کرسی نقد مفهوم معنویت در عصر پست مدرن برگزار شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کرسی نقد و عرضه ایده علمی با عنوان «مفهوم معنویت در عصر پست مدرن» پیش از ظهر امروز با حضور جمعی از اساتید، طلاب و پژوهشگران حوزه علمیه از سوی پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی برگزار شد.

ارائه دهنده بحث در این نشست که در سالن نشست های علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن قم برگزار شد، احمد شاکر نژاد عضو هیأت علمی پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی بود و حجت الاسلام حمیدرضا مظاهری سیف کارشناس اخلاق و عرفان و رییس مؤسسه بهداشت معنوی و همچنین وحید سهرابی فر پژوهشگر عقلانیت و معنویت به نقادی بحث وی پرداختند.

دبیری علمی نشست را نیز حجت الاسلام مهدی فصیحی رامندی محقق رسمی پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برعهده داشت.

در ابتدای این نشست ارائه دهنده بحث به تعریف معنویت پرداخت و اظهار داشت: «معنویت» نامی عام برای هر نوع فراروی و یا محدود‌نماندن در «زندگی روزمره» است؛ امروزه واژه معنویت به‌ویژه در فضای فکری انگلوامریکن، بیشتر به آن نوع فراروی اطلاق می‌شود که فارغ از الزامات دینِ نهادینه باشد، البته این رویکرد می‌تواند هم از جانب دینداران و هم بی‌دینان اتخاذ شود و صرفاً رویکردی در معنایابی و تعیین محلِ شدن در هستی است.

شاکر نژاد در این نشست با بیان این که معنویت‌گرایی جدید، در اشکال مختلف فرقه‌ای و فرهنگی، در حال گسترش است، اظهار داشت: شناسایی وجوه مختلف این پدیده می‌تواند در درک تمایزات آن با اشکال دینی معنویت‌گرایی مفید باشد و  در این بحث بعد از گونه شناسی انواع دینداری‌های جدید‌، با کمک‌گیری از زبان استعاره، انواع معنویت‌گرایی معاصر معرفی می‌شود.

وی ضمن تحلیل گونه‌شناسی استعاره ای دانشمند غربی «شیوون چندلر» و به معرفی یافته‌های این گونه‌شناسی پرداخت و تأکید کرد: جایگاه یکی از گونه‌های مهم معنویت معاصر یعنی معنویت سیال در بین انواع معنویت‌ها حائز اهمیت است و در حقیقت ایده اصلی بحث حاضر آن است که اولاً معنویت‌ سیال به شکل کنونی آن پدیده ای کاملاً جدید است؛ ثانیاً این نوع معنویت‌گرایی هرچند گستردگی فراوانی دارد اما به دلیل سیالیت  و قابلیت آن برای شکل پذیری در قالب‌های مختلف، کمتر دیده شده  و کمتر به پژوهش در آمده‌ است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه یادآور شد: در دوره معاصر معنویت یک فرقه یا جریان مشخص نیست بلکه یک امر نامرئی و سیال خصوصا در میان دینداران لیبرال است؛ من در این مقاله «معنویت سیال» و همچنین  در مقاله «معنویت در عصر پست مدرن» سعی کرده ام وجه غالب معنویت گرایی جدید که همان معنویت نامرئی است را نشان دهم.

در ادامه این نشست حجت الاسلام مظاهری سیف ضمن انتقاد از شیوه و روش تحلیل های چندلر عنوان داشت: کاربرد استعاره در چنین تحقیقاتی باید مبتنی بر فهم و تجربه باشد و این که بدانیم استعاره یک فرایند نقشه برداری از واقعیات در قلمرو ادراکی است و در حقیقت استعاره می آید تا یک قلمرو ادراکی را کشف کند، ولی در غیر این صورت تبدیل به شعر و گزاره های غیر علمی می شود.

وی تأکید کرد: نظام مفهومی استعاره نباید به صورت دلخواه و خودسرانه تنظیم شود، اما در آثار چندلر که ارائه دهنده بحث دیدگاه های ایشان را تحلیل کرده است، گزارش ها مبتنی بر واقعیت نیست و بیشتر استعاره های او مبتنی بر سوء فهم، سوء تجربه و بی تجربگی است و به خیال و شعر بیشتر شباهت دارد و بسیاری از سخنان او با شواهد تاریخی نیز در تضاد است و مبنای درستی ندارد.

رییس مرکز بهداشت معنوی با بیان این که بیشترین استعاره های چندلر جانب دارانه است، ابراز داشت: او از دوگانه سازی در کار خود هوشمندانه استفاده کرده است، به عنوان نمونه او از معنویت همراه با دین با عنوان «معنویت سکنی گزین» استفاده کرده که خمودی، پژمردگی و عدم پیشرفت را می رساند و از معنویت متباین از دین با عنوان «معنویت جستجوگر» یادکرده که به ذهن هر انسانی این معنویت رو به رشد، با شعور و قابل تطابق با روز است.

در ادامه این نشست وحید سهرابی فر به ایراد سخن پرداخت و ضمن تقدیر از فعالیت علمی خوب صورت گرفته در این مقاله از سوی آقای شاکرنژاد ابراز داشت: برخی از اجزای پژوهش کمی ناهمگون است و برخی تقسیماتی که در آن ارائه شده با ذهن جور در نمی آید.

وی ثمره این گونه پژوهش ها را در جامعه روز ایران کم توصیف کرد و افزود: برخی می گویند جامعه ایران در حال گزار از مرحله سنتی به مدرن است، حال سؤال می شود که مدرنیته صرفا یک الگو دارد که به آن برسیم یا این که طبق سخن برخی جامعه شناسان الگوهای مختلفی از مدرنیته وجود دارد، بنابراین جا دارد نسبت این پژوهش با جامعه روز مشخص شود.

سهرابی فر در بخش دیگری از سخنان خود یادآور شد: اگر بخواهیم معنویت جدید را بررسی کنیم باید عمیقا به بررسی ریشه های مدرنیته بپردازیم و ببینیم چرا حجیت معرفت شناسی وحی یا متون دینی زیر سؤال می رود، بنابراین ما در این زمینه نیاز به کار داریم.

در ادامه و پس از جمع بندی نشست از سوی دبیر علمی، برخی از حاضران نیز ابهامات و سؤالات خود را مطرح کرده و ارائه دهنده بحث نیز به تناسب وقت و مقتضای جلسه به این سؤالات پاسخ داد و تأکید کرد که خوب است قبل از جلسات محتوای مقاله در اختیار همه علاقه مندان و نه فقط ناقدان بحث قرار بگیرد.

در بخش پایانی این نشست علمی، احمد شاکرنژاد ضمن پاسخ به ابهامات ناقدان بحث تأکید کرد که بررسی در این گونه پژوهش ها بسیار دقیق است و نیاز به پژوهش های زیر بنایی دارد و ما در حقیقت می خواستیم آغازی برای یک مسیر طولانی باشیم و زمینه را برای فعالیت های علمی بعدی آغاز کنیم./1330/پ۲۰۰/ج