یادداشت؛
روزه مسیر نجات انسان از تک ساحتی شدن
روزه عبادتی سه وجهی است که بعد مادی و بعد ملکوتی و غیبی دارد، اصولا هویت و موجودیت روزه بیشتر از ابعاد مادی آن، به معنویت، روح روزه و مبارزه با هوای نفس باز می‌گردد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در آثار بزرگان مطالبی وجود دارد، مبنی بر اینکه عبادات و اعمال انسان تمثل و صورت ملکوتی مییابند. جهان هم مثل انسان سه وجه دارد. منظور از تمثل این است که وقتی انسان مؤمن، در دار دنیا روزه میگیرد یا نماز میخواند، در صورتی که این روزه، یک روزه جامع و مقبول باشد، در عالم برزخ یا عالم مثال که بعد دوم جهان است، چنانکه در روایت ذکر شده به شکل یک سپر مستحکم درمیآید و به انسان مؤمن قدرت و توانایی و ارتقای روحی در دنیا میدهد اما اگر روزه شخص مطلوب و مقبول نباشد، روزهاش در عالم مثال به شکل یک سپر پوشالی و فاقد استحکام تمثل مییابد که فاقد کارآیی است.
بر همین اساس ممکن است که شخصی روزه بگیرد و شب قدر بر او بگذرد اما بعد از ماه مبارک هیچ تغییری در وجود خودش احساس نکند، اما شخص دیگر احساس کند که تغییر کرده و راحتتر مقابل تیر وسوسهها و شمشیر تمایلات حیوانی، شهوانی و لذایذ غیرانسانی مقاومت میکند.
اعمال ما حیث ظاهری و باطنی دارند
این مطلب که اعمال انسان متمثل میشوند و حیات و شعور دارند، در آیات قرآن و معارف اهل بیت علیهم السلام و آثار بزرگان علم و دین و سیاست ذکر شده است. امام خمینی مینویسد نماز غير از اين صورت، معنايى دارد و غير از اين ظاهر، باطنى و همانطور که ظاهری دارد كه مراعات نکردن آنها باعث باطل شدن نماز صورى يا نقصان آن میشود، باطنی هم دارد که دارای آداب قلبي ِباطني است و مراعات نکردن آنها موجب نقص یا بطلان نماز معنوى میشود؛ و صد البته با مراعات آنها هم نماز داراى روح ملكوتى می‌گردد. آداب نماز، ص2
صورت ملکوتی داشتن، اختصاص به نماز ندارد، بلکه شامل سایر عبادات و بلکه اعمال انسان میشود: در قرآن میخوانیم: و وَجَدُوا ما عَمِلوُا حاضِراً؛ و آنچه را كردهاند، حاضر بينند» ( كهف/ 49). در آيه ديگر آمده فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَه؛ پس هر كس به وزن ذرّهاى كار نيك كرده باشد آن را مىبيند»( زلزال/ 7). همچنین خداوند فرموده است يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً و ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ انَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعيداً؛ روزى كه هر كس عمل نيك خويش را حاضر بيند و دوست مىدارد بين او و آنچه بد كرده فاصله دورى مىبود»( آل عمران/ 30). این آيات دلالت میكند هر كسى اعمال خوب و بد خود را حاضر مىبيند و صورت باطنيّه غيبيّه آنها را مشاهده میكند.
در آيهای دیگر میخوانیم إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا؛ در حقيقت، كسانى كه اموال يتيمان را به ستم مىخورند، جز اين نيست كه آتشى در شكم خود فرو مىبرند، و به زودى در آتشى فروزان درآيند. سوره نساء، آیه 10
مال حرام آتش است
این آیه صراحتاً میفرماید خوردن ظالمانه مال دیگری یعنی خوردن آتش. با نگاه مادی و تک ساحتی به انسان این سخن توجیهی ندارد، اما با توجه به سطوح مختلف انسان و پدیدهها و ملکوت اشیاء (سوره یس، آیه 83) که به تصریح قرآن به برخی از بندگان صالح خداوند نشان داده شده (سوره انعام، آیه 75) این آیات کاملاً بار معنایی خود را مییابند.
با توجه به ملکوت اشیاء، این آیات به آسانی معنا و فهم میشود چرا که با عينك مادى معنويات و ماوراى طبيعت را نمى‌توان ديد. انسان دارای سه بعد مادی، مثالی و عقلی است، کسی که ظالمانه از مال دیگری استفاده میکند، ظاهراً و در عالم مادی مشغول خوردن غذاست اما ملکوت این غذا در ملکوت این شخص، واقعاً آتش است و منطقاً هم جایش در آتش است. باید دقت داشت که اگرچه خوردن ظالمانه مال یتیم در این آیه ذکر شده اما این امر اختصاصی به این مورد ندارد و این مطلب از باب تمثیل است و نه تعیین.
اهمیت نماز اول وقت در کلام امام صادق علیه السلام
در احادیث هم همین معنا ذکر شده است. از حضرت امام صادق سلام اللَّه عليه نقل شده که ایشان میفرمایند: مَنْ صَلَّى الصَّلواتِ الْمَفْرُوضاتِ فِى اوَّلِ وَقْتِها وَ أقامَ حُدودَها، رَفَعَهَا الْمَلَكُ الَى السَّماءِ بَيْضاءَ نَقِيَّةً؛ تَقُولُ: حَفَظَكَ اللَّه كَما حَفَظْتَنى اسْتَودَعْتَنى مَلَكاً كَريماً. وَ مَنْ صَلّاها بَعْدَ وَقْتِها مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ وَ لَمْ يُقِمْ حُدودَها، رَفَعَها المَلَكُ سَوْداءَ مُظْلِمَةً؛ وَ هِىَ تَهْتِفُ بِهِ: ضَيَّعْتَنى ضَيَّعَكَ اللَّه كَما ضَيَّعْتَنى وَ لا رَعاكَ اللَّه كَما لَمْ تَرْعَنى؛ كسى كه نمازهاى واجب را در اوّل وقت ادا كند و حدود آنها را حفظ نمايد، فرشته آن را سپيد و پاكيزه به آسمان برَد. نماز( به نمازگزار) گويد: «خدا تو را نگاه دارد همان گونه كه مرا نگاه داشتى؛ مرا به مَلَكى بزرگوار سپردى.» و كسى كه نمازها را بىسبب به تأخير اندازد و حدود آنها را حفظ نكند، فرشته نماز او را سياه و تاريك به آسمان برد در حالى كه نماز با صداى بلند به نمازگزار گويد: «مرا ضايع كردى، خدا تو را ضايع كند آن چنان كه مرا ضايع كردى؛ و خدا تو را رعايت نكند آن چنان كه تو مرا رعايت نكردى»(وسائل الشيعة، ج 3، ص 90؛ به نقل از آداب الصلوه امام خمینی).
این حدیث شریف بر این مطلب دلالت دارد كه ملائكة اللَّه نماز را به سوى آسمان بالا میبرند و نماز دو حالت دارد: دارای صورت پاكيزه سفيد است و این در زمانی است كه نمازگزار آن را در اوّل وقت به جا آورد و ملاحظه آداب آن را بکند؛ در اين صورت نماز برای نمازگزار دعاى خير میكند.
دارای صورت تاريك سياه است و این در زمانی است كه نمازگزار آن را بى‌عذر به تأخير بیندازد و حدود آن را رعایت نكند؛ اين نماز آن شخص را نفرين میكند. اين حديث علاوه بر آنكه دلالت بر صور غيبيّه ملكوتيّه میكند بر حيات عبادات هم دلالت دارد؛ چنانچه حق تعالى فرمايد: وَ إِنَّ الدّارَ الآخِرَةَ لَهِىَ الْحَيَوان(سوره عنکبوت، آیه 64).
در حدیثی دیگر از حضرت صادق سلام اللَّه عليه روايت شده است كه «چون بنده مؤمن داخل قبر شود، نماز در جانب راست او و زكات در جانب چپ او است و خوبى او بر او سايه افكند و صبر در گوشهاى قرار گيرد؛ و چون دو ملكى كه موكّل سؤالند داخل شوند، صبر به نماز و زكات و نيكويى گويد: «با شما باد يارى رفيقتان و اگر شما عاجز شديد من با او هستم» (اصول كافى، ج 3، ص 143؛ به نقل از آداب الصلوه امام خمینی). دلالت اين حديث شريف هم بر صور غيبيّه برزخيّه و حيات و شعور آنها واضح است.
خاتمه
ممکن است که برخی مدعی باشند آیات و روایاتی که از زنده بودن عمل و شعور و فهم آن و حتی از دعای آن عمل سخن میگوید، مثال و استعاره و مجاز است اما باید گفت برهان عقلی و نقلی این ادعا را رد میکند. وقتی انسان و اسلام و جهان را سه لایهای و سه وجهی دیدیم توانایی فهم و تحلیل پدیدهها را خواهیم داشت، بر این اساس روزه عبادتی سه وجهی است که هر سه بعد انسان را پوشش میدهد.
به دیگر سخن روزه علاوه بر بعد مادی و دنیوی دارای صورت ملکوتی و غیبی و اثرگذار در زندگی دنیوی و اخروی انسان است و اصولاً هویت و موجودیت روزه به این است که بعد متافیزیکی انسان بر بعد فیزیکی او، بعد روحی و قلبی و الهی او بر بعد طبیعی و مادی و جسمی او، بعد ارادی و عقلانی آدمی بر بعد شهوانی و شیطانیاش و بعد انسانی بر بعد حیوانیاش غلبه کند؛ از این رو دستور به پرهیز از خوردن و آشامیدن و ... داده شده است.
همانطور که جسم از محرمات پرهیز داده میشود باید قلب و روح را از غذاها و لذات و افکار و نیات آلوده و حرام پرهیز داد و در این میان، روزه با کاهش قدرت شهوت و غضب و حیوانیت و شیطنت، و القای مستمر و دائمی حضور خداوند، به عقل و اراده و ایمان و انسانیت انسان مدد میرساند. /882/ 302/
دکتر رضا لک زایی
ارسال نظرات