جامع ترین کتابخانه فقه و اصول تحت اشراف آیت الله سیستانی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دین مبین اسلام دینی جامع و کامل در میان سایر ادیان بوده که این جامعیت در گستره علوم مختلف نمایان است؛ در این میان برخی از علوم نسبت به سایر آنها از گستردگی علمی و مخاطبی بیشتری برخوردار هستند که از جمله آنها می توان به علوم فقه، اصول، حقوق و رجال اشاره کرد.

 

با توجه به کاربرد این علوم به نسبت دارا بودن مخاطب خود، بیشتر مورد استفاده اهالی علوم دینی قرار می گیرد و این جامعیت، نیازمند منابع غنی است که در دسترس همگان، به خصوص متخصصین آن باشد؛ از این رو سعی در معرفی غنی ترین منبع و کتابخانه تخصصی در این راستا کردیم و به گفت و گو با حجت الاسلام مهدی مهریزی مدیر کتابخانه تخصصی فقه و اصول پرداختیم که مشروح این معرفی را در ذیل می خوانیم:

رسا ـ کتابخانه تخصصی فقه و اصول در چه سالی تشکیل شد و زیر نظر چه سازمان و یا شخصیتی است؟

این کتابخانه وابسته به دفتر حضرت آیت الله سیستانی است و در سال 1377 با خرید کتاب و بازگشایی آزمایشی شروع به کار کرد و در مهرماه 1378 همزمان با ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) به صورت رسمی افتتاح شد.

 

دفتر آیت الله سیستانی و حجت الاسلام و المسلمین سید جواد شهرستانی پایه گذار این فکر بودند و مساعدت های مالی و معنوی از این کتابخانه تخصصی کردند؛ کتابخانه تخصصی فقه و اصول کتاب های چهار رشته به هم مرتبط(حقوق، رجال، فقه و اصول) را جمع آوری می کند؛ اصول و رجال دو بازوی علم فقه در حوزه های علمیه هستند و کسی که فقه و اصول را در حوزه علمیه می خواند، حتما باید به علم رجال و حقوق تسلط داشته باشد، بنابراین همه این کتاب های را جمع آوری می کنیم.

 

رسا ـ فلسفه تشکیل کتابخانه های تخصصی چیست؟

فلسفه کتابخانه های تخصصی این است که با توجه به تشکیل مدارس تخصصی و رشته ها و مجلات تخصصی، کتابخانه های تخصصی نیز می تواند با همان منطق و هویت شروع به کار کنند تا کسی که در رشته ای فعالیت می کند، بتواند به تمام کتاب های آن بخش مرتبط بوده و در دسترسش باشد.

رسا ـ چه تعداد کتاب در کتابخانه تخصصی فقه و اصول وجود دارد؟ کتاب های موجود در کتابخانه به چند زبان است؟ و منابع موجود در این کتابخانه در چه قالب هایی تعریف و تهیه شده است؟

از جهت زبان تا به حال تلاش کردیم کتاب هایی را به دو زبان اصلی، یعنی عربی و فارسی در حد وسع و امکانات مالی، تهیه کنیم؛ زبان های مد نظر دیگر برای تهیه کتاب ها در آینده انگلیسی و فرانسه است که کتاب هایی را گردآوری کرده ایم، اما نه به اندازه عربی و فارسی.

 

گستره منابع این کتابخانه به این صورت است که کتاب، پایان نامه، مجله و نرم افزار مربوط به این 4 موضوع را گردآوری می کنیم؛ در هفده سالی که درگیر تهیه کارهای این کتابخانه بوده ایم، تاکنون حدود 90 هزار منبع را در این چهار بخش جمع کرده ایم؛ حدود 50 هزار جلد کتاب با چاپ سنگی، عکسی، خطی و معمولی و همچنین نشریات و مجلات تقریباً 15 هزار جلد است و در بخش پایان نامه نیز نزدیک به 5 هزار پایان نامه فارسی، عربی و انگلیسی جمع آوری کرده ایم و نرم‌افزارها و مقالات مستقل حقوقی و فقهی نیز حدود 20 هزار بوده است؛ عمده این منابع به زبان عربی و سپس فارسی است و دلیل آن، جمع آوری کتاب های عربی از کشورهای اسلامی است و سپس بیشترین کتاب های موجود در کتابخانه فقه و اصول به زبان فارسی اختصاص دارد.

 

رسا ـ کتاب های این کتابخانه  به چه شیوه هایی تهیه می شود؟

مسأله ای که باید مورد توجه قرار بگیرد، شیوه جمع آوری و تهیه کتاب است؛ یکی از کارهای جدی ما، شرکت در نمایشگاه‌های بین المللی کتاب خارج از کشور بوده که برای تهیه کتاب حدود بیست سفر خارجی به کشورهای مختلف از جمله مصر، مراکش، امارات، عربستان، لبنان و سوریه داشته‌ایم.

همچنین برای تهیه کتاب در نمایشگاه های بین المللی ایران و قم حضور جدی داریم؛ در کنار مسأله خرید کتاب، گاهی اوقات کتاب هایی نیز اهدا می شده که قابل توجه نبوده است.

 

یکی دیگر از راه های تأمین منابع در این کتابخانه، کپی و زیراکس منابعی است که در ایران کمیاب بوده و از کتابخانه های مختلف شناسایی می کردیم و با مراجعه به آنها، به امانت گرفته شده و کپی می‌کردیم، مثلاً نشریات حقوقی قدیمی کشورهایی از جمله مصر که نایاب بوده را به صورت زیراکس تهیه کردیم، به همین دلیل بخش نشریات حقوقی و فقهی این کتابخانه بسیار غنی است و شاید جایی در ایران پیدا نشود که چنین مجموعه ای را داشته باشد.

 

کشور مصر به لحاظ الازهر و جایگاهی که داشته، از کشورهای تأثیرگذار به لحاظ تولیدات مجله ای و کتاب بوده که توانسته ایم اکثر این تولیدات را تهیه و جمع آوری کنیم.

 

افرادی نیز از کشورهای دیگر از جمله اردن، عراق، الجزایر و بعضی کشورهای اروپایی مثل آلمان برای این کتابخانه کتاب تهیه می کنند.

 

رسا ـ شیوه سرویس دهی کتابخانه به چه صورت است؟ زمان مورد استفاده برای علاقه مندان چه ساعات و روزهایی است؟

کتابخانه تخصصی فقه و اصول تا قبل از جابجایی مکانی اخیر، به صورت قفسه باز بود و میزهای مطالعه در بین قفسه ها قرار داشت و به صورت همزمان امکان استفاده برادران و خواهران وجود نداشت، بلکه به صورت شیفت بندی مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما در ساختمان جدید، امکان قفسه باز بودن کتابخانه محقق نیست و مخزن از سالن مطالعه جدا شده که همزمان خواهران و برادران به صورت مجزا می توانند از سالن مطالعه بهره مند شوند که پس از درخواست کتاب مورد نظر، کتاب به دستشان خواهد رسید.

این کتابخانه از معدود کتابخانه هایی است که کمتر تعطیلی دارد و زمان باز بودن کتابخانه زیاد است؛ این کتابخانه از ساعت 7:30 به روی علاقه مندان باز می شود تا ساعت 22 شب ادامه دارد و در ایام ماه مبارک رمضان از دو ساعت بعد از افطار تا ساعت 2 بامداد باز می باشد و روزهای جمعه نیز از 7:30 تا 14 باز است؛ همچنین بیشتر تعطیلات رسمی، به جز روزهای خاص(از جمله روز شهادت حضرت علی، روز قدس، عاشورا و تاسوعا)، کتابخانه باز است. قابل توجه است که گاهی اوقات تقاضا می شود که ساعات بسته بودن کتابخانه کاهش پیدا کند؛ البته ایده شبانه روزی بودن کتابخانه مطرح بوده، اما هنوز امکانات تا به این حد اجازه نمی دهد.

 

رسا ـ آیا این کتابخانه فعالیت های دیگری نیز انجام می دهد؟

یکی از کارهای این کتابخانه، کارهای پژوهشی جانبی است که تا کنون کتاب هایی در حوزه فقه و اصول تصحیح و چاپ کرده است مانند نخبه حاج کلباسی و فقه زنان که در دوره صفویه نوشته شده و تمام مسائل فقهی زنان را از کل فقه جدا کرده است و چند کتاب نیز در دست چاپ داریم. کار دیگر تهیه مجموعه مقالات فقهی در زمینه‌های مختلف است مثلاً در فقه پزشکی تاکنون 27 جلد در موضوع تغییر جنسیت، تلقیح مصنوعی، رحم جایگزین و سقط جنین تهیه کرده ایم.

این کتابخانه یک سایت دارد که معرفی کتاب ها به صورت اینترنتی و آنلاین است که در آن امکان جستجو وجود دارد. با توجه به این که کتاب ها در ایران به سه نوع(کنگره، دیویی و سنتی) رده بدهی و چیده می شود، رده بندی کتابخانه تخصصی فقه و اصول از نوع کنگره است.

 

رسا ـ مخاطبان شما چه قشر و صنفی(طلاب، دانشجویان) هستند؟

چون این کتابخانه تخصصی است، برای فردی مورد استفاده است که می خواهد پژوهش کند، بنابراین بیشتر کسانی که مراجعه می کنند، افرادی هستند که فعالیت هایی از جمله تهیه پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری دارند و طلابی هستند که در عرصه فقه، اصول و حقوق فعالیت دارند؛ با توجه به این که منابع زیادی در این کتابخانه وجود دارد، پژوهشگران دانشگاهی و حوزوی و مدرسان و برخی از وکلا(برای استفاده از قوانین و مقررات)، مخاطبان کتابخانه تخصصی فقه و اصول هستند.  

 

رسا ـ میزان استقبال مخاطبان تا چه اندازه ای است؟

در ساختمان قبلی تقریبا 50 نفر روزانه مراجعه می کردند و در ساختمان جدید کتابخانه حدود 100 عدد میز جهت مطالعه پیش بینی شده است که در ایامی میزها تکمیل شده و با کمبود فضا مواجه می شویم.

 

رسا ـ از دیگر ادیان، کتابی در کتابخانه موجود است؟

بله، وجود دارد، اما کم است، مثلا در بخش عبادات کتاب هایی درباره عبادات یهود و مسیحیت داریم، اما خیلی چشمگیر نیست. با مواردی که برخورد کرده ایم، تهیه شده است.

 

رسا ـ خدمات پایان نامه ای شما چیست؟ اگر افرادی بخواهند پایان نامه خود را ارائه دهند، چه خدماتی به آنها می دهید؟

 

به جهت اینکه پایان نامه‌ها چاپ نشده است، محدودیت هایی داریم؛ اما پایان نامه دانشجویان در موضوعات تخصصی مرتبط با این کتابخانه را خریداری می کنیم.

 

رسا ـ برخی از کتابخانه ها خدماتی از جمله اینترنت، وای فای، منابع دیجیتالی و غیره به مخاطبان و مراجعه کنندگان خود ارائه می دهند، خدمات جانبی این کتابخانه چیست؟

این کتابخانه خدمات جانبی از جمله موارد ذکر شده را در اختیار محققان قرار می دهد و نیز مراجعه کنندگان می توانند از رایانه‌های موجود در کتابخانه به جهت تسهیل در انتخاب کتب بهره مند شوند.

 

رسا ـ در تأمین کتاب های جدید مشکلاتی دارید یا نه؟

تهیه کتاب ها سخت است و فکر می کنیم کتاب های فقه و اصولی زیادی وجود دارد که به لحاظ امکانات هنوز نتوانسته ایم تهیه کنیم، اما در کتب جدید تقریبا به روز هستیم. 

 

رسا ـ شما در خرید منابع جدید آیا فضای کافی دارید؟

از نظر فضا، محیط کافی برای ساماندهی کتاب ها وجود دارد و سالن مخزن این کتابخانه 360 متر است که کاملا قفسه‌بندی شده است و ظرفیت ساماندهی حدود 130 هزار جلد کتاب را دارد.

رسا ـ آیا زیر مجموعه اداره کل کتابخانه های عمومی استان قرار دارید و ثبت این اداره هستید که شامل بودجه های آنها شوید؟

کتابخانه تخصصی فقه و اصول زیر مجموعه این اداره نیست و هیچ بودجه ای از این اداره کل و هیچ سازمان و نهاد دیگری دریافت نمی‌کند و بودجه آن تنها از سوی دفتر آیت الله سیستانی تأمین می شود.     

 

رسا ـ ارتباط این کتابخانه با کتابخانه های تخصصی دیگر چگونه است؟

ارتباط در حد مبادله برخی آثار وجود دارد.

 

رسا ـ به نظر شما این کتابخانه تا چه حدودی می تواند در تولید و ترویج علم در حوزه علمیه نقش ایفا کند؟

قاعدتا کتابخانه یکی از عوامل تأثیرگذار در کنار سایر عوامل در تولید علم است، اگر کتابخانه ای به روز باشد و کتاب ها و نشریات جدید را تهیه کند، می تواند برای انتخاب موضوع پایان نامه ها ایده بدهد تا خروجی و محصول قوی ای را داشته باشد.

 

رسا ـ آیا تا به حال مسؤولان حوزه اعم از مرکز مدیریت، شورای عالی حوزه های علمیه و جامعه مدرسین از این کتابخانه بازدیدی داشته اند؟

به صورت غیر رسمی مراجعه کرده اند، اما به صورت رسمی بازدیدی صورت نگرفته است؛ ارتباط هایی از جمله معاونت پژوهشی حوزه برای برخی از امورشان از کتابخانه استفاده می کردند. برخی از مراکز دیگر حوزوی از جمله مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برای تهیه و تکمیل منابع شان مراجعه داشته اند و کمک هایی از سوی کتابخانه صورت گرفته است.

 

شایان ذکر است که کتابخانه تخصصی فقه و اصول واقع در قم، ابتدای بلوار امین، خیابان گلستان، گلستان 11، پلاک 4 واقع شده است./822/گ402/س