تحولی بنیادین در تکامل عقل و تولید علم
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در خراسان شمالی یکی از ویژگی‌های امام زمان(عج) نوآوری ایشان در آخرالزمان است؛ به‌گونه‌ای که انقلاب و نهضت جهانی امام مهدی(عج) با مبارزه با خرافات، تبعیض‌ها، فسادها و منکرات اجتماعی همراه است.
بعد دیگر قیام آن حضرت غبارزدایی از چهره واقعی دین و آموزه‌های دینی است؛ به نحوی که مردم آن زمان گمان می‌برند امام(عج) دین جدیدی را عرضه کرده است.
فرازهایی از دعای ندبه اشاره به همین نکته دارد: «اَینَ مُحْیی مَعَالِمِ الدِّین اَینَ الْمُرْتَجَی لِاِزَالَةِ الْجَوْرِ وَ الْعُدْوَان اینَ الْمُدَّخَرَ لِتَجْدِیدِ الْفَرائِضِ وَ السُنن»؛ کجاست آن‌که نشانه‌ها و مرزهای دین و دین‌داری را برجسته می‌کند و حیات دوباره می‌بخشد، کجاست آن کسی که ذخیره شده تا روزی، واجبات و مستحبات دین را لباس نو بپوشاند(1)
این تعبیرها گویای آن است که خداوند هر از چند گاهی به‌وسیله مردان الهی و بندگان شایسته خویش، دین واقعی را نمایان و آن را از هرگونه قید و بندهای من‌درآوردی و بی‌اساس پالایش می‌کند تا مردم در آیینه دین، چهره واقعی انسانیت و کمال را ببینند و بر اساس آن به سرچشمه زلال اسلام ناب محمدی(ص) دسترسی پیدا کنند.
مصداق کامل این سخن در دوران حاکمیت و حکومت امام زمان(ع) نمود پیدا می‌کند. در روایات دینی به این موضوع با تعبیرات گوناگون و محورهای متفاوت، اشاراتی دیده می‌شود:
امر جدید
از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «اِذَا قَامَ الْقَائِمُ ع جَاءَ بِاَمْرٍ جَدِیدٍ کمَا دَعَا رَسُولُ اللَّهِ فِی بَدْوِ الْاِسْلَامِ اِلَی اَمْرٍ جَدِیدٍ»؛ آن‌گاه که زمان قیام قائم آل محمد(ع) فرا رسد آن حضرت با فرمانی نو خواهد آمد، آن‌گونه که رسول خدا(ص) در آغاز اسلام با سخن و فرمان نو دعوتش را آغاز کرد (2)
«اِنَّ قَائِمَنَا اِذَا قَامَ دَعَا النَّاسَ اِلَی اَمْرٍ جَدِیدٍ کمَا دَعَا اِلَیهِ رَسُولُ اللَّهِ(ص) وَ اِنَّ الْاِسْلَامَ بَدَاَ غَرِیباً وَ سَیعُودُ غَرِیباً کمَا بَدَاَ فَطُوبَی لِلْغُرَبَاءِ»؛ هرگاه قائم ما قیام کند، مردم را به امر جدیدی فرا می‌خواند آن‌گونه که رسول خدا(ص) چنین کرد و همانا اسلام روزهای نخستین خود را با غربت آغاز کرد و دوباره نیز آن غربت و تنهایی بروز و ظهور پیدا خواهد کرد، خوشا آنان که این غریب را دریابند و غربت‌زدایی کنند(3)
واژه «غربت» نشان‌دهنده بی‌توجهی مردم به آموزه‌های دینی و دور شدن آنها از سرچشمه‌های زلال معارف است. در آستانه ظهور بر اثر تبلیغات فراگیر دشمنان دین چهره واقعی اسلام برای بسیاری مه‌آلود جلوه می‌کند، دین و فرهنگ دینی مورد بی‌مهری مستکبران عالم قرار می‌گیرد و زمینه یک تحول و اصلاح فراهم می‌شود. در آن شرایط امام عصر(عج) با سبک و روشی نوین دعوت خود را آغاز می‌کند و غبار غربت از چهره دین می‌زداید و به‌گونه‌ای مردم را آگاهی می‌بخشد که گویی اسلام را از نو شنیده‌اند و یافته‌اند.
در فضای سنگین تبلیغات ویرانگر جهانی و عملیات روانی آنها، صدای آشنایی که همسو با فطرت مردم است طنین‌افکن می‌شود و مردم را به صحنه می‌آورد و آنان را با آموزه‌های دست‌اول شریعت آشنا ساخته و عطش فرهنگی آنها را با شیوه‌ای شایسته، برطرف می‌سازد.
کتاب و قضاء جدید
در برخی از روایات افزون بر تعبیر امر جدید، کتاب جدید و قضاء جدید نیز به چشم می‌خورد. امام باقر(ع) فرمود: «یقُومُ الْقَائِمُ بِاَمْرٍ جَدِیدٍ وَ کتَابٍ جَدِیدٍ وَ قَضَاءٍ جَدِید»(4)؛ قیام قائم، همراه است با امر جدید، کتاب نو و داوری جدید.
در اینکه مقصود از «کتاب جدید» آن نیست که حضرت به غیر از قرآن کتابی بیاورد تردیدی نیست، شاید منظور از کتاب جدید آن باشد که امام زمان(ع) با اشرافی که بر تفسیر و تأویل قرآن دارند، آن چنان مفاهیم قرآنی را شفاف و کاربردی و آمیخته با زندگی فردی و اجتماعی مردم تبیین می‌کنند که بسیاری از مردم بر این باور می‌شوند که گویا با کتاب جدیدی روبرو شده‌اند.
بسیاری از مفاهیم و مضامین قرآنی که در عصر غیبت زمینه پیاده شدن و اجرایی نداشته است در آن زمان به متن زندگانی مردم راه پیدا می‌کند؛ به‌گونه‌ای که مردم احساس می‌کنند که گویا کتاب نوینی برای آنان نازل شده است.
در همین راستا داوری آن حضرت شکل و شیوه‌ای نوین پیدا می‌کند و بسیاری از کاغذبازی‌ها و طولانی شدن داوری‌ها از بین می‌رود. با توجه به علم و دانش امام معصوم(ع) راه‌های میان‌بر برای حل و فصل خصومت‌ها و ناسازگاری‌ها فراهم می‌گردد و سرعت و دقت در این موضوع به‌گونه‌ای است که مردم احساس می‌کنند شیوه دادرسی دگرگون‌شده و برای احقاق حق، دست‌اندازی وجود ندارد و به آسانی می‌توان به نتیجه دست یافت.
تکامل عقل و تولید علم
نوآوری درزمینهٔ اندیشه و دانش و پرورش عقل و پردازش دانش یکی دیگر از جلوه‌های نوآوری آن حضرت بوده و در روایات گوناگونی به این موضوع پرداخته شده است. امام صادق(ع) فرمود: «اِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهِ عُقُولَهُمْ وَ اَکمَلَ بِهِ اَخْلَاقَهُمْ»(5)؛ آن‌گاه که زمان قیام قائم ما فرا رسد دست محبت بر سر بندگان می‌نهد و عقل و اخلاق آنان را به مرحله کمال می‌رساند.
نهادن دست، کنایه از برنامه‌ریزی دقیق و فراگیر است؛ به نحوی که همگان در محیط دانش‌افزایی و پرورش عقلانی قرارمی گیرند و بنیه معنوی آنها نیز همراه با بنیه عقلی و علمی آنان رشد و رویش می‌یابد.
درزمینهٔ تولید علم از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: «الْعِلْمُ سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً فَجَمِیعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ حَرْفَانِ فَلَمْ یعْرِفِ النَّاسُ حَتَّی الْیوْمِ غَیرَ الْحَرْفَینِ فَاِذَا قَامَ قَائِمُنَا اَخْرَجَ الْخَمْسَةَ وَ الْعِشْرِینَ حَرْفاً فَبَثَّهَا فِی النَّاسِ وَ ضَمَّ اِلَیهَا الْحَرْفَینِ حَتَّی یبُثَّهَا سَبْعَةً وَ عِشْرِینَ حَرْفا»(6)
علم و دانش 27 بخش است، آنچه پیامبران الهی پیام‌آور آن بودند تنها دو بخش و دو حرف از آن بود و مردم نیز بیش از این دو را نمی‌شناسند. هنگام ظهور امام زمان(عج) 25 بخش و حرف بر این افزوده می‌شود و درنتیجه 27 باب علم به روی بشریت گشوده خواهد شد.
از این حدیث می‌توان به موضوع تولید علم و دانش و گسترش آن در سطح جامعه جهانی پی برد، در حکومت صالحان به رهبری امام زمان(ع) زمینه تولید علم و نوآوری درزمینهٔ علوم و دانش‌ها فراهم شده، سطح آگاهی‌های مردم ارتقاء می‌یابد و دامنه دانش‌ها گسترده و گوناگون می‌شود.
علم و دانش درزمینهٔ زمین‌شناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی و دیگر میدان‌ها وارد مرحله نوینی می‌شود تا آن جا که زنان خانه‌دار هم بدون ارتباط با جامعه مردان می‌توانند از علوم و معارف بهره‌مند گردند بدون آن‌که به پیامدهای ناگوار علم‌آموزی امروزی گرفتار شوند.
سیره نوین
در مدینه مهدوی، فضای حاکم، فضای اسلام ناب و خالص است، مردم از صفا و صمیمیت و عدالت خشنودند، خود را در فضای روزها و روزگاران حاکمیت نبوی و علوی می‌بینند و احساس جدیدی از دین و دین‌داری در خاطره آنها به وجود می‌آید. گاه نیز اقداماتی را شاهدند که با ظاهر سیره نبوی و علوی نیز متفاوت است.
در روایات در رابطه با این نکات یادشده اشاراتی دیده می‌شود، عبدالله عطاء از امام باقر(ع) نقل می‌کند که: «سَاَلْتُهُ عَنْ سِیرَةِ الْمَهْدِی کیفَ سِیرَتُهُ قَالَ یصْنَعُ مَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ ص یهْدِمُ ماکان قَبْلَهُ کمَا هَدَمَ رَسُولُ اللَّهِ ص اَمْرَ الْجَاهِلِیةِ وَ یسْتَاْنِفُ الْاِسْلَامَ جَدِیداً»(7)
از آن حضرت پرسیدم سیره امام مهدی(ع) چگونه است؟ فرمود: آنچه رسول خدا(ص) انجام داد انجام می‌دهد، مانند آن حضرت روش‌های جاهلی پیشین را ویران می‌سازد و آموزه‌های اسلام را جایگزین می‌سازد؛ آن‌گونه که گویی اسلام تازه به میدان آمده است.
شرایط زمان و مکان اقتضا می‌کند که روش پیامبر(ص) و امامان(ع) با ایشان و یا هر یک از امامان با یکدیگر متفاوت باشد؛ یعنی با نگاه سطحی سیره آن بزرگواران ناهمگون جلوه کند ولی با نگرش کلان و عمیق معلوم می‌شود که گاهی ممکن است دوگانگی در تاکتیک و روش به مصلحت اسلام و مسلمین باشد و یکسانی و همانندی به ضرر اسلام و مسلمین.
ازاین‌رو در برخی از روایات آمده که در زمان حاکمیت ولی‌عصر(عج) «قتل» به‌جای «لین» و «اسارت» و شمشیر به‌جای «عفو» و بازداشت قرار می‌گیرد. (8)
البته این بر اساس شرایط و موقعیت جهانی آن حضرت است نه اینکه در قلمرو حاکمیت وی عفو و گذشت وجود نداشته باشد.
چهره مدینه مهدوی، چهره‌ای است جدید و نوین تا آنجا که مسلمانانی که عمری در سایه اسلام و با نام اسلام زندگی کرده‌اند با ظهور آن حضرت احساس جدید و نویی برای آنان رخ می‌دهد، خود را در فضایی تحول یافته و بستر جدید و تازه‌ای می‌بینند که نشاط مسلمانی در آن محسوس و ملموس است و آموزه‌های دینی به شکل و شیوه‌ای بی‌سابقه و نو، خودنمایی می‌کند.
در چنین فضایی بی‌پیرایه می‌توان به عمق معارف اسلام دست یافت، به مسلمان بودن خود افتخار و علو و برتری فرهنگی، اقتصادی، نظامی و سیاسی دین را می‌توان در همه ساحت‌ها مشاهده کرد./9314/۲۰۰/ب۱
منابع و مآخذ:
(1). مفاتیح‌الجنان، دعای ندبه.
(2). بحارالانوار، داراحیاء التراث العربی، محمدباقر مجلسی، ج 52