رویکردهای سیره پژوهی و شیوه‌های استخراج آن
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سیدحسین فلاح زاده پیش از ظهر امروز در کرسی «سیره، رویکردها و روش استخراج» که در تالار شیخ طبرسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: سیره رسول(ص) یا سیره ائمه(ع) به معنای سبک، متد، رفتار و سلوک آن بزرگواران است؛ به نظر می رسد که کار بر دو واژه سیره در قرآن کریم و سخنان معصومین(ع) بر اساس همین تعریف صورت گرفته است. در سوره طه خداوند خطاب به حضرت موسی می فرماید: «خُذْهَا وَ لا تَخَفْ سَنُعِيدُهَا سِيرَتَهَا الأُولَى» امام علی(ع) در توصیف رسول خدا(ص) می فرماید: «سیرتها القصد و سنته الرشد».
رویکردهای سیره پژوهی
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: به دنبال دعوت مکرر قرآن کریم جهت تبعیت از رسول خدا(ص) در آیات متعدد مکی و مدنی که نمونه بارز آن این آیه سوره احزاب است که «لَقَدْ كَان َلَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَهٌ» و دستور رسول خدا(ص) به ثبت سخنان ایشان، مسلمانان از همان عصر نبوی به جمع آوری احادیث و سیره ایشان اهتمام ورزیدند. هر چند این اهتمام با رحلت رسول خدا(ص) و جریان منع ثبت حدیث نبوی برای حدود یک قرن با موانعی رو به رو شد اما پس از آن و به ویژه در قرن دوم نگارش و ثبت سیره و سخن رسول خدا (ص) در قالب و مدل احادیث تحقق یافت که می توان آن را مترادف با سنت دانست. این بخش از سیره پژوهی بیشتر به جمع آوری سخنان آن حضرت اختصاص یافت، اگر چه بسیاری از احادیث خود بازگو کننده رفتار و سلوک ایشان نیز می باشند؛ از این جریان می‌توان با عنوان رویکرد خاص سیره پژوهی یاد کرد.
وی تصریح کرد: مجموعه کتب حدیثی برجسته نظیر کافی، نهج البلاغه، بحارالانوار و مانند آنها در گذشته و امثال کتاب سنن النبی علامه طباطبایی را در عصر کنونی می‌توان نمونه آثار این جریان سیره پژوهی دانست.
فلاح زاده درباره رویکرد سیره پژوهی عام افزود: رویکرد دوم را که باید آن را سیره پژوهی عام نامید می توان جریانی دانست که در بین مورخان شکل گرفت و بیشتر به ابعاد سیاسی و اجتماعی سیره نبوی اهتمام ورزید؛ این جریان به مقتضای روش تاریخی هر آنچه از سیره رسول(ص) را که مرتبط با عرصه سیاست و مغازی و امثال آن نمی‌دید همراه با احادیث و سخنان ایشان کنار نهاد و زندگینامه آن حضرت را با اخبار گسترده دیگر مربوط به اصحاب، قبایل، اوضاع شهرهای مکه و مدینه در آمیخت و آن را در قالب داستان و بر اساس سیر زمانی به تصویر کشید؛ این جریان و رویکرد سیره نگاری همچنان به حیات خود تداوم می دهد و برجسته ترین اثر آن را می توان در زمان حال و بین شیعیان کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم استاد جعفر مرتضی عاملی دانست.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهار داشت: مقایسه کاستی‌ها و برجستگی های این دو جریان یا رویکرد سیره پژوهی نبوی مد نظر نگارنده است؛ در یک قضاوت نهایی و با توجه به معنای دقیق سیره که عبارت از نوع و سبک رفتار می باشد، به نظر می رسد جریان تاریخی هر چند در به تصویر کشیدن ابعادی چون تاریخ نظامی رسول خدا(ص) در مدینه و نشان دادن رفتارهای دیگر سیاسی و اجتماعی ایشان موفق بوده است اما در دستیابی به متد و سبک رفتار و ابعاد متعدد دیگر سیره رسول خدا(ص) همچون سیره اخلاقی، عبادی، بهداشتی، معاشرتی ناکام مانده و در عوض به طرح مباحث حاشیه ای چون رفتار صحابه، قبایل، اوضاع جاهلیت و مانند آن پرداخته است.
وی توجه به نگرش پیامبر(ص) در کتب حدیثی را لازمه فهم دقیق سیره آن حضرت دانست و گفت: از آنجایی که در عموم انسان‌ها رفتارها تابع نگرش ها و اندیشه ها می باشند پس می توان نتیجه گرفت که بدون توجه به نگرش‌های رسول خدا(ص) که در کتب حدیث جای دارند فهم دقیق سیره ایشان ممکن نیست همان گونه که بدون شناخت قرآن کریم نیز نمی توان رسول خدا(ص) را درک کرد.
شیوه های استخراج سیره
فلاح زاده با بیان این که سیره اصول حاکم بر رفتار است، تصریح کرد: باتوجه به تعریف ارائه شده مبنی بر نوع و شکل رفتار بودن سیره، سیره عین رفتار نبوده بلکه در رفتار منعکس بلکه به شکلی پنهان است، به عبارتی دیگر می توان سیره را حتی اصول حاکم بر رفتار تعریف کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) سیره را پدیدآورنده رفتارهای انسان ها دانست و افزود: استخراج امر پنهان و مندرج در رفتار نمی تواند آسان باشد، زیرا سیره همانند روان آدمی است که نادیدنی است اما پدید آورنده رفتارهای ماست.
وی درباره راهکارهای درک سیره ائمه اطهار(ع) پرداخت و اظهار داشت: اکنون با این سؤال مواجه هستیم که دستیابی به این امر پنهانی چگونه صورت می گیرد و چه کنیم تا در درک سیره معصومان به خطا نرویم. در اینجا نیاز به نوعی روش اجتهادی و فهمی عمیق است. چگونه می‌توان از احادیث رفتاری و احادیث گفتاری و اندیشه ای به سیره دست یافت؟ برای نمونه بخش‌هایی از سیره رسول خدا(ص) که توسط معصومان بعدی همچون امام علی(ع) استخراج شده است می تواند نمونه هایی از سیره آن حضرت باشد.
فلاح زاده خاطرنشان کرد: از این رو به نظر می‌رسد علیرغم تلاش های دو رویکرد و جریان سیره شناسی همچنان در دسترسی به سیره معصومان(ع) نیاز به تأملات جدی داریم. امید می رود کارهای جدیدی که در سال های اخیر در عرصه های تخصصی و با توجه به مفهوم دقیق سیره و مبتنی بر روش های بهتر آغاز شده است، فصلی تازه را در مطالعات سیره پژوهی بگشاید./822/پ۲۰۲/ی