مروری بر زندگانی و خدمات مرحوم آیت الله مؤمن
آیت الله محمد مؤمن در سال 1316 هجری شمسی در شهر مقدس قم چشم به جهان گشود و در دوم اسفند ماه 97 پس از تحمل یک دوره بیماری دار فانی را وداع گفت.
به گزارش خبرگزاری رسا، آیت الله محمد مومن، در روز پنج شنبه، دهم ذی القعدة سال 1356 هجری قمری برابر با 23 دی 1316 هجری شمسی در خانواده‌ای مذهبی و علاقه‌مند به خاندان مكرم پيامبر اسلام(ص) در شهر قم چشم به جهان گشود.
پدرش مرحوم حاج عباس مؤمن كه فردی سرشناس و مورد اعتمادمردم بود، با پيشه كشاورزی روزگار میگذراند و نزديك به صد سال زيست و سرانجام در سال 1377 هجری شمسی دار فانی را وداع گفت. مادر او نيز زنی پاكدامن و وارسته بود كه چهار سال پيش از پدرش يعنی در سال 1373 در گذشته بود. پدر و مادر ايشان نيز متولد قم بوده‌اند و تا آنجا كه خود از آن اطلاع دارد، خاندانش حدود 200 سال است در قم سكونت دارند. كودكی آیت الله مومن باتنگی معيشت خانواده همراه بوده، به گونه‌ای كه ايشان را برای آينده‌ای پر از جهاد و مبارزه آماده می ساخته است.
دوران تحصيل:
آیت الله مؤمن تحصيلات خود را در هفت سالگی آغاز کرد و در مكتب خانه‌ای واقع در محله «باغ پنبه» قم، به فراگيری قرآن مشغول شد پس از آن به مكتب ديگری رفته در آنجا كتاب نصاب الصبيان و برخی از كتب ديگر را آموخت. پس از مدتی با سفارش برخی به پدر ايشان و موافقت پدر، تحصيلات خود را در مدارس اسلامی ـ ملی آن زمان، به تحصيل علوم دبستانی اشتغال پيدا كرد و در مدت دو سال تا كلاس ششم ابتدائی تحصيل كرد بعد از آن سال اول دبيرستان را خواند اما به دليل كم بودن سن قانونی نتوانست در آزمون پايان سال شركت كند.
در سال 1332 به تحصيل علوم دينی روی آورد و طی دو سال، ادبيات عرب، بخش بسياری از «مطوّل» و همه «معالم الاصول» را فرا گرفت و هم زمان، به دليل تنگی معيشت خانواده، به آموزگاری نيز میپ رداخت. پس از آن، با توسل به حضرت علی بن موسی الرضا(ع) و امام عصر (عج) توانست رضايت پدر خود را جلب کند و صرفاً به تحصيل علوم دينی بپردازد. «شرح لمعه» و «قوانين الاصول» را در طی يك سال فرا گرفت و «مكاسب» و «رسائل» شيخ انصاری را پس از دو سال به اتمام رساند و در ششمين سال تحصيل، جلد اول «كفايه» را آموخت و در درس خارج اصول و فقه شركت جُست. هم زمان با تحصيلات فقهی و اصولی، به تحصيل حكمت الهی و فلسفه نيز می پرداخت و «شرح منظومه» سبزواری و «الهيات شفا» و بخش عمده «اسفار» را فرا می گرفت.
در اواخر سال 1342 برای تحصيل عازم نجف اشرف شد و به مدت شش ماه از محضر استادان حوزه علميه بهره‌های فراوان برد و سپس به ايران بازگشت و تا سال 1353 به تحصيل خود ادامه داد.
استادان، هم مباحثه‌اي ها و شاگردان:
آيت‌الله مؤمن در دوران تحصيل خود از محضر استادان برجسته‌ای بهره برده است؛ از جمله «شرح منطق» حاجی سبزواری را نزد «حاج شيخ محمد واعظ زاده» و «مكاسب» شيخ انصاری را نزد آيت الله مشكينی و آيت الله شاه آبادی و شيخ ابوالفضل خوانساری و ديگر اساتيد آن زمان فرا گرفت همچنين «رسائل» شيخ انصاری را نزد «آیت الله حاج شيخ محمد شاه آبادی» و جلد اول «كفايه الاصول» را نزد مرحوم «آیت الله سلطانی» و مقداری از جلد دوم آن رانزد مرحوم «آیت الله حاج ميرزا محمد مجاهدی تبريزی» فرا گرفت.
وی در درس اصول حضرت امام خمينی(ره) شركت کرد و چند ماهی نيز در درس فقه آیت الله بروجردی حاضر شد و سپس به درس خارج فقه امام(ره) كه در باره «مكاسب محرمه و بيع» بود، رفت و پايه‌های استنباط فقهی خود را نزد آن بزرگوار مستحكم كرد. پس از تبعيد امام(ره) در سال 1342، به درس فقه و اصول «آيت الله محقق داماد» رفت و پس از آن مرحوم، از درس خارج فقه «آیت الله حاج آقا مرتضی حائری» بهره برد.
استاد او در «فلسفه» و «شرح منظومه» سبزواری، مرحوم حاج آقا مصطفی خمينی(ره) بود و بعد از آن برای تحصيل الهيات «شفا» و «اسفار» به درس «علامه سيد محمد حسين طباطبايی (ره)» رفت و سالها به حضور در درس تفسير ايشان نيز توفيق يافت. ايشان عمده استادان خود را در حوزه، مرحوم امام، مرحوم محقق داماد و مرحوم شيخ مرتضی حائری می داند و در باره آنها میگويد: «اين سه بزرگوار، صرف باز گو كردن در نظرشان نبود؛ بلكه تحقيقی بحث می كردند؛ مخصوصاً امام كه وقتی مسأله‌ای را می خواست طرح كند، مانند اين بود كه اصلاً خودش می خواهد اين مسأله را عنوان كند. با كمال دقت مطرح می كردند و حرفهای علمای ديگر را مطرح می كردند و نقض و ابرام می كردند و طلبه را اجتهادی بار می آوردند».
از هم مباحثه‌اي های آیت الله مؤمن، میتوان از «آیت الله حاج ميرزا ابوالحسن مصلحی اراكی» (فرزند آیت الله اراكی)، «آیت الله طاهری خرم آبادی»، «آیت الله حاج سيد محمد حسينی كاشانی»، «مرحوم ربانی املشی»، «شهيد حيدری نهاوندی» و «استاد حاج شيخ حسن تهرانی» نام برد.
همچنين شاگردان بسياری از محضر ايشان، كسب فيض نموده‌اند كه در بين آنها، می توان از «حسن روحانی» رییس جمهور، «حجت الاسلام والمسلمين فياضی»، «حجت الاسلام والمسلمين ناظم زاده»، «حجت الاسلام والمسلمين برهانی» و «حجت الاسلام والمسلمين اختری» نام برد. اينان برخی از شاگردان وی بوده كه در مباحث سطح عالی از تدريس وی بهره بردند. همچنين در درس خارج اصول و فقه ايشان، فضلای متعددی شركت كرده‌اند كه عده‌ای از آنها هم اكنون به تدريس خارج فقه و اصول و سطوح عالی حوزه اشتغال دارند.
فعاليتهای علمی و فرهنگی:
زندگی آیت الله محمد مؤمن با تلاشهای علمی و فرهنگی فراوانی همراه است. ايشان در طی سالهای متمادی به تربيت طلاب جوان همت گماشته است و در اين ميان، شاگردان ممتازی را به جامعه علمی و سياسی كشور تقديم داشته است. ايشان پس از فراگيری يك دوره كامل اصول، به تدريس چند دوره «رسائل» شيخ انصاری، مقداری از «مكاسب» و «شرح تجريد الاعتقاد»، «بداية‌الحكمه» و «نهاية‌الحكمه» و بخشی از «اسفار و عرشيه» نائل آمد. با پيروزی انقلاب اسلامی و كم شدن حجم مسؤوليتها، در سال 1362 به تدريس درس خارج اصول پرداخت و تدريس بحث معاملات «تحريرالوسيله» حضرت امام خمينی(ره)، كتاب قضا و شهادات و عمده حدود و مسائل مستحدثه در قالب درس خارج فقه از ديگر برنامه‌های درسی ايشان برای پرورش طلاب جوان و طالب اجتهاد بوده است ايشان هم اينك به تدريس مبحث حكومت اسلامی نيز مشغول است.
از آیت الله مؤمن، آثار فراوانی در مطبوعات به چاپ رسيده است. همچنين ايشان در زمينه علوم اسلامی كتب شايان توجهی به جامعه علمی كشور تقديم نموده است كه به برخی از آنها اشاره میرود:
1ـ تقريرات درسهای اصول، مكاسب محرمه و بيع حضرت امام خمينی(ره) با حواشی معظم له بر آن؛
2ـ تقريرات درس مرحوم آیت الله محقق داماد در مبحث صوم و صلات؛
3ـ يك دوره كامل اصول فقه استدلالی با نام «تسديد الاصول»؛
4ـ ده رساله فقهی در موضوعات و مسائل مستحدثه با نام «كلمات سديده»؛
5ـ ولايت امام و پيامبر(ص) بر امر قانونگذاری كلی؛
6ـ ولايت امام و پيامبر(ص) بر جامعه اسلامی؛
7ـ حاشيه بر اسفار و شواهد الربوبيّه.
از ديگر فعاليتهای علمی و فرهنگی ايشان می توان از تدوين و تنظيم آيين نامه‌های داخلی شورای مديريت حوزه علميه قم ياد كرد كه در دوره تصدی ايشان انجام گرفت و هم اكنون با همت مسؤولان آن مركز سير تكاملی خويش را می پيمايد.
فعاليتهای سياسی:
دفتر زندگانی آیت الله محمد مومن، پيش و پس از انقلاب، سرشار از مبارزه و هدايتهای سياسی است. در حدود سال 1343 در مجلس آن روز، لايحه كاپيتولاسيون مطرح شد. به دنبال اين قضيه، امام خمينی(ره) در نطقهای آتشين خود، ضمن محكوم كردن اين مسأله، همه مسلمانان و علمای اسلام را به مبارزه با آن دعوت كردند. رژيم شاه كه از افشاگريهای امام خمينی(ره) می هراسيد ايشان را دستگير و پس از دو ماه آن بزرگوار را در منزلی در قيطريه تهران محصور و ممنوع الملاقات می كند در اواخر سال 1342 به قصد زيارت عتبات عاليات و حضور در درس خارج علماء نجف اشرف به عراق مشرف شد و نزديك 6 ماه اين سفر به طول انجاميد پس از آن در مرداد ماه 1343 به ايران مراجعت می كردند.
به دنبال دستگيری مجدد حضرت امام (ره) و تبعيد به تركيه، آيت الله مؤمن به عنوان سفر زيارتی قصد تشرف به نجف اشرف داشت را كه مرحوم حاج شيخ مرتضی حائری از ايشان خواست تا پيامی را به «آیت الله سيد محسن حكيم» ابلاغ کند. قرار بود آیت الله مؤمن اين پيام را از طريق امام موسی صدر(ره) يا حاج شيخ نصرالله خلخالی(ره) به سمع آيت‌الله حكيم برساند. پيام اين بود كه هم اكنون، حاج آقا روح‌الله (حضرت امام خمينی) در صف مراجع تقليدند و دستگيری و تبعيد ايشان، در واقع، توهين به مرجعيت شيعه خواهد بود. از اين رو، لازم است آیت الله سيد محسن حكيم، نسبت به اين مسأله واكنش نشان داده، خواستار بازگشت ايشان و رفع تبعيد معظم له شوند.
از فعاليتهای ديگر كه در كارنامه مبارزاتی آیت الله مؤمن می درخشد، رساندن مفاد نامه تعدادی از اعضای جامعه مدرسين حوزه علميه قم، مبنی بر اعلام مرجعيت امام خمينی(ره) به دست امام خمينی(ره) بود. مفاد اين نامه را آیت الله مومن، در نجف اشرف به محضر امام(ره) تقديم کرد.
امام خمينی(ره) كه هميشه از قبول مرجعيت و عناوينی اين گونه سرباز می زد، ابتدا بدان اعتراض می كند. آیت الله مومن با بيان وضعيت حساس آن دوره، جنبه‌های سياسی و مبارزاتی اين تصميم را خدمت امام(ره) بیان کرده و به ايشان عرض می کند علت تصميم اعضای جامعه مدرسين مبنی بر اعلام مرجعيت اين است كه آنها تنها حضرتعالی را برای مقابله با رژيم فاسد شاه صالح می دانند از اين رو وظيفه خود دانستند تا حضرتعالی را به عنوان مرجع تقليد معرفی كنند. بدين گونه امام(ره) در برابر اين اعلام مرجعيت، سكوت می فرمايد.
حضور ايشان در جلسات جامعه مدرسين، در پيش از انقلاب، و پیگيری مصوبات و بيانيه‌های آن از فعاليتهای درخشان ايشان است كه سرانجام به دستگيری و تبعيد ايشان در سال 1353 منجر شد. ايشان به سه سال اقامت اجباری در شهداد كرمان محكوم شد كه پس از گذراندن هفت يا هشت ماه اقامت در شهداد بقيه مدت را در تويسركان به تبعيد گذراند اما تبعيد ايشان باعث نشد كه افشاگريها و مبارزات سياسی ايشان پايان يابد؛ بلكه در آنجا نيز با بيان احكام اسلامی و در لابلای آن، مسائل مهم انقلاب، ماهيت رژيم شاه را بر مردم آشكار می كردند و آنها را به تقليد و پيروی از مرجعيت شيعه، به ويژه امام خمينی(ره)، كه در آن زمان پرچمدار مبارزه بود، دعوت می كردند.
با پيروزی انقلاب شكوهمند اسلامی ايران، فعاليتهای آیت الله مؤمن در قالب مسؤوليتهای اجرايی و روشنگريهای درسی و اخلاقی ادامه يافت.
مهم‌ترين مسؤوليتهای آیت الله مؤمن پس از پيروزی انقلاب:
1ـ مسؤوليت انتخاب و اعزام قضات شرع دادگاه های انقلاب در سراسر كشور به دستور حضرت امام خمينی(ره)؛
2ـ رياست دادگاه عالی انقلاب اسلامی؛
3ـ عضويت شورای عالی قضايی؛
4ـ عضويت در شورای نگهبان با حكم امام خمينی(ره) در سال 1362 و ابقاء در آن مسؤوليت با حكم مقام معظم رهبری؛
5ـ مديريت حوزه علميه قم و عضويت در شورای عالی سياستگذاری حوزه علميه قم از سال 1371 تا 1374 و نيز عضويت در دوره چهارم شورای عالی حوزه علميه قم ؛
6ـ نمايندگی در دوره اول و دوم مجلس خبرگان رهبری از طرف مردم سمنان و در دوره سوم به نمايندگی از مردم قم؛
7ـ رياست مجمع فقه اهل بيت (ع).
آیت الله مؤمن پس از سال ها مجاهدت و خدمت به اسلام و انقلاب سرانجام در شامگاه دوم اسفند ماه پس از تحمل یک دوره بیماری در سن 81 سالگی دار فانی را وداع گفت.
ارسال نظرات