کاشت المان‌های ناهمگون در قم و خاموشی اهالی فرهنگ
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، دغدغه تشکیل آرمان شهرهای اسلامی برپایه مسجد از زمینه های تشکیل تمدن اسلامی است که بایستی از شهرهای مذهبی و دینی آغاز شود، در این میان شهر «قم» به عنوان خاستگاه انقلاب اسلامی و یک شهر مذهبی، جزء اولین ها در بین شهرهای نمونه و تاریخی اسلامی است.
شهر مقدس قم از زمان اهل بیت علیهم السلام تا کنون به عنوان مرکزیت تشیع و زیستگاه عاشقان آل رسول علیه و آله السلام شناخته می شود. وجود حوزه های علمیه و مراجع معظم تقلید، اعتبار علمی و دینی این شهر را دو چندان کرده است.
این شهر از لحاظ بسط فرهنگی در اقصی نقاط ایران بلکه عالم اسلام، همیشه مرکز توجه و برنامه ریزی بوده است. خدمت به شهر مقدس قم به عنوان خاستگاه انقلاب اسلامی در کلام مقام معظم رهبری خدمت به انقلاب است. لزوم اهمیت و خدمت رسانی و همچنین عمران و آبادانی این شهر استراتژیکی فرهنگی، در دید مسئولان از اولویت برخوردار است. روند پیشرفت عمرانی شهر مقدس قم در سال های اخیر و ایجاد مراکز تفریحی و خدماتی برای زائران و مجاوران حرم مطهر کریمه اهل بیت(س) نشان دهنده توجه به آبادانی و رشد فیزیکی شهر است.
اما در کنار تمامی این اتفاقات و لزوم گسترش شهر مقدس قم، توجه به زیرساخت های فرهنگی و بومی و همچنین مذهبی این شهر در صورت بی توجهی به ساخت و سازهای غیرهمگون با عرق مذهبی قم، باعث می شود به مرور روند رو به رشد فیزیکی شهر قم، توجه به رشد فرهنگی را فراموش و یا حداقل کمرنگ کند.
این را می دانیم علاوه بر روایات رسیده از اهل بیت(علیهم السلام) پیرامون این شهر و ساکنین آن، باید به روند رشد دینی و مذهبی نیز توجه کرد. البته این بدان معنا نیست که شهر، خالی از ظرفیت های تفریحی و آبادانی باشد و فقط به امور دینی و مذهبی رسیدگی شود بلکه منظور آن است که شهرسازی در این شهر با رویکرد مدینه فاضله و شهرسازی اسلامی همراه باشد و اتفاقا شهرسازی در تراز تمدن اسلامی و در شأن خاستگاه انقلاب اسلامی بودن را برای خود ثبت کند.
حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) به عنوان قطب فرهنگی شهرقم و قرار گرفتن در مرکزیت شهر، و اتصال آن به مسجد مقدس جمکران توسط بلوار پیامبر اعظم(ص) و همچنین وجود حوزه علمیه قم در کنار این مضجع شریف اهمیت شهرسازی اسلامی را در این شهر دوچندان می کند. گسترش شهر در نظریه آرمان شهر اسلامی با مرکزیت مسجد آغاز می‌شود و در نهایت تمامی بایسته‌های یک شهر کامل بر پایه و اساس حکومت دین در همه انحای مراکز مختلف شهر در بر می‌گیرد.
اما امروزه به دلیل عدم برنامه ریزی مناسب و بهره گیری صحیح از ظرفیت های حوزوی و دانشگاهی پیرامون عمران و معماری اسلامی شهر قم شاهد هستیم روند رو به رشد شهرسازی قم نتیجه ای عکس دارد. از برخی نمادهای غیر دینی در شهر تا ساخت و ساز فروشگاه های نوین به جای مغازه های سنتی در اطراف حرم از نمونه های رشد غیرمنطقی است.
صد البته وجود فروشگاه های نوین با امکانات رفاهی و خدماتی و جایگزینی آن با مغازه های سنتی اطراف حرم پدیده ای مورد توجه و تحسین است؛ اما چه مقدار معیارهای ساخت و ساز اصلی و کاشت المان های دینی حداقل در اطراف این مکان مقدس تعبیه شده است؟
زائران محترمی که از فرسنگ‌ها دورتر و حتی خارج از کشور برای زیارت حرم مطهر و اقامه نماز در مسجد مقدس جمکران در این شهر حاضر می شوند چه مقدار با نشانه های مذهبی دینی این شهر ارتباط مستقیم دارند و آیا پس از بازگشت به شهر و دیار خود، توشه فرهنگی مناسبی با خود می برند تا شهرهای خود را نیز رنگ و بوی دینی دهند یا همان شمایلی که در شهر خود می بینند را فقط با کمی تغییر در کنار حرم حضرت معصومه(ع) مشاهده می کنند؟
وظیفه مسؤولان فرهنگی در کنار عمران و آبادانی شهر، استفاده از بستر تبلیغ غیرمستقیم و حتی راه اندازی تورهای قم‌گردی با رویکرد دینی است تا مجاوران و زائران بیشتر از فضای معنوی این شهر بهره مند شوند. وجود بیش از 400 امامزاده واجب التعظیم در این استان که مرکزیت آن حرم مطهر فاطمه معصومه(س) است تا وجود با برکت عالمان دینی به خصوص مراجع بزرگوار تقلید و همچنین مزار عارفان و شهدای شاخصی است که خود ظرفیتی عظیم برای بهره گیری هرچه بیشتر از این شهر را پیش روی مسؤولان فرهنگی می گذارد.
برای نمونه وقتی زائری با خودروی شخصی خود می خواهد به قصد زیارت حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) وارد قم شود باید یکی از پارکینگ های مجاور حرم را انتخاب کند. پارکینگ طبقاتی حرم مطهر یکی از پروژه های خوب و کارآمد شهرداری قم است که انصافا مشکل پارک خودرو و ترافیک ناشی از آن در اطراف حرم مطهر را تا حدود زیادی حل کرده است اما جای بحث آنجاست که این زائر وقتی می خواهد به حرم مشرف شود، بایستی حتما و اجبار از وسط بازار طبقاتی عبور کند تا بتواند به حرم برسد و این حرکت هم در رفت و هم در برگشت، زائر را ناگزیر از عبور از آن می کند. علاوه بر آن عدم تعبیه آسانسور مجزا برای راحتی و سهولت عبور و مرور زائران آقا و خانم در زمان ازدحام، یکی دیگر از مشکلات این پروژه است. معنویت حاصل از عبادت با برنامه ریزی صحیح را باید برای زائران ماندگار کرد نه آن که زائر خود را وسط بازاری پر زرق و برق ببیند. این بدین معنا نیست که زائران سوغاتی تهیه نکنند بلکه بدین معناست که باید در آرمان شهر اسلامی، بازارها نماد الوهیت است و خدا را به یاد مردم بیاورد و کمک به معنویت ساخته شده توسط حرم مطهر را به دوش بکشد نه اینکه معنویت حاصله از آن را کمرنگ کند.
البته ناگفته نماند تلاش هایی در این راستا صورت گرفته و زحمتکشان در شهرداری قم با طراحی المان های مذهبی در سطح شهر، طراحی و ساخت ساختمان هایی با طراحی اسلامی، وجود تفرجگاه های مختلف همچنین تدوین و اجرای برنامه های فرهنگی متناسب با رویکرد شهر مقدس قم در سطح بوستان های مختلف شهر در اسلامی سازی محیطی صورت گرفته که جای قدردانی دارد.
در پایان پیشنهاد می شود بتوان با همکاری حوزه و دانشگاه به عنوان مولد فکر دینی و علمی با مسئولان سازه ای و فرهنگی شهر و تلفیق ساخت و ساز هنر اسلامی و احیای جدی آن در شهر مقدس قم گامی بزرگ در راه اندازی شهری در خور حرم اهل بیت(علیهم السلام) ساخته و پرداخته شود تا ان شاءالله با نشر این نوع شهرسازی در سطح کلانشهرهای دیگر، آرمان شهرهای اسلامی در کشورمان قوت گیرد و اینگونه زمینه را برای تمدن اسلامی فراهم آورد./۸۲۹/ی۷۰۲/س
حجت الاسلام محمدمهدی مرادی، پژوهشگر حوزه علمیه قم