گفت‌وگو؛
کارکرد‌های فردی و اجتماعی روزه
حجت الاسلام شکریان: تأثیرات شگرف روزه‌داری در بازسازی پیوند‌هایی که بقا و دوام یک جامعه سالم به آن‌ها وابسته است، امری غیر قابل انکار است.
به گزارش خبرگزاری رسا، اگرچه بدایت سال قمری، ماه محرم است، ولی برای اهل ایمان و تقوا، که ساختن درون و ارتقا وجودی را در حیات خویش اصل قرار داده و بندگی و عبودیت پروردگار را نهایت سیر خود می‌دانند، ماه رمضان، ابتدای سال خواهد بود. در خصوص کارکرد‌های فردی و اجتماعی روزه، با حجت الاسلام اسداله شکریان آملی، دبیر علمی گروه عرفان مجمع عالی حکمت اسلامی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، محقق و نویسنده، گفتگویی داشتیم:
حجت الاسلام شکریان با بیان اینکه ماه رمضان را باید سرآمد ماه‌های سال دانست که از جهات متعدد، برای کسانی که به درک آن نائل شده و بر سفره خان او متنعم گشته‌اند، قابل ارزیابی و ارزش گذاری است، خاطرنشان کرد: رمضان از ریشه «رَمَضَ» گرفته شده و به معنای بارانی است که اول پاییز ببارد و هوا را از آلودگی‌های ناشی از گرمای تابستان پاک کند؛ شاید سرّ نامگذاری ماه رمضان به خاطر این جهت باشد که با آمدن خود، آلودگی‌ها و زنگار‌های درونی انسان را پاک نموده و وی را شایسته حضور به درگاه باری تعالی قرار می‌دهد.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم اظهار کرد: از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل شده است که ماه رمضان، اول سال است «انّ اوّل کلّ سَنَةٍ اوّلُ یَومٍ من شهر رمضان» و امام صادق (ع) فرمود: کسی که ماه رمضان او سالم باشد، سال او سالم است؛ «اذا سَلِمَ شَهرُ رمضانَ، سَلِمَتِ السَّنَة». اگرچه بدایت سال قمری، ماه محرم است، ولی برای اهل ایمان و تقوا، که ساختن درون و ارتقا وجودی را در حیات خویش اصل قرار داده و بندگی و عبودیت پروردگار را نهایت سیر خود می‌دانند، ماه رمضان، ابتدای سال خواهد بود و به همین دلیل مرحوم سید بن طاووس در بیان این روایت می‌فرماید: منظور این است که ماه رمضان، اول سال عبادی و بندگی است.
وی ادامه داد: نتیجه اینکه انسان قبل از هر چیزی باید جان خود را از بند‌ها و زنجیر‌ها آزاد نماید و تا این آزادی تحقق نیابد، بندگی بدون طمع و ترس که بندگی و عبادت احرار و آزادگان است، به دست نخواهد آمد؛ بنابراین، باید از زنگار و آلودگی‌ها نجات یافت و رمضان فرصت این پیرایش درونی است.
حجت الاسلام شکریان گفت: زیباترین بیان پیرامون آزادی از بند‌ها را وجود مقدس پیامبر اسلام (ص) در خطبه شعبانیه بیان فرمودند که: «أَیُّهَا النَّاس إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفَکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُم» جان انسان در گرو و اسیر اعمال اوست و تا این جان از دست اعمال نادرست نجات نیابد، آزادی محقق نمی‌شود و روح محبوس، بندگی آزادمردان را تجربه نخواهد کرد، از این رو، خاتم پیامبران (ص) راه استغفار را مسیری برای بازیابی انسان درمانده از افعال و افکار ناپسند معرفی نموده و آزادی از اسارت شهوت‌ها و دوری جستن از تبعیّت هوا‌های نفسانی را منوط به بازگشت از مسیر انحرافی قلمداد نمودند.
دبیر علمی گروه عرفان مجمع عالی حکمت در پاسخ به این پرسش که چه کارکردی برای رمضان قابل تصور است و چگونه می‌توان در خود و اطرافیان و جامعه، اثرات آن را مشاهده کرد؟ اظهار کرد: پاسخ به این پرسش را باید در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی روزه‌داری بررسی نمود و نتیجه آن را به اشتراک گذاشت. ماه رمضان که ماه ضیافت الهی است، در ساحت‌های مختلف، آثار و کارکرد‌های متفاوت دارد.
وی ادامه داد: اولین کارکرد ماه رمضان، فردی است. به این معنا که تأثیر ماه ضیافت الهی بر تک تک افراد، نظیر کارخانه‌ای است که با ایجاد سامانه هدفمند در ابعاد مختلف، تمام ساحت‌های درونی و بیرونی انسان را پوشش داده و به او می‌آموزد که از قوای درون و بیرون خود، چگونه صیانت نماید و اجازه تسلط غیر حق را بر خود ندهد؛ جانی که می‌تواند محلی برای پذیرش انوار الهی باشد، «اِنَّ لله تعالی فی الارض اوانی اَلاَ و هی القلوب»، نباید ظرف قلب انسان، میدانی برای هرزه گردی خواسته‌های نفسانی قرار گیرد، «الْقَلْبُ حَرَمُ اللَّهِ فَلَا تُسْکِنْ حَرَمَ اللَّهِ غَیْرَ اللَّهِ».
حجت الاسلام شکریان تصریح کرد: حضور در میهمانی الهی به انسان می‌آموزد که به چه چیز بیندیشد تا بستری برای معرفت الهی باشد و اینکه وجود مبارک رسول اعظم (ص) می‌فرماید: «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّه». ناظر بر این امر است که انسان، زمانی توفیق شناخت پروردگار را پیدا می‌کند که بر ظرفیت وجودی خویش آگاهی یابد و بداند که جان او محل اجلال حق است؛ «لَا یَسَعُنِی أَرْضِی وَ لَا سَمَائِی وَ لَکِنْ یَسَعُنِی قَلْبُ عَبْدِیَ الْمُؤْمِن» و بی توجهی به این امر، بزرگترین خطا و اشتباه خواهد بود، «أَعْظَمُ الْجَهْلِ جَهْلُ الْإِنْسَانِ أَمْرَ نَفْسِه».
این محقق گفت: اساساً امر به عبادت که در قرآن بر آن تأکید شده است و خلقت جن و انس را معطوف به آن دانسته؛ «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون» موقوف بر شناخت و معرفت به خداوند است و تفسیر ابن عباس که در بیان لیعبدون می‌فرماید:ای لیعرفون، به این معناست که معرفت خداوند، اصل اصیل خلقت انسان است و به تعبیر عارفان اسلامی، خلقت عالم برای این است که کمالات حق تعالی جلوه نموده و در منظر و مرآی حق جویان قرار گیرد؛ «أن داود علیه السلام قال یا رب لما ذا خلقت الخلق قال کنت کنزا مخفیا فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق لا عرف»، و این شناخت، متوقف بر این است که به ظرفیت درونی خویش توجه نموده و آن را از رذائل و ناهنجاری‌های روحی و نفسانی پاک نماید، تا آینه تمام نمای حق گردد.
دبیر علمی گروه عرفان مجمع عالی حکمت با بیان اینکه دومین کارکرد روزه داری ماه رمضان، کارکرد اجتماعی است، تصریح کرد: تأثیرات شگرف روزه‌داری در تعاملات اجتماعی و بازسازی پیوند‌هایی که بقا و دوام یک جامعه سالم به آن‌ها وابسته است، امری غیر قابل انکار است. از جمله آثار اجتماعی، تقویت صبر و مقاومت در مقابل سختی‌ها و دشواری‌هاست، «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة» و جامعه‌ای نظیر نظام مقدس جمهوری اسلامی را که امروزه با انواع پیچیده فشار‌ها و دشمنی‌ها مواجه است، می‌تواند مصون از آسیب‌های جدّی نماید. دین‌زدایی و تخریب انگاره‌هایی دینی در فضای مجازی و حقیقی، سلاح نامرئی دشمن برای تضعیف گزاره‌های مقاومت و ایستادگی است و جامعه‌ای که به سلاح مقاومت و تحمّل مسلح نباشد، محکوم به سازش و تسلیم است.
وی افزود: اثر اجتماعی دیگری که در روزه رمضان قابل مشاهده است، ایجاد حسّ کمک و دستگیری نسبت به درماندگان و ضعیفان است؛ تا انسان، گرسنگی را تجربه نکند، نمی‌تواند نسبت به گرسنگی دیگران، فهم درستی داشته باشد، لذا وقتی از امام عسکری (ع) می‌پرسند که چرا روزه واجب شده است؟ حضرت در پاسخ می‌فرماید: تا توانگر درد گرسنگی را بچشد و در نتیجه به مستمندان کمک کند.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: از جمله آثار اجتماعی روزه داری، ایجاد امنیت اجتماعی است که آمار‌های نیروی انتظامی از کاهش شدید جرم و جنایت در ماه رمضان، مؤید این امر است.
حجت الاسلام شکریان در پایان گفت: با توجه به مشکلات اقتصادی و گرانی‌های اخیر و به ویژه سیل، که بخش زیادی از مردم مسلمان ما را تحت تأثیر قرار داده و امرار معاش آن‌ها را با سختی مواجه کرده است، ضرورت دارد تا عمل به دستورات دینی و تأکیدات معصومین (ع) را سرلوحه کار خویش قرار داده و با کمک به نیازمندان و ترتیب سفره‌های افطاری برای مستضعفان، به تسکین آلام، ولی نعمتان انقلاب اقدام نمائیم. /۱۰۱/۹۶۹/م
حجت الاسلام شکریان با بیان اینکه ماه رمضان را باید سرآمد ماه‌های سال دانست که از جهات متعدد، برای کسانی که به درک آن نائل شده و بر سفره خان او متنعم گشته‌اند، قابل ارزیابی و ارزش گذاری است، خاطرنشان کرد: رمضان از ریشه «رَمَضَ» گرفته شده و به معنای بارانی است که اول پاییز ببارد و هوا را از آلودگی‌های ناشی از گرمای تابستان پاک کند؛ شاید سرّ نامگذاری ماه رمضان به خاطر این جهت باشد که با آمدن خود، آلودگی‌ها و زنگار‌های درونی انسان را پاک نموده و وی را شایسته حضور به درگاه باری تعالی قرار می‌دهد.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم اظهار کرد: از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل شده است که ماه رمضان، اول سال است «انّ اوّل کلّ سَنَةٍ اوّلُ یَومٍ من شهر رمضان» و امام صادق (ع) فرمود: کسی که ماه رمضان او سالم باشد، سال او سالم است؛ «اذا سَلِمَ شَهرُ رمضانَ، سَلِمَتِ السَّنَة». اگرچه بدایت سال قمری، ماه محرم است، ولی برای اهل ایمان و تقوا، که ساختن درون و ارتقا وجودی را در حیات خویش اصل قرار داده و بندگی و عبودیت پروردگار را نهایت سیر خود می‌دانند، ماه رمضان، ابتدای سال خواهد بود و به همین دلیل مرحوم سید بن طاووس در بیان این روایت می‌فرماید: منظور این است که ماه رمضان، اول سال عبادی و بندگی است.
وی ادامه داد: نتیجه اینکه انسان قبل از هر چیزی باید جان خود را از بند‌ها و زنجیر‌ها آزاد نماید و تا این آزادی تحقق نیابد، بندگی بدون طمع و ترس که بندگی و عبادت احرار و آزادگان است، به دست نخواهد آمد؛ بنابراین، باید از زنگار و آلودگی‌ها نجات یافت و رمضان فرصت این پیرایش درونی است.
حجت الاسلام شکریان گفت: زیباترین بیان پیرامون آزادی از بند‌ها را وجود مقدس پیامبر اسلام (ص) در خطبه شعبانیه بیان فرمودند که: «أَیُّهَا النَّاس إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفَکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُم» جان انسان در گرو و اسیر اعمال اوست و تا این جان از دست اعمال نادرست نجات نیابد، آزادی محقق نمی‌شود و روح محبوس، بندگی آزادمردان را تجربه نخواهد کرد، از این رو، خاتم پیامبران (ص) راه استغفار را مسیری برای بازیابی انسان درمانده از افعال و افکار ناپسند معرفی نموده و آزادی از اسارت شهوت‌ها و دوری جستن از تبعیّت هوا‌های نفسانی را منوط به بازگشت از مسیر انحرافی قلمداد نمودند.
دبیر علمی گروه عرفان مجمع عالی حکمت در پاسخ به این پرسش که چه کارکردی برای رمضان قابل تصور است و چگونه می‌توان در خود و اطرافیان و جامعه، اثرات آن را مشاهده کرد؟ اظهار کرد: پاسخ به این پرسش را باید در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی روزه‌داری بررسی نمود و نتیجه آن را به اشتراک گذاشت. ماه رمضان که ماه ضیافت الهی است، در ساحت‌های مختلف، آثار و کارکرد‌های متفاوت دارد.
وی ادامه داد: اولین کارکرد ماه رمضان، فردی است. به این معنا که تأثیر ماه ضیافت الهی بر تک تک افراد، نظیر کارخانه‌ای است که با ایجاد سامانه هدفمند در ابعاد مختلف، تمام ساحت‌های درونی و بیرونی انسان را پوشش داده و به او می‌آموزد که از قوای درون و بیرون خود، چگونه صیانت نماید و اجازه تسلط غیر حق را بر خود ندهد؛ جانی که می‌تواند محلی برای پذیرش انوار الهی باشد، «اِنَّ لله تعالی فی الارض اوانی اَلاَ و هی القلوب»، نباید ظرف قلب انسان، میدانی برای هرزه گردی خواسته‌های نفسانی قرار گیرد، «الْقَلْبُ حَرَمُ اللَّهِ فَلَا تُسْکِنْ حَرَمَ اللَّهِ غَیْرَ اللَّهِ».
حجت الاسلام شکریان تصریح کرد: حضور در میهمانی الهی به انسان می‌آموزد که به چه چیز بیندیشد تا بستری برای معرفت الهی باشد و اینکه وجود مبارک رسول اعظم (ص) می‌فرماید: «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّه». ناظر بر این امر است که انسان، زمانی توفیق شناخت پروردگار را پیدا می‌کند که بر ظرفیت وجودی خویش آگاهی یابد و بداند که جان او محل اجلال حق است؛ «لَا یَسَعُنِی أَرْضِی وَ لَا سَمَائِی وَ لَکِنْ یَسَعُنِی قَلْبُ عَبْدِیَ الْمُؤْمِن» و بی توجهی به این امر، بزرگترین خطا و اشتباه خواهد بود، «أَعْظَمُ الْجَهْلِ جَهْلُ الْإِنْسَانِ أَمْرَ نَفْسِه».
این محقق گفت: اساساً امر به عبادت که در قرآن بر آن تأکید شده است و خلقت جن و انس را معطوف به آن دانسته؛ «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون» موقوف بر شناخت و معرفت به خداوند است و تفسیر ابن عباس که در بیان لیعبدون می‌فرماید:ای لیعرفون، به این معناست که معرفت خداوند، اصل اصیل خلقت انسان است و به تعبیر عارفان اسلامی، خلقت عالم برای این است که کمالات حق تعالی جلوه نموده و در منظر و مرآی حق جویان قرار گیرد؛ «أن داود علیه السلام قال یا رب لما ذا خلقت الخلق قال کنت کنزا مخفیا فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق لا عرف»، و این شناخت، متوقف بر این است که به ظرفیت درونی خویش توجه نموده و آن را از رذائل و ناهنجاری‌های روحی و نفسانی پاک نماید، تا آینه تمام نمای حق گردد.
دبیر علمی گروه عرفان مجمع عالی حکمت با بیان اینکه دومین کارکرد روزه داری ماه رمضان، کارکرد اجتماعی است، تصریح کرد: تأثیرات شگرف روزه‌داری در تعاملات اجتماعی و بازسازی پیوند‌هایی که بقا و دوام یک جامعه سالم به آن‌ها وابسته است، امری غیر قابل انکار است. از جمله آثار اجتماعی، تقویت صبر و مقاومت در مقابل سختی‌ها و دشواری‌هاست، «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة» و جامعه‌ای نظیر نظام مقدس جمهوری اسلامی را که امروزه با انواع پیچیده فشار‌ها و دشمنی‌ها مواجه است، می‌تواند مصون از آسیب‌های جدّی نماید. دین‌زدایی و تخریب انگاره‌هایی دینی در فضای مجازی و حقیقی، سلاح نامرئی دشمن برای تضعیف گزاره‌های مقاومت و ایستادگی است و جامعه‌ای که به سلاح مقاومت و تحمّل مسلح نباشد، محکوم به سازش و تسلیم است.
وی افزود: اثر اجتماعی دیگری که در روزه رمضان قابل مشاهده است، ایجاد حسّ کمک و دستگیری نسبت به درماندگان و ضعیفان است؛ تا انسان، گرسنگی را تجربه نکند، نمی‌تواند نسبت به گرسنگی دیگران، فهم درستی داشته باشد، لذا وقتی از امام عسکری (ع) می‌پرسند که چرا روزه واجب شده است؟ حضرت در پاسخ می‌فرماید: تا توانگر درد گرسنگی را بچشد و در نتیجه به مستمندان کمک کند.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: از جمله آثار اجتماعی روزه داری، ایجاد امنیت اجتماعی است که آمار‌های نیروی انتظامی از کاهش شدید جرم و جنایت در ماه رمضان، مؤید این امر است.
حجت الاسلام شکریان در پایان گفت: با توجه به مشکلات اقتصادی و گرانی‌های اخیر و به ویژه سیل، که بخش زیادی از مردم مسلمان ما را تحت تأثیر قرار داده و امرار معاش آن‌ها را با سختی مواجه کرده است، ضرورت دارد تا عمل به دستورات دینی و تأکیدات معصومین (ع) را سرلوحه کار خویش قرار داده و با کمک به نیازمندان و ترتیب سفره‌های افطاری برای مستضعفان، به تسکین آلام، ولی نعمتان انقلاب اقدام نمائیم. /۱۰۱/۹۶۹/م
منبع: خبرگزاری مهر
ارسال نظرات