غفلت صفویه از برخی جنبه‌های تمدنی/ برخی صاحب نظران هنری، تحت تأثیر تفکر غرب هستند
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در اصفهان، علی اکبر جعفری، استاد حوزه و دانشگاه، صبح امروز در نشست علمی مؤسسه علمی پژوهشی مطالعات تمدن اسلامی اصفهان، به موضوع تاریخ تمدن اسلامی شیعه با محوریت عصر صفوی پرداخت و گفت: در بخشی از تاریخ اگر کسی یکصد نفر را با خود همراه می‌کرد ادعای پادشاهی داشت، در این شرایط مجال و فرصتی برای تمدن سازی وجود نداشته است.
وی ادامه داد: دولت قاجار در ششمین سال خود با نبرد یازده ساله‌ای در برابر روسها قرار می‌گیرد و پس از آن جنگ با افغانستان شکل می‌گیرد، دخالتها و تهاجمهای دیگران به ویژه تمدن غرب آسیبهای بسیاری برای ما به دنبال داشته است. هیچ جای قرار داد انگلیس با فتحعلی شاه ذکر نشده است که که در صورت حمله فرانسه از ایران حمایت می‌شود بلکه قرار داد بر این مبنا بود که در صورت حمله هر دولتی از ایران حمایت خواهد شد، ولی در حمله روسها بهانه انگلیس این بود که منظور ما حمله فرانسه بوده است، در این زمان ایران به سراغ قرارداد به فرانسه می‌رود.
جعفری با اشاره به اعزام نیروهای فرانسه به منظور اسلحه سازی و آموزش به ایران به همراه تیم نقشه برداری از راه‌های ایران، تصریح کرد: این حرکت فرانسه بخشی از تهاجم به غرب به ایران بوده است، در حقیقت در چنین شرایط آشفته‌ای و این حجم ناامنی و دشمنی و جنگ فرصتی برای تمدن سازی و فعالیت علمی وجود نداشته است، آفت اصلی تمدن سازی‌ها جنگ است، همچنین تهاجمهای دشمنان آسیبهای بسیاری را برای تمدن سازی در ایران به دنبال داشته است.
عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان، خاطرنشان کرد: دولت صفویه را با بعد از آن و امروز مقایسه کردن قیاس مع الفارق است، باید صفویه را با خود او شناخت، دولت صفوی در عرصه‌های تمدنی در ایران خودی نشان داده است و حتی برخی معتقد هستند آخرین دوره بازیابی تمدن شیعی تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، دوران صفویه است، در واقع دوره بیش از دو قرن صفویه در کنار بابریان هندوستان و دولت عثمانی دوره بازیابی تمدن اسلامی توسط مستشرقان نامیده شده است.
صفویه از برخی جنبه‌های تمدنی غفلت کرده است
وی در ادامه افزود: بعضی از جنبه‌هایی که می‌توان بر اساس آن گفت تمدن ساخته و احیا شده است در دوران صفویه یا وجود نداشته است و یا اینکه از ان اطلاعی نیست، در حقیقت غفلت صفویه از برخی جنبه‌های تمدنی باعث شده است اصلا اثری از آنها در دوران صفویه وجود نداشته باشد، مهمترین آسیبهای تمدنی دوران صفویه مسائل داخلی جهان اسلام است تا تهاجم تمدن غرب، به طرز عجیبی درگیری‌های مذهبی و گرایشات فرقه‌ای فضای تمدنی جهان اسلام را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
جعفری فعالیتهای نقاشی و کتاب سازی را از جمله فعالیتهای دوران صفویه در حوزه تمدن سازی عنوان کرد و گفت: این فعالیتها یک بازیابی است، مشهور است شاه عباس در کنار نقاش زمان خود قرار می‌گرفت و به او در نقاشی کردن کمک می‌کرد، توجه حاکمیت به تمدن سازی بسیار مهم است، اینکه پادشاهی در شکل گیری آثار ارزشمند هنری نقش آفرینی کند بسیار اثرگذار است، آثار این فعالیتهای هنری از نظر مضامین ابتدا روح ایرانی و ملی به علاوه مسائل مذهبی بوده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به وجود جنبه‌های دنیا گرایی و شهوت پرستی و تأثیر پذیری از غرب در نقاشی‌های نیمه دوم قرن 11 هجری، تصریح کرد: بخشی از نظریات اساسی حوزه فرهنگ و هنر ما در زمان حال مربوط به کسانی است که دو تابعیتی هستند و تحت تأثیر تفکر غرب قرار گرفته‌اند، در عصر صفوی نیز به همین صورت بوده است و هنرمندانی که به غرب سفر کرده بودند آثار مبتذل برگرفته از تفکر غربی را تولید می‌کرده‌اند.
حفظ میراث گذشته از مسائل مهم در تمدن سازی است
وی با بیان اینکه صفویه آنچه از گذشته به میراث مانده بود را از بین نبرد، اظهار کرد: یکی از نکاتی که در تمدن سازی باید قابل توجه باشد حفظ میراث گذشته است، فراتر از نقاشی در دوران صفویه مسأله خوش نویسی است، خوش نویسی دوران صفوی تماما شیعی است، اگرچه در خوشنویسی آن دوران خط جدیدی ابداع نشد و تولیدی وجود نداشت اما خوشنویسی اثر صفوی تلاش کرد آنچه بوده است را در بالاترین سطح و به صورت کاملا شیعی ارائه دهد، درست است که خوشنویسی عصر صفوی سطح جدیدی را ارائه نکرد اما از نظر مضامین به صورت کاملا شیعی در می‌آید.
استاد حوزه و دانشگاه سومین جنبه تمدنی که در دوران صفوی بیشترین حمله نسبت به آن صورت گرفته است را ادبیات ذکر کرد و افزود: یکی از جنبه‌های فعالیتی که ذیل تمدن مطرح است حوزه ادبیات است، منتقدین می‌گویند دوران صفویه دوره رکود و انحطاط تمام داشته‌های ادبی ایران است، این منتقدین معتقد هستند مکتب شیعه مخالف شیعه است و در آموزه‌های دینی تشیع شعر جایگاهی ندارد، چرا که شعر ریشه در تصوف و عرفان دارد و شیعه نسبتی با تصوف و عرفان ندارد. البته این ادعا باید مورد بررسی قرار بگیرد.
شعر آئینی و مذهبی در دوران صفویه رشد کرد
جعفری با بیان اینکه جنبه‌های شعر آئینی و مذهبی در هیچ دورانی به غیر از صفویه تا این حد بروز نداشته است، بیان کرد: این روحیه و نگاهی که به طور کلی منکر رابطه شیعه با شعر است، اصلا شعر آئینی را شعر نمی داند، کسانی که معتقد به نابودی ادبیات در دوران صفوی هستند ادبیات را منحصر در شعر دیده‌اند در صورتی که ادبیات فقط نظم نیست بلکه نثر هم هست، سبک هندی شعر در حقیقت سبک اصفهانی است، علت این مسأله که نمی توان به طور دقیق گفت در دوران صفوی شعر سقوط کرده است نادیده گرفتن شاعران آن دوران است که در هندوستان مستقر بوده‌اند، در حوزه نثر هیچ دوره‌ای به ادبیات دوران صفوی نمی‌رسد و بسیار نثر در آن زمان قوی بوده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه شعر دوره صفویه در سبک و ظرافت به گذشته نمی‌رسد، مضامین شیعی شعر دوره صفویه را برجسته عنوان کرد و گفت: یکی از جنبه‌های هنری که بسیار در دوران صفویه مورد توجه بوده است معماری و شهرسازی است که صفویه را می‌توان دوران طلایی شهرسازی اسلامی دانست.
وی ساخت بغداد را از هنرنمایی‌های دوران صفویه ذکر کرد و افزود: تعداد شهرهای ساخه شده در دوره صفویه بسیار مورد توجه است، از نظر طراحی ویژگی که در آن دوران وجود داشته است شهرسازی صفویه نابود کننده میراث گذشته نیست بلکه شهر جدید شاه عباس از جایی شروع شد که شهر قدیم تمام شد، اما ما امروزه فکر می‌کنیم باید برای رفع مشکلات ترافیکی به آثار باستانی ضربه بزنیم، نکته مهم این است که نگاه به آموزه‌های دینی کاملا مشهود است./202/1304/ب1