"علل شکل‌گیری تصوف در ایران" بررسی شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست نخبگانی «بررسی بسترها، ریشه‌ها و علل شکل‌گیری تصوف در ایران» امروز با حضور کارشناسان فرق و ادیان و به همت مرکز مطالعات راهبردی شیعه شناسی با همکاری خبرگزاری تسنیم در ساختمان خبرگزاری تسنیم قم برگزار شد.

در این نشست که بررسی زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی پیدایش تصوف و علل شکل‌گیری تصوف در ایران از محورهای آن است، حجت الاسلام مرتضی کربلایی استاد حوزه و دانشگاه ادیان، علی آقانوری استاد دانشکده شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و جمعی از کارشناسان و فعالان فرهنگی و دانشگاهی حضور داشتند.

بر اساس این گزارش، آقانوری در ابتدای این نشست به تبیین مطالب و نظریات خود در رابطه با تصوف پرداخت و اظهار داشت: بحث اجتهادی ما، بحث زمینه‌ها، عوامل پیدایش، ظهور و بروز تصوف و عرفان است، اگر بخواهیم علل و زمینه‌های شکل گیری تصوف را بررسی کنیم، احساس می‌شود که تصوف در ظهور ابتدایی و متمایز شدن از دیگر فرقه‌ها، خیلی معطوف به کشور و حتی مذهب نیست.

پیشینه تاریخی تصوف

استاد دانشکده شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به پیشینه تاریخی تصوف بیان کرد: اگر از نظر تاریخی بررسی کنیم و نقش ایران و ایرانی را در شکل‌گیری، رواج و ظهور تصوف بررسی کنیم، ظاهرا عمده‌ترین سهم، ویژه ایرانی‌ها می‌شود.

وی ادامه داد: به تعبیر دیگر اگر بخواهیم صوفی‌های و عرفای ایرانی را حذف کنیم، چیز زیادی ته آن باقی نمی‌ماند، زیرا هرچه مطالعه کنیم، می‌‌بینیم که برجسته‌ترین صوفی‌ها و عرفا ایرانی بوده‌ یا حتی کسانی از این فرقه که در عراق زندگی می‌کرده‌اند نیز از موطن ایرانی برخوردار بوده‌اند.

آقانوری افزود: تصوف به یک معنا خیلی با ایران و ایرانی از نظر تاریخی گره خورده و فراز و نشیب داشته و مشهورترین، برجسته‌ترین مؤثرترین شخصیت‌های عرفانی از آغاز یعنی همان دوره ظهور آن تاکنون ایرانی‌ها بوده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: زمانی که اسم صوفی‌های نخستین را ذکر می‌کنیم، ابراهیم ادهم، شقیق بلخی یا دیگر صوفیان، عمدتا ایرانی هستند، کسانی هم که تصوف کلاسیک را شکل داده‌اند و آثار عرفانی و صوفیانه ارائه کرده‌اند، از کلاه آبادی، سهروردی، سَرّاج و...همه ایرانی بوده‌اند و حتی اگر ایرانی هم نباشند، می‌توان گفت که در شکل‌گیری تصوف، صوفیان بزرگ ایرانی نقش داشته‌اند.

خاستگاه فرقه‌ها، ضروری‌ و کلیدی‌ترین بحث است

استاد دانشکده شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان این که در بررسی تأییدی، انتقادی یا آسیب‌شناسی هر فرقه، مکتب و نحله‌ای، ضروری‌ و کلیدی‌ترین بحث، خاستگاه آنها است، گفت: غالب کسانی که خواسته‌اند نقد و ایرادی نسبت به فرقه‌ها وارد و آنها را مورد هجوم قرار دهند، از همین مسیر وارد می‌شوند.

وی افزود: برای بررسی و نقد منشأ، خاستگاه و امور عقلیه یک فرقه، می‌توان از طریق خاستگاه آن، اصالت و دیدگاه‌های آن فرقه را زیر سؤال برد، همچنین در جنبه تأییدی و اصلاحی نیز از همین راه می‌توان بهره گرفت.

تصوف و عرفان نوعی رویکرد باطنی به دین است

حجت الاسلام کربلایی در ادامه این نشست با اشاره به پیش‌فرض‌هایی درباره تصوف و جریان شکل‌گیری آن اظهار داشت: پیش‌فرض نخست این است که مراد از تصوف و عرفان یک نوع رویکرد باطنی به دین است.

استاد حوزه و دانشگاه ادیان با بیان این که در عالم اسلام از همان دوره نخستین یعنی از قرن 2 به بعد، شاهد شکل‌گیری جریان‌های فرهنگی در اسلام هستیم، گفت: جریاناتی همچون محدثین، متکلمین، فقها، فلاسفه و صوفیه و عارفان، هرکدام درصدد فهم شریعت، قرآن و سنت با توجه به مبانی و اصولی که در حوزه‌های مختلف به لحاظ هستی شناختی، انسان‌شناختی و جهان شناختی وجود دارد، هستند.

وی در ادامه به پیش فرض دوم اشاره و بیان کرد: یکی از بحث‌های مهم در حوزه تاریخ اسلام و تصوف، مسأله بینونت یا عینیت تصوف و عرفان است، مسأله این است که اساسا تصوف و عرفان یک حقیقت بوده و با هم عینیت دارند یا دو حقیقت بوده و بین آنها بینونت برقرار است و هیچ ربطی با هم ندارند، در این زمینه، معتقد به ترادف و عینیت تصوف و عرفان هستم.

وجود قوت‌ها توأمان با آسیب‌ها و انحرافات در تصوف

حجت الاسلام کربلایی افزود: البته معتقدم که تصوف مانند همه جریانات فرهنگی در اسلام، همچنان‌که از قوت‌ها و توان‌هایی برخوردار است، آسیب‌ها و انحرافاتی هم دارد، به همین دلیل، هم محققانی از عرفا و صوفیه و هم جهله صوفی داریم.

وی اضافه کرد: به نظر، تصوف در جهان اسلام و در ایران معاصر ما، به دلیل فاصله گرفتن مشایخ صوفیه از ارکان و اصول طریقت و مکتب اصیلی که ما به عنوان تصوف و عرفان اسلامی از همان دوره ابتدایی شکل گیری این جریان معنوی داشته‌ایم، در حالت اغماء بلکه مرده است، که نیازمند اصلاح، پالایش و آسیب‌شناسی است تا اشکالات آن برطرف شود.

استاد حوزه و دانشگاه ادیان با بیان این که عطش معنویت و معنا، هیچ‌گاه از انسان جدا نیست، گفت: ما نیازمند جریان، محمل و فضایی برای تنفس انسان‌ها، مسلمانان، شیعیان و جوانان هستیم تا دریافت معنا کرده و ذوق برکت محمدی(ص) و علوی(ع) را داشته باشند.

گفتنی است، متن کامل این گزارش به زودی در خبرگزاری رسا، منتشر می‌شود./876/پ201/س