عدم تبعیت کورکورانه از نئولیبرالیسم

به گزارش خبرگزاري رسا، کرونا از سویی باعث شده تا گرایشات ناسیونالیستی و مرزهای ملی اهمیت ویژه‌تری بیابد و خودیاری(self-help) از مبانی و اصول اساسی رئالیسم است مورد توجه کشورها قرار گیرد. این خودیاری را در عدم همکاری مؤثر برخی کشورها با یکدیگر در مقوله کمک‌های پزشکی و … شاهد هستیم.

اگرچه کرونا باعث شده تا رویکرد رئالیستی و اصل خودیاری(self-help) مورد توجه کشورها قرار گیرد اما از سوی دیگر باعث شده تا ناکارآمدی رویکرد رئالیسم به امنیت که مبتنی بر «امنیت دولتی» (state security) است و اولویت را به «امنیت نخبگان حاکم» می‌دهد و موضوع امنیت را صرفاً نظامی می بیند، مشخص شود. از سویی شیوع این ویروس نشان داد اقتصادهای میلیتاریستی هم تأمین کننده امنیت عموم مردم نیست و دولتها باید در جهان پساکرونایی به مقوله «امنیت انسانی» (human security) توجه بیشتر نشان دهند و همپوشانی «امنیت دولتی» با «امنیت انسانی» بیشتر از قبل باشد تا بتوانند بقا داشته باشد.

خبرنگار ما در گفتگو با پروفسور «نادر انتصار» به بررسی تأثیر ویروس کرونا بر نظم کنونی جهانی پرداخته که در ادامه آمده است. انتصار رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلاباما جنوبی آمریکاست. وی از کارشناسان برجسته حوزه مطالعات خاورمیانه، مطالعات ایران و اقتصاد سیاسی بین الملل هست.

*کرونا چه آثاری بر نظم جهانی کنونی خواهد داشت؟

مهمترین اثر منفی و دراز مدت کرونا روی سیستم اقتصادی دنیا خواهد بود. گرچه با توجه به چگونگی برخورد دولت ترامپ و ناتوانی آن در این مورد تا مقداری از ابهت جهانی آمریکا کاسته خواهد شد و فرهنگ قلدر مآبانه آمریکا خدشه پیدا خواهد کرد. ولی من فکر نمی‌کنم که در نظم جهانی کنونی تغییر عمده ای ایجاد شود و یا اینکه کرونا باعث ایجاد نظم جهانی جدید گردد.

* اگر بپذیریم نظم کنونی جهانی در برخی عرصه‌ها متأثر از نئولیبرالیسم است و در برخی عرصه‌ها رفتار کشورها بر اساس رویکرد رئالیستی است، کرونا چه خلاًهایی از این دو مکتب را آشکار ساخته است؟

کرونا اندیشه نئولیبرالیسم بخصوص تأثیر منفی آن در سطح جهانی که مدتها است این شبهه را ایجاد کرده است که بازار آزاد قادر به حل اکثر مسائل است و دولت باید از مدیریت کشور کنار گذاشته شود یا حاشیه نشین شود را به چالش کشیده است. البته نمی‌شود اظهار کرد که کرونا به خودی خود رویکرد رئالیستی را تقویت خواهد کرد ولی آنچه مسلم است ما را مجبور خواهد کرد که دگمه‌ای نئولیبرالیسم را کورکورانه دنبال نکنیم و آنها را طوطی وار تکرار نکنیم.

* کرونا از سویی باعث شده تا گرایشات ناسیونالیستی و مرزهای ملی اهمیت ویژه‌تری بیابد و «خودیاری» (self-help) از مبانی و اصول اساسی رئالیسم است مورد توجه کشورها قرار گیرد. این خودیاری را در عدم همکاری مؤثر برخی کشورها با یکدیگر در مقوله کمک‌های پزشکی و … شاهد هستیم. ارزیابی شما چیست؟

این درست است که کرونا تا مقداری باعث شده که گرایشات ناسیونالیستی تقویت شده و مرزهای ملی اهمیت ویژه‌تری بیابد. متأسفانه ما هر روز شاهد افزایش گرایشات تندرو ناسیونالیستی هستیم که باعث عدم همکاری مؤثر برخی کشورها با یکدیگر در مقوله کمک‌های پزشکی، تکنیکی و مالی شده است

* اگرچه کرونا باعث شده تا رویکرد رئالیستی و اصل «خودیاری» (self-help) مورد توجه کشورها قرار گیرد اما از سوی دیگر باعث شده تا ناکارآمدی رویکرد رئالیسم به امنیت که مبتنی بر «امنیت دولتی» (state security) است و اولویت را به «امنیت نخبگان حاکم» می‌دهد و موضوع امنیت را صرفاً نظامی می بیند، مشخص شود. از سویی شیوع این ویروس نشان داد اقتصادهای میلیتاریستی هم تأمین کننده امنیت عموم مردم نیست و دولتها باید در جهان پساکرونایی به مقوله «امنیت انسانی» (human security) توجه بیشتر نشان دهند و همپوشانی «امنیت دولتی» با «امنیت انسانی» بیشتر از قبل باشد تا بتوانند بقا داشته باشد. نظر شما در این خصوص چیست؟

من با این برداشت کاملاً موافق هستم. ظهور دشمنی بدون شکل و صورت مانند ویروس کرونا که مقابله با آن راه حل نظامی ندارد بخوبی نشان داده است برداشت سنتی از فرضیه امنیت احتیاج به دوباره بینی دارد.

نه رویکرد رئالیسم و نه نئولیبرالیسم جوابی برای مقابله به این نوع خطرها ندارند. تئوری‌های رایج در روابط بین الملل و امنیت جهانی احتیاج به دوباره بینی و نقد از درون دارند.

* اگر معتقد باشیم، نظم جهانی پس از ویروس کرونا دچار تغییرات خواهد شد، آیا به نظر شما این تغییرات اساسی و مبنایی خواهد بود؟ چه مفاهیم و آموزه‌هایی دچار تغییرات بنیادی خواهد شد؟

گرچه ما شاهد تغییراتی در نظم جهانی پس از ویروس کرونا خواهیم بود، ولی همانگونه که قبلاً به آن اشاره کردم شواهد نشان نمی‌دهند که این تغییرات اساسی و مبنایی خواهند بود. تغییرات بنیادی تنها زمانی اتفاق خواهد افتاد که سیستم جهانی کنونی که بیشتر شبیه سیستم ارباب و رعیتی است و روی قلدری چند کشور بنا شده است ساقط شود./1360/