نگاهی به تولیدات انیمیشنی در ایران

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، بیش از 50 سال از ساخت اولین انیمیشن در ایران می‌گذرد. زمانی طولانی که ایران اسلامی طی نمود تا این صنعت و هنر به سطح بالایی از بلوغ و بالندگی دست یابد و در منطقه و جهان حرفی برای گفتن داشته باشد. این فرایند رشد و تحول را می‌توان به چهار دوره تقسیم نمود.

دوره اول

صنعت انیمیشن در ایران برای اولین بار در سال 1336 ه.ش توسط «اسفندیار احمدیه» با اثر «ملا نصرالدین»، به صورت خود جوش آغاز می‌شود.¹ بعدها با تأسیس «کانون پرورش فکر کودک و نوجوان» پویانمایی در این کشور وارد مرحله علمی و تخصصی خود شد. اگر چه تشکیل چنین نهادی با اغراضی نظیر مبارزه با اسلام، ترویج باستان‌گرایی و فرهنگ غربی بنا نهاده شد ولی با این وجود، تأسیس رشته دانشگاهی انیمیشن و برگزاری جشنواره‌های داخلی و خارجی توسط این نهاد، رشد هر چه بیشتر این صنعت و هنر در ایران را رقم زد و این دوره تا سال‌های 58 و 59 همچنان ادامه داشت.

دوره دوم

این دوره همزمان با وقوع انقلاب و بعد از آن هشت سال جنگ تحمیلی است. زمانی که ساختارها در درون کشور از حالت غربی و سلطنتی خود در حال تغییر بود. بنابراین در دهه شصت که غالب این اتفاقات در جریان بود، ما شاهد تغییرات محسوس و قابل توجه‌ای در زمینه پویانمایی و انیمیشن نبودیم، امری که با توجه به وضعیت جنگی کشور کاملاً طبیعی بود.²

دوره سوم

شروع این دوره همراه با پایان یافتن جنگ و آغاز مرحله نوسازی و بازسازی در داخل کشور است. دهه هفتاد زمانی است که انیمیشن در ایران شروع به رشد صعودی خود می‌کند، شبکه‌های تلویزیونی و پیام‌های بازرگانی زیاد می‌شوند و در این بین شرکت‌های تبلیغاتی و انیمیشن‌سازی کوچکی پدید می‌آیند.

در زمینه آکادمیک بعد از سیزده سال، در دانشکده سینما و تئاتر و در مقطع ارشد، رشته انیمیشن راه‌اندازی شد؛ علاوه بر این، دانشگاه‌های دیگری مثل «دانشکده هنر»، «تربیت مدرس»، صدا و سیما و ... این رشته را تأسیس نموده و حتی از اساتید خارجی برای آموزش دعوت کردند، همین امر سبب شد تا نیروی کار و متخصص لازم در آن برهه زمانی، برای این صنعت در کشور فراهم آید.

تغییر رویه کانون پرورش فکری کودک و نوجوان

در این بین «کانون پرورش فکری کودک و نوجوان» نیز با تغییر رویه خود بعد از انقلاب، جشنواره‌های داخلی و خارجی انیمیشن یا پویانمایی را راه اندازی نمود که باعث رشد هر چه بیشتر این هنر و صنعت در کشور شد، چرا که این جشنواره‌ها از چند جهت قابل توجه هستند؛

1. آشنایی دست اندرکاران این صنعت با یکدیگر

2. ایجاد فضای رقابتی و کشف استعدادهای جوان

3. فراهم آمدن ارزیابی کلی از رشد و ظرفیت این صنعت در کشور

4. مقایسه رشد و توانایی‌های داخلی انیمیشن با کشورهای خارجی که در این عرصه از ما جلوتر هستند.³

نکته تاثیر گذار دیگری که صنعت انیمیشن در این دوره را متحول کرد، ورود کامپیوتر در روند تولید انمیشن بود. دستگاهی که نه تنها سرعت تولید را افزایش و هزینه آن را کم می‌کرد، بلکه بر کیفیت آثار نیز می‌افزود. با همه این تفاسیر چیزی که در رشد پویانمایی در این دوره از همه بیشتر نقش ایفا نموده، تأسیس مؤسسه «پویانمایی صبا » بود، این نهاد در 1374 در بخش دولتی و زیر نظر صدا و سیما راه اندازی شد.

مسئله توجه به انمیشن در ایران

هدف از تأسیس چنین نهادی در درجه اول تولید انیمیشن برای مخاطب داخلی و متناسب با ذائقه ایرانی و اسلامی و مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن بود. چرا که عرضه بی‌حساب و کتاب انیمیشن‌های خارجی، تأثیر مخربی بر روحیه و افکار کودک و نوجوان ما داشت، در مرحله بعد، هدف مرکزیت دادن به تولید انیمیشن، تلویزیون و به کارگیری دانشجویان صداوسیما بود.

تولیدات داخلی این نهاد در اویل دهه هفتاد از 100 دقیقه شروع و به 240 ساعت در سال 91 رسید و اکنون مرکز پویانمایی صبا سالانه بیش از هزاران دقیقه پویانمایی متناسب با ذائقه ایرانی تولید می‌کند. اگر چه این تولیدات یقیناً دارای ضعف‌ها و نقص‌های محتوایی یا فنی است ولی به هر شکل مسیر این نهاد و صنعت در کشور امیدوار کننده و رو به جلو می‌باشد.⁴

در این دوره شاهد انیمیشن‌هایی بودیم که توانستند مخاطب داخلی را مجذوب خود کنند. در زمینه مذهبی-تاریخی «فرمانروایان مقدس» و «خورشید مصر» ساخته شد، در زمینه فرهنگ ایرانی و مسائل تربیتی آثاری همچون «خانه ما»، «شکرستان»، «قصه ما مثل شد» و «خداوند لک لک ها را دوست دارد»، در زمینه معرفی مشاهیر ایرانی مسلمان مجموعه «دانشمندان بزرگ» و در زمینه آشنایی کودکان با مسائل علوم و طبیعت «ماجراهای کوشا» تولید شد؛ آثاری که از نظر تکنیک و محتوا حرفی برای گفتن داشتند.

دوره چهارم

این دوره اوج بالندگی انمیشن در داخل کشور از جهت تکنیک، ساختار و محتوا است که شامل دهه 90 می‌شود. دوره‌ای که بخش خصوصی در آن قوت یافته و شاهد انیمیشن‌هایی چون «رهایی از بهشت» ساخته «علی نوری اسکویی» هستیم که در جشنواره‌های «سیکاف کره جنوبی»، «اونیروس ایتالیا» و «کن» جایزه کسب نمود.⁵ یا «علی زارع قنات نوی» با انیمشن «چشم انداز خالی» که در جشنواره بین المللی لس آنجلس آمریکا، برنده جایزه بهترین انمیشن شد.⁶

انمیشن‌هایی همچون «شاهزاده روم» که در کشورهای مختلف منطقه به روی پرده رفت و در داخل کشور با استقبال قابل توجهی روبرو شد، انیمیشن «فهرست مقدس» که موفق به حضور متعدد جهانی و کسب جایزه از جشنواره‌های درجه دو و سه جهانی از جمله جشنواره مادرید، نیویورک، شرق آسیا و... شد و ورود به هفته انیمیشن بازار بین‌المللی فیلم «کن» که برای نخستین بار برای یک پویانمایی ایرانی رخ داد، از جمله افتخارت این انیمیشن است.

توجه به انیمیشن‌های پرمحتوا

انیمیشن‌های ملی چون «نبرد خلیج فارس»، «راشل کوری»⁷ و «بچرخ تا بچرخیم»⁸ که موجبات اعتراض شبکه‌های ماهواره‌ای وابسته به غرب را درآورد تا جایی که دشمنان از قدرت ساخت انیمیشن در ایران بهت زده شدند.⁹

در این دوره شرکت‌های خصوصی مثل «موسسه فرهنگی هنری حور»، «گروه انیمیشن فاطمة الزهرا»، «گروه انیمشن آریا»، «شرکت نسل اندیشه»، «زاگرس فیلم»، «اوج» و ... انیمشن‌هایی با مضامین ملی، مذهبی و تربیتی تولید کردند که به وضوح گویای رشد بخش خصوصی و دولتی در  این حوزه می‌باشد که پیش از این بی‌سابقه بوده است. /882/ 702/

میلاد پورعسگر، طلبه سطح عالی حوزه علمیه قم

پی‌نوشت:

[1] او متولد 1307 تهران می‌باشد. در سن 17 سالگی به مدت 2 سال نزد استاد علی اصغر پتگر تعلیم نقاشی دید و در سال 1326 به هنرستان کمال الملک و به شاگردی شاگردان کمال الملک همچون: اسماعیل آشتیانی، محمود اولیا و حسن شیخ درآمد و همین امر باعث شد تا در امتداد مسیر مکتب کمال الملک قرار گیرد و مضمون آثارش همین حال و هوا را داشته باشد. وی در سال 1336 دو فیلم بنام‌های ملانصرالدین و قمر مصنوعی را با مداد طراحی نمود و به مدت 2 دقیقه به حرکت درآورد. با ساخت این دو فیلم نام خود را به عنوان بنیانگذار نقاشی متحرک در ایران به ثبت رسانید.

[2] 32219http://www.yazdfarda.com/news/fa/

[3] فصلنامه فارابی، انیمیشن ایران از آغاز دهه هفتاد تا کنون، جواهریان، مهین، زمستان 1385، شماره 62، ص49 تا 52.

[4] مجله هنر و معماری، گلپایگانی، سید علی رضا، انیمیشن ملی، تابستان 1389، شماره 22، ص 27-20.

[5] افکار نیوز، فرهنگ و هنر، افتخار دیگر برای انیمیشن ایرانی «رهایی از بهشت»، کد: 690820، www.afkarnews.com

[6] http://www.asriran.com/fa/news/582208

[7] http://jc313.ir/?newsid=33338

[8] http://kayhan.ir/fa/news/73788

[9] http://fna.ir/V7N857

[10] آسیفا وابسطه به یک انجمن بین المللی است که زیر نظر یونسکو یا یونیسف اداره می شود. انجمنی کاملاً غیر انتفاعی ، فرهنگی و با هداف کاملا غیر اقتصادی که در اساسنامه بین المللی آن هم موجود می باشد.