آمانو دقت کن!
به گزارش خبرگزای رسا به نقل از وطن امروز، دولت آمریکا قرار است در گزارش ماه اکتبر درباره وضعیت پایبندی ایران به تعهدات برجام، اعلام کند ایران تعهدات خود را نقض کرده است. دونالد ترامپ پیش از این اذعان کرد از عوامل تهیه این گزارش انتظار دارد در متن این گزارش مستنداتی فراهم کنند که نشان دهد ایران به تعهداتش در برجام پایبند نبوده است. در صورت برآورده شدن این خواسته ترامپ، آنگاه خروج آمریکا از برجام اتفاق خواهد افتاد. دولت ترامپ البته همزمان درباره بازرسی از مراکز نظامی ایران مطالبی را مطرح کرد. آنها معتقدند بازرسی‌ها از مراکز نظامی ایران کافی نیست و این اقدام باید توسط آژانس صورت بگیرد.
با این حال یکی از دغدغه‌های ترامپ برای تحقق این سناریو، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. بر اساس توافق ایران و کشورهای عضو 1+5، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داور و ناظر اجرای برجام است. بر این اساس، این آژانس و در واقع مدیرکل آن یوکیا آمانو است که در گزارشات خود درباره نحوه اجرای برجام و وضعیت تعهدات طرفین در این توافق هسته‌ای گزارش می‌دهد. بر این اساس آژانس تاکنون چند بار در گزارشات خود اعلام کرده ایران تعهدات خود در برجام را اجرا کرده است.
همین موضوع می‌تواند یک مانع بر سر راه سیاست ترامپ برای لغو برجام آن هم با ادعای نقض آن توسط ایران باشد. ضمن اینکه در راستای پیشبرد بهانه بازرسی از مراکز نظامی ایران، دولت ترامپ نیاز دارد این اقدام را که یک مسیر جدید و مطالبه فرابرجامی است در دستور کار مدیرکل آژانس قرار دهد. از همین رو اواخر هفته گذشته اعلام شد نیکی هیلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل که دیدگاه‌هایش در موضوع برجام با ترامپ هماهنگ است، قرار است با یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیدار کند. نحوه خبررسانی درباره دیدار هیلی با آمانو به گونه‌ای بود که این تصور ایجاد می‌شد که نماینده آمریکا در سازمان ملل به دنبال آن است تا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برای اجرای سناریوی ترامپ علیه برجام متقاعد کند. همین موضوع باعث شد محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در دولت حسن روحانی به آمانو نامه بنویسد و نسبت به دیدار هیلی با آمانو ابراز نگرانی کند، البته نامه ظریف نه در ایران بلکه در آمریکا و توسط واشنگتن‌پست فاش شد.
نیکی هیلی دیروز در وین با یوکیا آمانو دیدار کرد. اما در آستانه سفر به وین، او درباره بخشی از مذاکرات خود با آمانو توضیح داد و گفت قرار است درباره نحوه بازرسی‌های آژانس از اماکن نظامی ایران با او مذاکره کند. نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد می‌گوید در سفر به وین، مقام‌های آژانس را درباره بازرسی از سایت‌های نظامی ایران مورد سوال قرار خواهد داد.
نیکی هیلی بامداد چهارشنبه قبل از سفر به وین، پایتخت اتریش برای رایزنی با مقام‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره توافق هسته‌ای ایران به تشریح اهداف سفر خود پرداخت. وی در مصاحبه با رویترز گفت ایالات متحده به دنبال دانستن آن است که آیا آژانس در راستای راستی‌آزمایی پایبندی ایران به برجام قصد بازرسی از سایت‌های نظامی ایران را دارد یا خیر. پیش‌تر منابع خبری گزارش داده بودند «نیکی هیلی» قرار است روز چهارشنبه با مقام‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 دیدار و گفت‌وگو کند.
بر اساس گزارش رویترز، گفته می‌شود این سفر بخشی از بررسی‌های درون‌سازمانی دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای تعیین پایبندی ایران به توافق هسته‌ای است. هیلی بامداد چهارشنبه در گفت‌وگو با رویترز به تکرار ادعاهای تاییدنشده پرداخت و گفت: «اگر شما رفتارهای گذشته ایرانی‌ها را بررسی کنید متوجه می‌شوید آنها در سایت‌های نظامی، در دانشگاه‌ها و اماکنی نظیر اینها فعالیت‌های مخفیانه داشته‌اند. وی اضافه کرد: در آن اماکن از قبل مسائلی وجود داشت، بنابراین آیا آنها (آژانس) این موضوع را در بررسی‌های‌شان می‌گنجانند تا مطمئن شوند آن مسائل دیگر وجود ندارد؟ آنها اکنون مجوز بررسی سایت‌های نظامی را دارند. آنها مجوز بررسی هر سایت مشکوک را دارند. مساله این است که آیا این کار را انجام می‌دهند؟ هیلی گفت او برای پرسیدن سوال به وین سفر می‌کند نه برای اینکه آژانس را به سمت انجام کاری سوق دهد.
این ادعاهای هیلی در حالی است که در زمان مذاکرات علی لاریجانی و خاویر سولانا، یک برنامه مشترک تحت عنوان «مدالیته همکاری» میان ایران و آژانس توافق شد که بر اساس آن در 6 مرحله با انجام بازرسی‌های مفصل، تمام سوالات و شائبه‌های مطرح درباره برنامه هسته‌ای ایران پاسخ داده شد. در نهایت نیز محمد البرادعی، مدیرکل وقت آژانس در گزارشی سلامت فعالیت‌های هسته‌ای ایران را اعلام کرد. در مذاکرات هسته‌ای اخیر نیز درباره شایعاتی که آمریکایی‌ها درباره سایت پارچین مطرح کرده بودند (موسوم به PMD) بازرسی‌هایی از این سایت انجام شد که در نهایت یوکیا آمانو درستی اظهارات ایران درباره فعالیت‌های صورت گرفته در این سایت را تایید کرد و موضوع PMD نیز خاتمه یافت.
دلهره ظریف و نامه به آمانو
دیروز همزمان با انتشار اظهارات هیلی قبل از سفر به وین و دیدار با آمانو، روزنامه واشنگتن‌پست گزارش داد محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در نامه‌ای به یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره تبعات منفی سفر هیلی به وین هشدار داده است(نامه ای که البته در اصل خطاب به آمانو و موگرینی نوشته شد). به گزارش فارس و بر اساس گزارش واشنگتن‌پست، ظریف در بخشی از این نامه نوشته است: حتی قبل از انجام این سفر، نحوه برنامه‌ریزی و تبلیغات درباره آن و علامتی که مخابره می‌کند تبعات مخرب قابل‌توجهی برای اجرای موفقیت‌آمیز برجام دارد.
نیکی هیلی به این نامه ظریف به آمانو هم واکنش نشان داد. نماینده آمریکا در سازمان ملل در واکنش به این نامه گفت: برای من خیلی جالب است که ایران نگران سفر من به وین است. اگر حساب آنها پاک است نباید نگران سوالاتی باشند که از آژانس می‌پرسم. وی گفت برخی از سوالاتی که از آژانس خواهد پرسید اینها هستند: آیا دارید همه چیز را بررسی می‌کنید؟ آیا اماکنی که در گذشته در آنها فعالیت‌های مخفیانه وجود داشته را بررسی می‌کنید؟ آیا قادر به دسترسی به این اماکن هستید یا اینکه دسترسی شما به تعویق می‌افتد؟ آیا برای انجام این اقدامات با ممانعت مواجه می‌شوید؟
این سوالات نماینده آمریکا در سازمان ملل نشان می‌دهد آنها دنبال آن هستند در راستای پروژه ترامپ برای لغو برجام با ادعای نقض آن توسط ایران، شرایط و فضایی را برای آمانو ایجاد کنند تا او یا در همراهی با آمریکا، ادعایی علیه فعالیت‌های نظامی ایران مطرح کند یا دست‌کم مواضعی خلاف ادعای آمریکا در گزارش ماه اکتبر مطرح نکند. سؤال مهم در این باره، تصمیم آمانو در قبال پروژه جدید آمریکاست. اینکه آیا آمانو با این پروژه همراهی می‌کند و اینکه میزان این همکاری در چه سطحی خواهد بود، بزودی مشخص خواهد شد.
نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد در آستانه سفرش به وین با واشنگتن‌پست هم گفت‌وگویی انجام داد و گفت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا هنوز درباره گام بعدی در خصوص توافق هسته‌ای با ایران تصمیمی نگرفته است.
وی که همه شواهد حاکی است سفر او به وین و دیدارش با آمانو برای فراهم کردن مقدمات خروج آمریکا از برجام است، در عین حال تصریح کرد دولت ترامپ به دنبال بهانه‌ای برای باطل کردن توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 (برجام) نیست. این دیپلمات آمریکایی گفت: هنوز تصمیمی نگرفته‌ایم. رئیس‌جمهور تصمیمی نگرفته است. کاری که ما انجام می‌دهیم تلاش برای یافتن بیشترین مقدار اطلاعات ممکن است. نماینده آمریکا در سازمان ملل افزود: فکر می‌کنم آنچه برای دولت آمریکا اهمیت وافری دارد، حقایق است. وی اضافه کرد سفر او به وین، به دولت ترامپ برای ارزیابی گزینه‌هایش جهت رسیدگی به مسائل ایران کمک خواهد کرد. این مقام دولت ترامپ با متهم کردن ایران به نقض حقوق بشر و حمایت از تروریسم، گفت: ایران کشوری نیست که بتوان به آن اعتماد کرد. ایران کشوری نیست که دلیلی برای‌مان باقی گذاشته باشد که به آن اعتماد کنیم، بنابراین من فکر می‌کنم رئیس‌جمهور کاملاً حق دارد که به ایران مشکوک باشد.
این اظهارات هیلی نشان می‌دهد آنها در مسیر اجرای سناریوی ترامپ برای خروج از برجام، تلاش می‌کنند در ظاهر ملاحظات لازم را برای پنهان کردن این خواسته خود رعایت کنند. این در حالی است که ترامپ پیش از این گفته بود به دنبال آن است تا در گزارش ماه اکتبر، عدم پایبندی ایران به برجام را اعلام کند. این در واقع یک پیام واضح از جانب رئیس‌جمهور آمریکا بود. کما اینکه همزمان با آن نیز کاخ سفید اعلام کرد ترامپ در اجلاس گروه 20 به سران این کشورها اعلام کرد فکر سرمایه‌گذاری پسابرجامی در ایران را از سر خود بیرون کنند. متن کامل نامه ظریف به آمانو و موگرینی
پس از افشای نامه ظریف به آمانو توسط واشنگتن‌پست، دیروز متن این نامه در اختیار خبرگزاری‌های داخلی قرار گرفت. متن کامل این نامه که خطاب به یوکیا آمانو و فدریکا موگرینی نوشته شده به این شرح است:
عالیجنابان
هدف از نگارش این نامه جلب توجه شما به گام تازه ایالات متحده در تقابل با برجام، قطعنامه 2231 سال 2015 شورای امنیت سازمان ملل است که اگر اصلاح نشود، چالشی برای اعتبار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود. به طور گسترده گزارش شده که نماینده دائم ایالات متحده در سازمان ملل «برای بحث با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره نگرانی‌های دولت ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای به وین سفر می‌کند» تا «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در ارتباط با پایبندی ایران به توافق، تحت فشار قرار دهد.» هرچند مقامات ایالات متحده آزادند که به وین یا هر کجای دیگر سفر کنند و آژانس هم این حق را دارد که افراد مختلف را به حضور بپذیرد اما هدفی که به صورت عمومی از این سفر اعلام شده، نگرانی‌هایی جدی درباره نقض بیش از پیش متن و روح برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل ایجاد می‌کند که این بار در عین حال اعتبار آژانس را نیز که به طور کلی برای نظام منع اشاعه و بالاخص برای برجام، اهمیتی حیاتی دارد، تضعیف می‌کند.
از یک سو، این سفر حتی پیش از انجام به نحوی برنامه‌ریزی و اعلام عمومی شد که با ایجاد عامدانه عدم اطمینان و ابهام بیشتر درباره پایداری و تداوم آتی برجام در میان دولت‌های دیگر و بخش خصوصی، پیامی ارسال می‌کند که تبعات منفی قابل توجهی برای اجرای موفق برجام دارد. از این منظر، این نمونه‌ای دیگر از «سوء‌نیت» حکومت ایالات متحده با هدف محدود کردن منافع ایران از توافق است؛ از زمانی که برجام تحت مذاکره بود، این رویه ثابت نهادهای مختلف ایالات متحده بوده و در دولت کنونی [ایالات متحده] بیش از پیش تشدید شده و در قالب رویکردی شدیدتر و علنی‌تر ادامه یافته است. مانند مکاتبات پیشین من با نماینده عالی [موگرینی]، این امر در مغایرت با روح و متن برجام، بویژه بندهای 26، 28 و 29 برجام است. علاوه بر این، این سفر با هدف اعلام‌شده آن، با چندین بند برجام و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در ارتباط با نقش آژانس و ضرورت حفظ استقلال و محافظت از اطلاعات محرمانه‌ای که در اختیار آن قرار می‌گیرد، منطبق نیست.
شورای امنیت سازمان ملل به روشنی بر «نقش ضروری و مستقل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در راستی‌آزمایی پایبندی به توافقنامه‌های پادمانی» تأکید کرده است. متأسفانه این سفر، با هدف اعلام شده «فشار به آژانس»، عمدتا از سوی جامعه جهانی به عنوان تلاش علنی و آشکار یک عضو دائم شورای امنیت - که آشکارا با برجام مخاصمه داشته و مصمم به تضعیف و نابودی آن است - برای فشار به آژانس و اثرگذاری منفی بر ماهیت حرفه‌ای و بی‌طرفانه کار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اجرای وظایف محوله از سوی قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل و قطعنامه‌های شورای حکام، برداشت شده و در نتیجه استقلال و اعتبار کار آژانس را تضعیف می‌کند. لازم به تأکید است که - همانگونه که در برجام و قطعنامه 2231 تصریح شده - آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید از «ممانعت از توسعه اقتصادی و فنی ایران» خودداری کرده و «مفاد امنیتی تحت اجرا و حقوق شخصی» را رعایت کرده و «هر اقدام احتیاطی را که برای محافظت از اسرار بازرگانی، فنی و صنعتی و همچنین اطلاعات محرمانه‌ای که به دست می‌آورد، لازم است، انجام دهد.»
هرگونه کمک به رویکرد مخرب دولت ایالات متحده برای تضعیف «اجرای موفق» برجام، یا به اشتراک‌گذاری اطلاعاتی درباره ایران و فعالیت‌های هسته‌ای‌اش، با طرف‌های ثالث از جمله نماینده حکومت ایالات متحده، فراتر از اطلاعات معمول که مدیرکل در اختیار شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار می‌دهد، در تطابق با مفاد فوق‌الذکر نخواهد بود. اطمینان دارم مدیرکل و تیم او، با این سفر و هرگونه تلاش مشابه، با حرفه‌ای‌گری و امانتداری کامل برخورد می‌کند. از نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی درخواست می‌کنم به عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک، این نامه را بین اعضای کمیسیون مشترک توزیع کرده و این موضوع را در دستور کار دیدار آتی کمیسیون برای بررسی بیشتر و اقدام لازم قرار دهد.
فرصت را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می‌شمارم./۱۳۲۵//۱۰۲/خ
محمدجواد ظریف