران حقیقی و شارحان اصیل این متن عمیق و درخشان الهی، برگزیدگان مردم و عترت بزرگوار پیامبر گرامی اسلام می‌باشند؛ اما شناخت جهات تفسیری روایات نسبت به آیات، از هر خواننده‌ای روا نیست؛ بلکه کار معدودی از عالمان و فرهیختگان است که خود را به بلندای علوم قرآنی رسانیده، زمام تحلیل و ارزیابی مسائل آنها را به دست گرفته‌اند.

مجموعه‌ای که پیش روست، شرح و تفسیری از سوره مبارکه یس است؛ سوره‌ای که قلب تپنده و حیات بخش قرآن بوده، پیامبر عظیم الشأن اسلام درباره آن فرمود: «ان لکل شیء قلباً و قلب القرآن یس».

نهایت اهتمام این گزارش تفسیری، انعکاس مفهوم‌ها و مقاصد آیات قرآنی و بررسی آن‌هاست؛ بی‌آن که گرایش خاصی مدّ نظر قرار گرفته باشد. از این رو، ممکن است هر یک از مباحث آن، از شاخه‌ای از علوم اسلامی سر درآورد؛ چه این که نوع بحث‌های موجود، گرایش‌های مختلف را بر می‌تابد.

این نوشتار، حاصل درس‌های استاد معظم، حضرت آیت الله شریعتی است که سال‌ها پیش تدریس شده و اکنون به تنظیم و نگارش آنها همت گمارده شده است.

نویسنده در قسمت «گزارشی از کتاب» آورده است:

استاد در طول حیات خود، جلسات تفسیری متعددی در سطح‌های گوناگون برگزار می‌کرد و افراد بسیاری از حضور استاد استفاده کرده‌اند که از جمله آنها در این اواخر بحث‌های وی، پیرامون سوره مبارکه یس است. این درس‌ها، در شب‌های یک ماه مبارک رمضان در منزل و به درخواست فرزندان و دیگر بستگان و بعضی آشنایان و شاگردان وی برگزار شد. این درس‌ها که در همان اوقات بر روی نوارهای کاست ضبط گردید، 27 جلسه بوده است که سوره یس تا آیه 69 را شامل می‌شود و بعد تفسیر بقیه آیات نیز بدان اضافه شد و تفسیر سوره، کامل شد، این جلسات از آن جا که در محفلی خصوصی و خانوادگی برگزار می‌شد، ترتیب و نظم یک درس رسمی را نداشته است و در خلال آن، متون تفاسیر متعددی توسط استاد و یا بعضی حاضران درس، خوانده می‌شد و به بحث و بررسی گذاشته می‌شد و شاید بیش از همه، تفسیر تبیان شیخ طوسی و مجمع البیان طبرسی، محور بوده است.

به همین دلیلی می‌توان مطالب این کتاب را به منزله شرح و توضیحی روان و در عین حال مستقل، بر کلمات تفسیری نیز دانست؛ هرچند بی‌تردید، حاوی نکات، لطائف و دقت‌های خاصی است که از قریحه و ذوق استاد تراوش نموده که شاید در جاهای دیگری هم یافت نشود.

استاد گاهی در خلال مباحث، به مناسبت ماه رمضان، از عبارت‌های برخی دعاها، به خصوص دعای ابوحمزه ثمالی، برای شاهد و اثبات پاره‌ای مقاصد، کمک جسته و به شرح و توضیح آن پرداخته است. به طور کلی، چون از ابتدای بحث، بنابراین نبود که به مطالب علمی اکتفا شود، گاهی در حین تدریس، به فواید اخلاقی ارزنده و حکایت‌های تاریخی آموزنده و دیگر نکات مختلف، اشاره شده است.

لازم به ذکر است که مطالبی که در تفسیر و مباحث آن دخالت مستقیمی نداشته و به تناسب موضوع، ذکر شده، به پاورقی منتقل شده و از قول استاد، به ثبت رسیده، تا امانت و وثوق این نوشتار را نشان دهد.

در مجموع، این کتاب به شیوه‌ای متقن و علمی تحریر یافته و در عین حال ـ تا آن جا که مقدور بوده است ـ روان می‌باشد. از این رو، برای اهل علم، استادان و طلاب و نیز افرادی که اهل دانش و مطالعه‌اند، می‌تواند مفید باشد.

برای کمال بیشتر این کتاب، به منابع مربوط، مراجعه و در پاورقی‌ها به ذکر و ارائه آنها پرداخته شد؛ تا استناد کار، بیش از پیش، آشکار گردد.

از آن‌جایی که نشر این مجموعه مفید به نظر می‌رسید، فرزند فاضل وی، جناب آقای مهدی شریعتی، مقدمات تنظیم، پیرایش و مستندسازی آن را فراهم آورد و با نظارت خویش، در مراحل مختلف کار، آن را آماده بهره‌برداری نمود.

در آغاز، استاد، به دلایلی با انجام کار، موافق نبود؛ اما پس از گفت و گوهای پیاپی، رضایت وی در این خصوص جلب شد و سرانجام به شکلی که مشاهده می‌کنید، این کار، جامعه عمل پوشید.

 نویسنده در بخش آ عنوان «عبادت جوان و نیروی جوانی» می‌نویسد:

اگر میزان و کمیت عبادت یک شخص کهن‌سال با یک جوان یکسان باشد، ارزش عبادت جوان بیشتر است؛ زیرا جوان در اوج دوران نشاط و قوّت است و توانایی انجام هر معصیتی را دارد و با این حال، با هوای نفس و شیطان مبارزه کرده، او را به زانو در می‌آورد و به عبادت خداوند می‌پردازد.

بنابراین، طبیعی است که ارزش چنین طاعتی بیش از ارزش عبادت کسی است که دوران جوانی را پشت سرگذارده و قوای خود را از دست داده و شعله‌های نفسش، فروکش کرده یا خاموش شده است. این، نظیر کسی است که مقدّمات گناه برایش فراهم نیست و به همین دلیل، دست به گناه نمی‌زند:

نفس اژدرهاست او کی مرده است

از غم بی‌آلتی افسرده است

اما اگر مقدمات گناه فراهم باشد و شخص خود را آلوده نسازد، خیلی ارزش دارد. جوانان ایرانی که در اروپا و آمریکا زندگی می‌کنند و به خاطر پایبندی به دین و اسلام، معصیت نمی‌کنند، این گونه هستند و اصلاً دیگران ـ و حتی جوانان مذهبی داخل هم ـ قابل مقایسه با آنها نیستند؛ زیرا آنان همه گونه تبلیغات ضد دینی را دیده و شنیده‌اند و با این حال، مقاومت کرده‌اند.

مؤید این سخن، مضمون بسیاری از روایات است که وقتی جوان در پیشگاه با عظمت خدای سبحان، سر به سجده می‌گذارد، خداوند به خاطر او، بر ملائکه مباهات می‌کند که این جوان با آن که نیروی جوانی دارد و راه گناه برایش باز است، ولی بی‌توجه به آنها، به عبادت من پرداخته است؛ مثلاً در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، چنین نقل شده است: «ان الله تعالی یباهی بالشباب العابد الملائکه یقول: انظروا الی عبدی ترک شهوته من اجلی».

نکته شایان ذکر این است که عبادت، منحصر به نماز و تکالیف شخصی نمی‌شود؛ بلکه تمام کارهای اجتماعی که در راستای خدمت به خلق باشند، اگر قربةً الی الله صورت گیرند، عبادت هستند.

 کتاب «قلب تنزیل؛ تفسیر سوره یس» آیت الله شریعتی در شمارگان 1000 نسخه در 349 صفحه به همت کتابخانه شهید شریعتی قم تدوین و منتشر شده است./998/ن601/ق