ورود پژوهشگران به عرصه نظریه‌پردازی بر پایه اندیشه‌های شهید صدر

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در برنامه شبکه چهارم سیما در ارتباط با "کارکرد اندیشه شهید محمدباقر صدر برای امروزِ امت اسلامی" خاطرنشان کرد: نبوغ آن است که انسان بتواند از حالت عادت پذیر شده عبور، و زاویه هاي نهفته و ناپیدا را کشف و ایجاد کند و شهيد صدر داراي چنين نبوغی بود، نبوغ شهید صدر از او شخصیتی ساخته بود که بدور از کلیشه ها، به سمت "نوسازی اندیشه" و "نوآوری در اندیشه" حرکت می کرد.

ذهنی فلسفی و دستگاه مند

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت:ذهن فلسفی مرحوم شهيد صدر، وفتی وارد فقه مي شود، آن را هدفمند می کند، به صورت طبيعي، وقتی ذهن، ذهن دستگاه مندی است، اندیشه ای که از آن مي تراود، انديشه اي تک، متضاد، فاقد پیشینه و ناسنجیده نيست و به گونه اي نیست که لازم و ملزومات آن برای خود شخصیت متصور نشده باشد، بلکه انسان نابغه، اگر انديشه کند، حرف های او منسجم و هماهنگ است.

نظریه پردازی بر پایه اندیشه‌های شهید صدر

وی اظهار داشت: شهید صدر ذهنی دستگاه مند و منسجم اندیش داشت و هر اندیشه شهید صدر اندیشه ای "تک افتاده" و تنها نیست، بلکه با مجموعه ای از ملزومات و منظومه ای از اندیشه های همخوان و هماهنگ همراه است.

وي ادامه داد: به همین دلیل هر پژوهشگر می‌تواند به راحت، پیش فرض ها، دیدگاه ها، نوع نگاه و اجزای اندیشه ایشان را کشف و کسب کند و حتی بر پایه آنها نظریه پردازی کند.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغي با تاکيد بر تلاش براي کشف ابعاد نامکشوف انديشه هاي شهيد صدر گفت: تکرار صرف نظریه هايي مکشوف شهيد صدر، به تنهايي کافي نيست بلکه ما بايد ناگفته های ایشان را از دل اين انديشه ها، کشف و ارائه کنیم.

وي ادامه داد: شخصيت هاي بزرگي مانند مرحوم ملاصدرا، امام راحل، شهيد صدر وعلامه طباطبایی به دليل اينکه ذهن منسجم و دستگاه مندي داشتند، نظريه هاي آنها قابل واکاوی مي باشد.

وی افزود: حوزه های علميه می‌توانند با تمرکز بر ایده ها و اندیشه های شهيد صدر، ملزومات فکری ایشان را دنبال، و نظریه پردازی کنند

وی گفت: هر چه تاریخ به جلوتر می رود، اندیشه های شهید صدر برجسته تر از گذشته تبلور می یابد و می رود که به یک جریان قوي در حوزه هاي علمي و دانشي در بستر امت تبدیل شود.

نقش‌های چندگانه شهید صدر در قبال دانش و اندیشه

استاد برجسته حوزه علمیه قم بیان کرد: شهید صدر در قبال اندیشه‌های موجود نقش هایی همچون بارور سازی اندیشه، محتوا بخشی به اندیشه، ارزش افزوده بخشی به اندیشه وکارکرد بخشی به اندیشه را داشته است.

وي با اشاره به اينکه شهيد صدر در حوزه فقه، اجتهاد نظریه ای را به اجتهاد رایج و کلاسیک اضافه نمود، گفت بر این اساس او نظریه مکتب اقتصادی را ارائه نمود که خود یک دانش است و از روش فقهی ویژه تبعیت می کند.
آیت الله مبلغی اظهار داشت: یکی دیگر از دانشگاه های تاسیس شده توسط شهید صدر دانش اجتماعی مبتنی بر قرآن است تحت عنوان مجتمعنا که در دامنه علم کلام رخ داده است.

وی افزود: ايشان این دانش را با نگاه به سنن الهی حاکم بر جامعه، تاسیس نمود که بسیار حائز اهميت است.
وي گفت: او توانست از سنن الهی، نقبی به جامعه بزند و از جامعه نيز حرکتی به سمت سنن آغاز و بازتعریفی را از این دو ارائه کند و نشان دهد که نگاه قران و دین به جامعه به یک دانش مهم می انجامد.

شخصیت میدان متناظرسازی اندیشه‌ها

وی با اشاره به اینکه مرحوم شهيد صدر، قهرمان میدان به کشاکش آوردن انديشه ها و متناظر سازی آنها نسبت به هم بود گفت او این شیوه را در اصول، فقه، فلسفه، اقتصاد و اندیشه های اجتماعی و فلسفه علمی با قوت گرفت و از این رهگذر موفق به ابداعات و ابتکارات چشمگیری شد.

رئيس مرکز تحقيقات اسلامي مجلس به عنوان نمونه گفت: مرحوم شهيد صدر در اصول، وقتی می خواست اندیشه شخصيت هايي مانند محقق اصفهانی را مطرح کند، آن را به مصاف اندیشه های اصولیان بزرگی همچون نایینی و عراقی و... می برد و این رفت و برگشت ها را تا آنجا به پیش می‌برد که هم تقریری نو از حرف های آنها را ارائه کندو هم ابتکاراتی را رقم زند و حرف های تازه، اساسی و منقحی را ارائه دهد.

نمونه‌هایی از قواعد اصولی بازسازی شده توسط شهید صدر

وی گفت: می توانیم به چندین قاعده اصولی اشاره کنیم که شهید صدر این قواعد را با قالب هایی نو و از زاویه های دید جديدتر و با محتواهایی عميق تر ارائه داده است.

وي ادامه داد: قاعده ها و اندیشه‌هایی همچون: قاعده انصراف، تراکم ظنون، سیره متشرعه، سیره عقلاییه، قاعده مناسبات حکم و موضوع، قاعده فهم عرفی و... در دستگاه اصولی وی چهره دیگری به خود می‌گیرد و ادبیات پربارتری پیدا می‌کند؛ فی المثل قاعده تراکم ظنون به حساب احتمالات و قاعده فهم عرفی به فهم اجتماعی تبدیل می شود و درون سیره متشرعه و سیره عقلائیه، خرده قواعد بسیار پدید می آید.

نگاه تجزيه‌ای و منظومه اي

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به اینکه داشتن نگاه تجزیه ای درعین منظومه سازی، ویژگی تفکر شهید صدر بود، گفت: شکافتن و لایه لایه ها کردن موضوعات و تبديل آنها به چند مسئله و سرانجام رسیدن به یک نگاه مجموعه ای و منظومه ای از مختصات اندیشه شهید صدر است.

اصالت همراه با معاصرت

وي اظهار داشت: فکر شهيد صدر در عین آنکه اصولا از یک بعد عمیق تاریخی برخوردار است و رنگ و لعاب تاریخی را در فکر ایشان قابل لمس است، از یک نگاه متمرکز بر زمان نیز برخوردار است و به تعبیر دیگر اصالت با همه عمق آن همراه با معاصرت با همه معنای آن در اندیشه شهید صدر به چشم می خورد؛ به گونه‌ای که از اندیشه های ایشان بوی همزمان تاریخ و انسان معاصر به مشام مي رسد.

وي ادامه داد: مرحوم شهيد صدر تصریح می کند که باید خصایص جامعه انسان معاصر را بشناسیم و آنها را در فقه و دانش های خود اعتبار ببخشيم، اینکه یک شخصيت به کليات بسنده نکند بلکه به تاریخ و انسان معاصر نگاه کند و خصایص انسان معاصر را بشناسد، آنها را اعتبار ببخشید، خیلی مهم است.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغي تصريح کرد: بايد مرحوم شهيد صدر را در مصاف و مواجهه با دانش ها بسنجیم که چه رویکرد و تاثیری در قبال دانش های اسلامی داشته است.

نگاه‌های فلسفه فقهی شهید صدر

حجت الاسلام والمسلمین مبلغي ادامه داد: ايشان فهم فقیه را تحث تاثیر عوامل مختلف می دید و در این چارچوب معتقد بود که گاه فهم فقیه از نظریاتی که دارد اثر می پذیرد.

وي گفت: شهید صدر بر این اساس معتقد بود که فقیه باید دارای نظریات کلامی، تاریخی و علمی باشد.

تفسير شهيد صدر

مبلغي گفت: شهيد صدر در تفسیر یک روش ابداعی دارد و آن تفسیر موضوعی است که به واقع یک روش تفسیری مهم قلمداد می شود و متضمن تبیین چگونه بر آمدن از جامعه به سمت قرآن است.

شهید صدر و امت اندیشی

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: شهید صدر تصریح می‌کند که باید دو جریان به موازات هم را دنبال کنیم یکی درون شیعه و معطوف به شیعه، و دیگری در فضای امت و معطوف به امت.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به اینکه امت از دیدگاه ایشان نه شیعه به تنهایی و نه سنی به تنهایی است، گفت: بخشی از فعالیت های علمی شهيد صدر ایجاد دانش برای امت به عنوان امت بوده است.

وي اظهار داشت: وقتی آثار شهید صدر در دانشگاه و مراکز اهل سنت تدریس می شد، آنها فارغ و فراتر از فضای شیعه و سنی این اندیشه ها را تلقی و دریافت میکردند.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغي تصريح کرد: شهيد صدر با نگاه هوشمندانه و کاملاً فراگیر، با امت سخن گفته است و دانش هایی درخور امت با قطع نظر از شیعه و سنی را شکل داده است.

افزوده شدن نوع چهارمی از شیوه مقارنه توسط شهید صدر
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به شیوه مقارنه بین شیعه و سنی، گفت: تا قبل از ایشان، سه نوع شيوه تشریفاتی (با نقش تقریبی)، موازنه ای و تمهیدی (دیدگاه آیت الله بروجردی) وجود داشت، ولی شهيد صدر یک شیوه چهارم مقارنه ای را توانست اضافه کند که تحولی شگرف محسوب می‌شود.

وی افزود: این شیوه عبارت است از بهره گیری از آراء مذاهب در نظریه پردازی در چارچوب فقه اسلامی و فقه امت.

وی گفت: شیوه مقارنه ای به کار رفته شده در اقتصادنا نه شیوه ای تشریفاتی و نه شیوه ای موازنه ای و نه شیوه ای تمهیدی است، بلکه شیوه ای از مقارنه است که بر پایه آن، فقه النظریه شکل می گیرد و آراء مذاهب در مواردی خانه های خالی مربوط به نظریه را پر می کنند.

اخلاقي اندیشی شهيد صدر

حجت الاسلام والمسلمین مبلغي انصاف و اخلاقی بودن را از ویژگی های شهيد صدر دانست و گفت: انسان اخلاقی مانند شهيد صدر به دليل برخوردار بدون از روح و شخصيت پاکيزه و طيب، بهتر از انسان غیراخلاقی می اندیشد، حرف های دیگران را خوب مي شنود و بر آنها ارزش افزوده مي گذارد.

رئيس مرکز تحقيقات اسلامي مجلس با اشاره به اينکه اخلاق و اخلاقی بودن به روی ذهن انسان، آفاق جدیدی را می گشاید و برانديشه او نيز تاثير مي گذارد، گفت: مرحوم محقق اردبیلی از جمله شخصیت هاي اخلاقی بودند که این اخلاق او بر اجتهاد و نوآوری ایشان تاثیر گذاشت./1324/د102/ف