بررسی عرفان نظری در آینه قرآن از سوی استاد رمضانی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کرسی ترویجی نقد و عرضه ایده علمی عرفان در آینه قرآن معطوف به بخش عرفان نظری امروز دوشنبه با ارائه حجت الاسلام والمسلمین حسن رمضانی و نقادی حجت الاسلام امینی نژاد در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین رمضانی در آغاز این نشست به بیان نظرات خود پرداخت و گفت: بیان امور مقدماتی با بحث «هویت غیبیه یا مقام لا إسم و لارسم له» شروع می شود و ضمن این که بیان می کند موضوع عرفان نظری حق تعالی است، سعی دارد بین این امر و این که ذات حضرت حق دست نیافتنی و خارج از دسترس هر انسانی است هرچند آن انسان نبی یا ولی معصوم(ع) باشد که به وحی و امور وحیانی دسترسی دارد جمع نماید و تنافی ابتدایی این دو امر را که همواره مستمسک مخالفان عرفان واقع شده و جهت رسیدن به مقاصد مربوطه به آن دامن زده می شد را برطرف کند.

مراد عارفان از موضوع قرار دادن حق تعالی برای عرفان نظری

ریس انجمن علمی اخلاق حوزه علمیه ادامه داد: این بحث در نهایت تکیه بر بیان مراد عارفان از موضوع قرار دادن حق تعالی برای عرفان نظری و تصریحات آن ها نسبت به عدم امکان دسترسی احدی به کنه ذات حق تعالی تأکید می کند؛ نباید به بهانه این که عارفان محقق موضوع عرفان نظری را ذات احدیت قرار داده اند چنین پنداشت آنان به رغم آن که شواهد عقلی و نصوص دینی همگان را از غور کردن و تعمق درکنه ذات منع کرده است، قصد دارند که با تکیه بر ابزار کشف و شهود به شناخت و معرفت کنه ذات رسیده و به آن جایگاه دست نایافتنی که حتی پیامبراکرم(ص) از رسیدن آن به اظهار عجز کرده است، دست یافته و از کنه ذات سر در آورند.

وی اضافه کرد: بدیهی است مطرح کردن چنین خواسته ای، حتی برای کسانی که هنوز در آغاز راه هستند و تازه با الفبای عرفان آشنا شده اند پذیرفته و معقول نیست چه رسد به عارفان محققی که در راه عرفان و معرفت، استخوان خرده کرده و در تحقیق مطالب عرفانی و معارف ذوقی گوی سبقت را از دیگران ربوده اند؛ قطعا چنین اشکالی به بزرگان عرفان وارد نیست.

استاد برجسته عرفان حوزه علمیه قم با طرح سؤالی مبنی بر این که آیا وجود خداوند هستی صرف است یا وجود محض؟ اظهار کرد: به رغم آن که وجود، عبارتی نیست که کاشف از آن ذات خارج از محدوده تعبیر باشد، در میان الفاظ و تعابیر یا معانی و مفاهیم نزدیک ترین لفظ یا معنا به آن ذات بی مثال است بنابراین در این بحث بیان می شود با در نظر گرفتن همه این دقت ها و احتیاط های مربوطه بین خصوصیات و ویژگی های وجود و خواص و احکام «الله» یا خدا نوعی اتحاد و همپوشانی وجود دارد و همین هم پوشانی و اتحاد است که ایجاب کرده اهل معرفت موضوع علم عرفان نظری را که ذات احدیت یا الله و یا خدا است، وجود یا حق قرار دهند.

احکام و خصوصیات وجود

وی به مهم ترین احکام و خصوصیات «وجود» اشاره کرد و گفت: تصور مفهوم وجود از بدیهی ترین مفاهیم و معروف ترین اشیاء است، هرچند دست یابی به کنه ذات و درک حقیقت او در غایت خفا بوده و بر همگان پوشیده و پنهان است.

عضو هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن تصدیق به تحقق وجود را از روشن ترین حقایق و واقعی ترین واقعیات دانست و اظهار کرد: تصدیق به این تصدیق برای همگان روشن و واضح نیست و رسیدن به آن نیازمند توضیحاتی است؛ طبیعت وجود چیستی ماهیت و ذاتی غیر از هستی و تحقق ندارد و ماهیت و ذاتش عین هستی و تحقق، و هستی وتحقق نیز نفس ذات و ماهیت او است بر خلاف دیگر طبایع و دیگر ماهیات که هستی و تحقق زاید بر ذات آنها مغایر با هستی و تحقق است.

وی ادامه داد: وجود، برای تحقق، بودن و ماندن به هیچ حیثیتی اعم از حیثیت تعلیلی و حیثیت تقییدی نیازی ندارد؛ بلکه او با تکیه بر ذات بی نیاز خود متحقق است زیرا همان گونه که بیان شد وجود ماهیت و ذاتش عین هستی و تحقق، و هستی و تحقق نیز نفس ماهیت و ذات او است و چیزی که ذات و ماهیتش عین تحقق واقعیت است در بودن، تحقق و ماندن، به چیزی غیر از ذات خود نیازی ندارد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: وجود، واجب است و امکان یا امتناع به ساحت او راهی ندارد زیرا همان طور که گفته شد وجود ممتنع العدم است و چیزی که ممتنع العدم است باید وجود داشته باشد و نمی شود که نباشد، بنابراین نه ممکن است و نه ممتنع، زیرا عدم به هردو راه دارد چون که ممکن، ممکن العدم وممتنع نیز واجب العدم است.

وی با بیان این که وجود نامحدود است و حدی برایش متصور نیست، ابراز کرد: وجود نا محدود است زیرا همان گونه که گفته شد وجود واجب است و عدم در آن راه ندارد و اگر بنا باشد وجود، حدی داشته باشد که او را محدود کند لازمه اش این است که به نحوی امکان یا عدم به او راه پیدا کند در صورتی که وجود این گونه نیست.

حجت الاسلام والمسلمین رمضانی در پایان اظهار کرد: بنابرآنچه از احکام و خصوصیاتی که برای وجود و خدا بر شمرده شد، می توان به این حقیقت نزدیک شد که وجود با خدا پیوند نزدیک و وثیقی دارد به عبارت دیگر وجود همان خدا و خدا نیز همان وجود است.

برخی سخنان عرفا را به درستی متوجه نشده اند

در ادامه حجت الاسلام امینی نژاد به بیان نظرات خود پرداخت و گفت: برخی گمان می کنند بدون ملاحظه مباحث عرفانی می توان فهمید قرآن و روایت در زمینه موضوعات عرفانی چه می گویند، که چنین گمانی اشتباه است.

عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: در میان محققین داخلی به ویژه در فضای دانشگاهی به این مسأله بسیار پرداخته شده است و در برخی موارد به سخنان عرفا نیز استناد می کنند، در حالی که سخنان عرفا را به درستی متوجه نشده اند و مبانی بحث را  نیز به درستی بیان نمی کنند.

وی ادامه داد: در مباحث عرفان اسلامی مسائل بقاء بعد از فنا وجود دارد اما در سایر عرفان ها این گونه مسائل مطرح نمی شود بلکه اوج مقامات عرفانی را فنا می دانند؛ در عرفان اسلامی به اثبات رسیده است مقام بالاتر از فنا، بقاء بعد از فنا است که ائمه(ع) در این مقام هستند؛ فضای بقاء بعد از فنا به معنای حفظ کثرت در دل وحدت است و دراینجا است که مسأله بیان پذیری در عرفان راه پیدا می کند.

استاد فلسفه و عرفان اسلامی خاطرنشان کرد: در چند دهه اخیر بحث های عرفان قرآنی یا اهل بیتی فراوان بیان می شود که از جنبه های متفاوت به این موارد نقد اساسی وارد است زیرا اگر مخاطب این گونه افراد اهل فن هستند این توضیحات برای اهل فن زیادی است و اگر مخاطبان افرادی عادی هستند این توضیحات برای مخاطبان عام بسیار کم است بلکه بسیاری از واژه ها برای آنها مشکل است.

وی ادامه داد: در اثر عرفان در آینه قرآن هنگام مقایسه وجود و حق، بدون آن که به نظریه مشهور وحدت شخصیه وجود اشاره ای شود هدف مورد نظر را بدون ایجاد حساسیت، پیاده کرده است که چنین موردی از نکات ویژه این اثر به شمار می رود./1324/پ۲۰۰/ج