فلسفه و اهداف شکل گیری شورای عالی حوزه های علمیه

اشاره: شورای عالی حوزه‌های علمیه یک نهاد حوزوی تحت اشراف رهبر معظم انقلاب و مراجع معظم تقلید است که اعضای آن با پیشنهاد جامعه مدرسین حوزه علمیه قم انتخاب و به رهبر انقلاب و مراجع پیشنهاد می‌شوند و با موافقت ایشان اعضا کار خود را در شورای عالی آغاز می‌کنند.

شورای عالی هشتم به تازگی آغاز به کار کرده است و با توجه به شرایط خاص و حساس کنونی کشور و افق پیش روی حوزه‌های علمیه ناظر به مسائل انقلاب اسلامی، قطعا شورای عالی حوزه‌های‌ علمیه با چالش‌ها و رخدادهای متفاوت از گذشته و مأموریت‌های جدیدی مواجه خواهد بود.

به طور حتم مواضع، دیدگاه‌ها، نظرات، انتقادات و پیشنهادات نخبگان، اساتید، صاحب نظران، مدیران و مسؤولان حوزه های علمیه در کشور می‌تواند در فرآیند تصمیم سازی و تصمیم گیری علمای حاضر در شورای عالی حوزه‌های علمیه مؤثر و سازنده باشد، از این رو خبرنگار خبرگزاری رسا در اصفهان به گفت‌وگو با حجت الاسلام والمسلمین علیرضا باطنی جانشین مدیر حوزه علمیه اصفهان با محوریت شورای عالی حوزه‌های علمیه نشسته است تا دیدگاه‌های وی در این خصوص مطرح شود که این گفتگو در دو قسمت منتشر خواهد شد، بخش نخست گفت‌وگوی خبرگزاری رسا با جانشین مدیر حوزه علمیه اصفهان بدین شرح است:

رساـ به نظر شما فلسفه شکل گیری شورای عالی حوزه‌های علمیه چیست؟

اگر ضرورت تشکیل ساختار و سازمان و ایجاد شورای عالی حوزه‌های علمیه را بخواهیم به درستی درک کنیم، باید نیم نگاهی نسبت به وضعیت حوزه‌های علمیه پیش از انقلاب اسلامی داشته باشیم، پیش از انقلاب اسلامی حوزه‌های علمیه در قم و سایر شهرستان‌ها توسط مراجع معظم تقلید و علمای بلاد ایجاد و اداره می‌شد مانند حوزه‌های علمیه‌ای که در نجف و کربلا وجود داشت، گرچه نظام آموزشی نسبتا همسان و هماهنگی در دوران تحصیل طلاب علوم دینی وجود داشت و اجرا می‌شد به این معنی که متون معینی را در مدارس علمیه مختلف طلاب فرامی‌گرفتند اما این کار حاصل خلاقیت‌های فردی علما و بزرگان حوزوی بود، لذا شیوه‌های مختلف تربیتی، اخلاقی، مدیریتی و اجرایی حاکم بر مدارس علمیه بود.

تعیین شرایط ورود به حوزه علمیه و تداوم حضور طلبگی فرد و مباحث تعلیمی و درسی خیلی قاعده و ضابطه مشخصی وجود نداشت و گاهی با جابجایی افراد یا ازکار افتادگی و ارتحال علما همه چیز دستخوش تغییر می‌شد یا گاهی به تعطیلی منتهی می‌شد و سرگردانی طلاب را به دنبال داشت و این وضعیت حوزه‌های علمیه پیش از انقلاب اسلامی است.

هر مدرسه علمیه تقریبا یک جزیره مستقل و یک مجموعه ناپیوسته با سایر مدارس علمیه بوده است، حداکثر ارتباطی که میان مدارس علمیه وجود داشت، ارتباط محتوایی در برنامه آموزشی بود و در دیگر عرصه‌ها ارتباطی وجود نداشت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی توقع مردم از حوزه‌های علمیه این بود که حوزه‌ها در تراز نظام مقدس اسلامی قرار بگیرند و تغییر شکل بدهند و حوزه‌های علمیه هم به لحاظ تربیت نیروی انسانی و هم به لحاظ ساختار و سازمان، باید نگاه جهانی و تمدنی داشته باشد.

رهبر انقلاب ایده تشکیل شورای عالی حوزه‌های علمیه را مطرح کردند

به همین جهت پس از پیروزی انقلاب اسلامی این مطالبه در درون حوزه علمیه هم مطرح شد و برخی از فضلا و علمای حوزه‌های علمیه به این ضرورت واقف شدند، نخستین گام این بود که شورای مدیریت ایجاد بشود و این شورا وضعیت حوزه علمیه قم را مورد بررسی قرار داد و تصمیمات خوبی در آن مقطع اخذ کرد، تحولاتی اتفاق افتاد اما قدم‌ها کند و اولیه و بیشتر ناظر به ساماندهی و اصلاح روش‌های گذشته بود. ایده اولیه این شورای مدیریت و معاونت‌ها را هم رهبر معظم انقلاب در یک نشستی در قم ارائه کرده بودند و به دنبال آن این شورا شکل گرفت و در مرحله بعد با تدوین اساسنامه شورای عالی در سال 74، شورای عالی حوزه علمیه قم شکل گرفت.

اساسنامه شورای عالی حوزه علمیه قم در آذرماه سال 74 مصوب شد، در ساختار این اساسنامه تصویر کلی وظایف و اختیارات شورای عالی حوزه‌های علمیه ترسیم می‌شود، این اساسنامه حوزه علمیه را در سطح کلان تحت نظر مراجع معظم تقید و رهبر معظم انقلاب به عنوان ولی فقیه زمان معرفی می‌کند، دوره فعالیت شورای عالی 4 ساله است که با پیشنهاد جامعه مدرسین حوزه علمیه قم حداقل هفت نفر برای هر دوره در این شورای حضور خواهند داشت و اعضای پیشنهادی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم باید به تأیید رهبر معظم انقلاب و مراجع معظم تقلید برسند.

شورای عالی حوزه علمیه قم مطابق اساسنامه‌ای که دارد، یک مرجع قانونگذاری و نظارتی است، عالی‌ترین دستگاه سیاستگذاری، برنامه ریزی کلان و نظارتی در حوزه علمیه است، بخشی از اهدافی که برای شورای عالی ترسیم شده محقق شده، بخشی تا حدودی محقق شده و برخی در ابتدای مسیر تحقق قرار گرفته است.

پرورش عالمان حوزوی متخصص در علوم مختلف از جمله اهداف محقق شده از سوی شورای عالی حوزه علمیه است که با ایجاد مراکز تخصصی  و رشته‌های تخصصی مورد نیاز و لازم برای حوزه علمیه و جامعه و نظام مقدس اسلامی محقق شده است، همینطور انجمن های علمی متعددی که ایجاد شده، پژوهشکده‌های متعدد در قم و سایر استان‌ها از دیگر اهداف محقق شده شورای عالی حوزه علمیه است.

تربیت کادر حوزه علمیه و نظام از برنامه‌های محقق شده شورای عالی است

تربیت کادر مورد نیاز حوزه علمیه و نظام یکی دیگر از برنامه‌های محقق شده شورای عالی است، تربیت نیروی انسانی پله کانی به صورت طبیعی در ساختار حوزه علمیه تعریف شده است، افراد از مدارس و تصدی مسؤولیت‌های مختلف در مدارس علمیه کار خود را آغاز می‌کنند، سپس به مدیریت مدرسه پس از آن ورود به فعالیت‌های ستادی در مراکز مدیریت و بعد در دیگر مجموعه‌های مرتبط با حوزه علمیه خواهند رفت و فعالیت می‌کنند، این ساختار در حوزه علمیه تعبیه شده است، درست است که مرکز معینی برای تربیت مدیر در حوزه علمیه تعریف نشده اما ساختار حوزه علمیه به نحوی ایجاد شده است که نیروهای مستعد رشد مدیریتی برای حوزه‌های علمیه و نظام اسلامی در درون حوزه علمیه پیدا کنند، البته اگر می‌شد مرکز تعلیم و تربیت مدیریتی در حوزه علمیه شکل بگیرد بسیار دستاوردهای بهتری داشت.

یکی از اهداف شکل گیری شورای عالی ارتقاء کمی و کیفی در مسائل آموزشی، تربیتی، گزینشی، تحقیقی، تبلیغی، اخلاقی، سیاسی و معیشتی است. این ارتقاء کمی و کیفی در برخی عرصه‌ها محقق شده است، به عنوان مثال در بحث تحقیقی با ایجاد نظام آموزشی سفیران هدایت قدم‌های لازم برداشته شده است، مراکز تخصصی اخلاق، ارتقاء کمی و کیفی در این زمینه را تا حدودی محقق کرده‌اند. در بحث تحقیقی که ناظر به صیانت از حوزه علمیه است دستگاهی متکقل این مسأله شده است، ورودی حوزه علمیه امروز قاعده‌مند شده و تلاش بر این است که افراد دارای استعداد، آمادگی و توانمندی‌های بهتر و بیشتری وارد حوزه علمیه بشوند تا بتوان روی آینده آنها برای حوزه علمیه حساب باز کرد.

استقلال حوزه‌های علمیه به معنای عدم ارتباط با نظام نیست

از اهداف تشکیل شورای عالی حوزه علمیه، حفظ استقلال حوزه‌های علمیه در تمام جهات است که اگرچه به صورت کامل محقق نشده است اما امروز یکی از افتخارات حوزه‌های علمیه استقلالی است که حتی در نظام مقدس اسلامی از سایر دستگاه‌ها دارد، به عقیده بزرگان حوزه‌های علمیه همواره باید مستقل اداره شود و برنامه ریزی و سیاست‌گذاری مستقلی داشته باشد، در این جهت تا حدود زیادی حوزه علمیه موفق بوده است.

البته استقلال به معنای بی ارتباط بودن با نظام و نهادهای تصمیم ساز نظام مقدس اسلامی نیست، در عین استقلال حوزه علمیه در تعامل با قوای سه گانه و دستگاه‌های حاکمیتی نظام مقدس اسلامی است و همواره یاری رسان نظام بوده است.

رساـ نقش شورای عالی در عرصه فرهنگی و فکری جامعه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

یکی از اهداف تشکیل شورای عالی حوزه‌های علمیه پاسخگویی به نیازهای فرهنگی جامعه است، علیرغم تلاش‌های بسیاری که صورت گرفته هنوز شاهد کاستی‌های بسیاری در این خصوص هستیم، فراهم آوردن زمینه‌های مطلوب جهت استفاده از حوزویان از دیگر اهداف شورای عالی است که در این خصوص تا حدودی موفقیت‌هایی وجود دارد، زمینه‌های بیشتری باید برای استفاده از ظرفیت‌های حوزه‌های علمیه و دانش آموختگان حوزوی باید فراهم آید، به ویژه در زمینه تربیت نسل جوان جامعه در آموزش و پرورش و مراکز دانشگاهی و علمی و مجموعه‌های نظامی و انتظامی که امروز یک فرصت طلایی در اختیار ما هستند و اینها عرصه‌هایی هستند که ما باید زمینه استفاده از حوزویان در ارتباط با جوانان را بیشتر فراهم کنیم.

یکی دیگر از اهداف شورای عالی حوزه علمیه برنامه ریزی برای مقابله با تهاجم علیه اسلام و مبانی دینی است، قدم‌های بلندی در این خصوص به نظر من انجام شده است، اگر به منشورات حوزویان پیش از انقلاب اسلامی دقت کنیم، هم به لحاظ تعداد و تیراژ و هم به لحاظ محتوا و ارائه مطالب مورد نیاز جامعه، اساسا قبل و بعد از انقلاب اسلامی قابل مقایسه نیست، عمده این منشورات در راه اثبات حقانیت دین و مکتب اهل بیت(ع) و مقابله با جریانات انحرافی و دین گریز است که اقدامات خوبی در این خصوص صورت گرفته است.

تهیه و تصویب برنامه های لازم جهت تحکیم مبانی انقلاب اسلامی یکی دیگر از اهدافی است که شورای عالی حوزه های علمیه باید دنبال کند و از اهمیت خاصی برخوردار است، چرا که نظام اسلامی مولود حوزه علمیه است و حوزه علمیه وظیفه دارد خودش را در قبال تحکیم و تقویت مبانی انقلاب و نظام اسلامی مسؤول بداند و از هیچ تلاشی در این خصوص دریغ نکند، نظام اسلامی منهای اسلام اساسا قابل تعریف نیست، اسلام را هم باید حوزه‌های علمیه در عرصه‌های مختلف مورد تحقیق و پژوهش قرار داده و مبانی را در اختیار نظام اسلامی قرار دهد.

شورای عالی باید سیاستگذاری استخراج مبانی دینی در عرصه اقتصاد را انجام دهد

امروز اگر بانک و بانکداری اسلامی مطرح است و تغییر و تحول آن مورد انتظار است، مبانی بانکداری صحیح، مشروع و اسلامی باید از سوی حوزه علمیه تبیین شود و در اختیار دستگاه‌ها قرار بگیرد. زمانی که قانون عملیات بانکداری بدون ربا تبیین می‌شد مرحوم آیت الله رضوانی به عنوان نماینده شورای نگهبان در آن جمع حضور داشتند و مباحث شرعی پیرامون این قانون را مطرح می‌کرد، این قانون در نهایت به تأیید شورای نگهبان رسید، این قانون فی نفسه مغایرتی با مبانی دینی و شرعی ندارد ولی از آن زمان تا به امروز آیین‌نامه‌های متعددی به این قانون الصاق شده است که مسیر تصویب این قانون را طی نکرده‌اند و تأییدیه های شرعی را دریافت نکرده‌اند، مشکلات امروز نظام بانکی ما مربوط به قانون عملیات بانکی بدون ربا نیست بلکه مربوط به دو مقوله است، اول آیین‌نامه‌های اجرایی متعدد که شورای پول و اعتبار تصویب و به نظام بانکی ابلاغ کرده است و مقوله دوم اینکه افراد و کارگزارانی که مسؤول اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا هستند فهم درستی از این قانون نداشتند و به درستی آن را اجرا نکردند و در چنین حالتی بهترین قانون هم در اختیار چنین افرادی قرار بگیرد موفقیتی مشاهده نخواهد شد.

امروز وام‌های بانکی نشان دهنده این است که کارگزاران و مسؤولان میانی فهم درست و آموزش صحیحی در خصوص عملیات بانکی بدون ربا ندارند و تسهیلات را با اسم‌های مختلف با قرض و وام اشتباه می‌گیرند و ارائه طریق‌های غلط می کنند و خروجی آن نیز در نهایت منجر به ربوی شدن عملیات‌های بانکی می‌شود. به همین دلیل در این بخش‌ها حوزه علمیه باید مبانی دینی را استخراج کرده و وارد میدان شود و منابع و مبانی لازم را در اختیار دستگاه‌های مربوطه قرار دهد تا شاهد چنین مشکلاتی در کشور نباشیم.

قطعا برنامه‌های لازم در این عرصه‌ها باید توسط شورای عالی حوزه علمیه تصویب و ابلاغ و عملیاتی شود، امیدوار هستیم شورای هشتم با توجه به این اهداف بلندی که در اساسنامه شورای عالی قرار دارد موفق به دستیابی به نقطه مطلوب بشود./1304/گ404/ب1

متین فیروزآبادی