نگاهی به کتاب کاوشهایی در مبانی نظری حکومت دینی

به گزارش خبرگزاری رسا نشر معارف کتاب کاوشهایی در مبانی نظری حکومت دینی، نوشته آیت الله محسن اراکی (دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی) را منتشر کرد.

مجموعه پیش رو، بخشی از مقالات آیت الله محسن اراکی، از اساتید درس خارج حوزه علمیه قم است که در مقولۀ حکومت اسلامی و مبانی نظری آن در کنفراس‌های مختلف علمی در لندن ایراد شده است. نظر به اهمیت موضوع حکومت در اسلام، وی سعی کرده است با بهره‌گیری از ادلّۀ عقلی و نیز نقلی، مبانی حکومت در اسلام را تبیین کند.

آیت الله اراکی در این اثر حکومت را ضرورت زندگی اجتماعی دانسته و بیان می‌دارد که منبع مشروعیت و قدرت - به عنوان دو عنصر مهم در حکومت‌ها - در حکومت اسلامی بر ارادۀ خداوند و نیز رأی مردم استوار است؛ لذا مردم در اندیشۀ سیاسی اسلام بر خلاف سایر مدل‌های حکومتی دارای نقش فعال هستند.

کتاب متشکل از 4 بخش و هفت گفتار است. بخش اول این کتاب در باب ضرورت حکومت دینی است که ذیل آن به سه موضوع پرداخته شده است؛ آیت الله اراکی موضوع اول را به تعریف از دین و حکومت و نهایتاً حکومت دینی اختصاص داده است. وی مقصود از حکومت دینی را عملی شدن دستورات دینی در زندگی انسان می‌داند که به معنای حاکمیت دین در جامعه و تنظیم روابط انسانی بر مبنای دستورات دینی خواهد بود.

مؤلف کتاب، موضوع دوم را به بررسی ضرورت عقلی حکومت دینی اختصاص داده است؛ وی در این زمینه با بیان پنج استدلال عقلی به اثبات ضرورت عقلی حکومت دینی می‎پردازد و معتقد است که عقل ضرورت چنین حکومتی را درک و به آن ارشاد می‌کند؛ زیرا اولاً‌ انسان در برابر اعمال و رفتار خود مسؤول است و ثانیاً این انسان مسئول، محدود است و توانایی درک همۀ امور را ندارد، لذا می‌طلبد که یک دینی انسان را به سوی اهداف عالیه هدایت کند.

آیت الله اراکی موضوع سوم بخش اول کتاب را به بررسی ضرورت حکومت اسلامی از نگاه شرع اختصاص داده است وی در این زمینه معتقد است که در منابع دینی و شرع اسلام نیز به ضرورت تشکیل حکومت دینی اشاره شده است و ادلّۀ فراوانی از قرآن و روایات بر این امر اقامه شده است.

بخش دوم کتاب درباره اندیشۀ سیاسی انقلاب اسلامی است؛ در این فصل جهت آشنایی با فلسفۀ سیاسی انقلاب اسلامی به بیان برخی از مهم‎ترین اصول اندیشۀ سیاسی انقلاب پرداخته شده است که عبارتند از: اول؛ آمیختگی اسلام با سیاست، به این معنا که یکی از مهم‌ترین پیام ادیان الهی تأسیس حکومت الهی بوده است. دوم؛ جایگاه مردم در اندیشۀ سیاسی انقلاب اسلامی است و اینکه حکومت اسلامی حکومتی برخواسته از رأی و نظر مردم است. سوم؛ تفاوت حکومت اسلامی با سایر مدل‌های حکومتی است که از مهم‌ترین تفاوت‌ها بحث مشروعیت و به عبارت دیگر مرجع مشروعیت بخشی به حکومت است که در اندیشۀ سیاسی اسلام مشروعیت از جانب خداوند است که به حکومت‌ها داده می‌شود. فرق دیگر در مبنای موجودیت حکومت است که مدل‌های غیر اسلامی موجودیت خود را در بکارگیری زور و قوۀ قهریّه می‌دانند در حالیکه در اسلام موجودیت حکومت بر خواست مردم متوقف است. مباحثی همچون سیاست و نبوت، سیاست و امامت، حکومت و رهبری در اندیشه سیاسی، دیگر موضوعات این بخش از کتاب را تشکیل می دهند.

نقش و جایگاه مردم در نظام حکومتی اسلام بحثی است که در بخش سوم به آن پرداخته شده است. در مباحث اندیشه سیاسی، حکومت بر دو رکن استوار است؛ قدرت و مشروعیت که در اندیشه سیاسی اسلام، قدرت از خواست و ارادۀ جمعی مردم سرچشمه می‌گیرد و مشروعیت برگرفته از ارادۀ خداوند است که این دو ماهیت حکومت اسلامی را نیز شکل می‌دهند و از مهم‌ترین فرق‌های بین حکومت اسلامی با سایر حکومت ‌ها نیز می‌باشند.

آیت الله اراکی با بیان این نکته که حکومت یک رفتار اجتماعی است و در این رفتار اجتماعی ارادۀ فرد به تنهایی نمی‌تواند منشأ پیدایش این حرکت اجتماعی ـ حکومت ـ باشد بیان می دارد که در این رفتار اجتماعی ـ همانگونه که در رفتار فردی مسئولیت و پاسخگویی وجود دارد ـ مسئولیت‌هایی برای افراد و رهبران تعریف و تبیین شده است که مسئولیت خداوند به عنوان خالق و حاکم حقیقی مسئولیت راهنمایی و هدایت انسان‌هاست و وظیفۀ انسان‌ها نیز اطاعت و اجرای دستورات و فرامین الهی است. ارکان عقلی حکومت، منبع قدرت و مشروعیت در حکومت، همچنین ماهیت حکومت اسلامی دیگر موضوعات این بخش از کتاب را تشکیل می دهند.

بخش چهارم درباره نقش تحولات اجتماعی در نظریات فقهی است؛ نویسنده در این بخش به بیان نقش تغییرات زمانی و مکانی در حکومت اسلامی و رابطۀ بین آن دو پرداخته است؛ وی بیان می‌دارد که تغییر احکام چه حکومتی و چه شرعی در اسلام با توجه به شرایط زمان و مکان صورت می‌گیرد و اساساً اسلام دین منعطفی است که در مواجه با شرایط مختلف این توان را دارد که بتواند پاسخگوی نیازها باشد.

نشر معارف  چاپ اول کتاب  کاوشهایی در مبانی نظری حکومت دینی، نوشته آیت الله محسن اراکی  را در136 صفحه و قطع رقعی به قیمت 5000 تومان منتشر کرده است./925/ د 102/ش