نقش مردم در حکومت و ولایت از منظر امام خمینی

حجت الاسلام والمسلمین سید سجاد ایزدهی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، با بیان اینکه مشروعیت در نظام های غربی معادل قانونیت است، اظهار داشت: ملاک قانونی بودن در آن نظام ها رأی و نظر مردم (مقبولیّت) است ولی در اسلام قطعا در زمان معصوم رأی و نظر مردم در حجیت و مشروعیت امام هیچ تأثیری ندارد.

مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: مردم چه بخواهند و چه نخواهند پیامبر و امام بر جامعه، حاکم هستند به این دلیل که در پیامبر و امام (ع) ویژگی هایی وجود دارد که به واسطه نظر مردم تعیین نمی شود که از جمله آنها علم و آگاهی و عصمت از گناه و اشتباه است.

عصمت نمی تواند به رأی مردم گذاشته شود

وی با بیان اینکه عصمت هیچگاه نمی تواند به رأی مردم گذاشته شود، خاطرنشان کرد: در نظام های دموکراسی نیز این مسأله مطرح است که علم از گستره دموکراسی خارج است و مردم ملزم به تبعیت و خضوع در برابر علم هستند و نظر اکثریّت، در صحّت یا بطلان آراء علمی بی تأثیر است؛ حکومت پیامبر و امام بر مردم از سوی خداوند، فرض شده است، بنابراین امیرمؤمنان چه در خانه چه در کرسی صدارت باشد از جانب خداوند مشروع بوده و رأی او لازم الاتباع است.

حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی ادامه داد: نظر مردم تنها در تبدیل کردن حاکمیت از بالقوه به بالفعل تأثیر دارد و این مردم هستند که مقدمات تحقّق حاکمیت مشروع را فراهم می کنند، ولی در مشروعیت بخشی به حکومت نقشی ندارند.

وی با بیان اینکه در زمان غیبت امام معصوم(ع) نیز بنا بر نظر مشهور فقها، جایگاه امام برای فقیه جامع الشرائط قرار داده شده است، یادآور شد: از آنجایی که یک فقیه از فقاهت و عدالت (به عنوان جایگزین عصمت) برخوردار است لذا تمام آنچه برای امام (ع) وجود دارد در مورد فقیه نیز جعل می شود بر همین اساس، توده مردم نمی توانند در شناخت فقیه جامع الشرائط و انتخاب وی فهم درستی داشته باشند.

استاد حوزه علمیه عنوان کرد: در مورد عبارت نهج البلاغه که مورد استناد برخی در این مسأله قرار گرفته است، باید بگوییم حضرت علی(ع) از یک طرف حاکمیت و ولایت را حق خود می داند که غصب شده است، در حالی که اگر ملاک مشروعیت، نظر مردم بود خلفا باید حق باشند، چون مردم با آنها بیعت کردند.

حضرت علی در مقام مجادله با امویان بودند

وی با بیان اینکه شیعه اعتقاد دارد که امام بعد از پیامبر باید از سوی خود پیامبر انتخاب شود، تأکید کرد: در سخن امام علی(ع) بعد از اینکه از سوی مردم حکومت مورد اقبال قرار گرفته و تصدی حکومت را پذیرفتند، جملاتی دیده می شود که در نگاه نخست تصور می شود که حضرت نقش مردم را تا جایی گسترده دیده که به آن مشروعیت بخشیده است، در حالی که امام در جایگاه احتجاج (مجادله) و استدلال با اشخاصی بودند که به مشروعیّت مردمی، باور داشتند و حضرت بر اساس دیدگاه آنان با خودشان سخن گفته است.

حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی تصریح کرد: پیامبر به حضرت علی(ع) می فرمود: «ولایت و رهبری امت من با تو است پس اگر در كمال آرامش تو را انتخاب نمودند و بارضايت بر گرد تو جمع شدند پس اداره امور آنها را به دست بگير، و اگر در مورد جانشيني تو اختلاف كردند، آنها را در كارشان رها كن، زيرا بزودي خداوند براي تو گشايش ايجاد خواهد كرد»، بنابراین اگر مردم امامی را به مثابه حاکم بپذیرند، حاکم و امام عهده دار ولایت آنها می شود.

وی با بیان اینکه براساس این روایت ولایت و امامت برای حضرت علی(ع) مفروض دانسته شده است، ابراز داشت: در حقیقت پیامبر فعلیّت بخشی آن را در گرو رأی و نظر مردم می داند به طوری که اگر مردم بر ولایت ایشان اجماع کردند، حضرت علی (ع) موظف است ولایت بر آنان را عهده دار شود و گرنه از این منصب کناره گیری کند؛ البته این قضیه به پیش بینی پیامبر(ص) نسبت به قضایای صدر اسلام و غصب امامت و پراکندگی مردم از گرد حضرت علی (ع) نیز عنایت دارد.

نظام واره امام در موضوع حکومت دینی

پژوهشگر علوم سیاسی با اشاره سخنان امام راحل مبنی بر اینکه در کشور ما مردم در رأس امورند نیز خاطرنشان کرد: باید در مورد جایگاه مردم در نظام سیاسی در سخنان امام راحل باید مجموعه سخنان ایشان (به صورت نظام واره) مورد توجه قرار بگیرد نه این که فقط به عبارتی خاص، اشاره شده و دیدگاه امام خمینی به همان عبارت، مستند شود.

وی در پایان تصریح کرد: نقش مردم در حکومت در نگاه امام در چارچوب نظام واره ای تعریف می شود که خود ایشان تبیین کرده اند، به این معنا که رأی و نظر مردم، موجد مشروعیّت حاکم نیست بلکه جایگاه مردم، فعلیّت بخشی به ولایت فقیه بوده یا این که رأی و نظر مردم موجب می شود، فقیهی نسبت به فقیه دیگر، در مقام تزاحم ولایات، ترجیح داده شوند./1330/ت۳۰۲/ی