الزام حجاب؛ مورد توافق اغلب بانوان

به گزارش خبرنگار سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، چهارشنبه ۲۴ شهریور ماه برنامه تلویزیونی زاویه با موضوع «الزام حجاب در ایران» با حضور حجت‌الاسلام‌ دکتر حسین سوزنچی، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (ع) و نویسنده کتاب «حجاب در آیات و روایات؛ نقدی بر کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر (ص)» و همچنین مهدی نصیری، پژوهشگر حوزه دین و سیاست و نویسنده کتاب «جایگاه اجتماعی زن از منظر اسلام»، و سردبیری و اجرای حبیب‌الله رحیم‌پور ازغدی برگزار شد، این دو اندیشمند با بررسی و نقد وضعیت سیاست‌گذاری حجاب بانوان در ایران، درباره مناسبات شکل گرفته میان حجاب در عرصه عمومی و امر سیاسی در ایران با یکدیگر به مناظره نشستند.

در بخش اول، دو میهمان برنامه به تبیین دیدگاه خود پرداختند.

در ابتدا رحیم‌پور ازغدی، مجری این برنامه در تشریح موضوع بحث اظهار داشت: نزدیک به چهار دهه است که از تجربه مدیریت و سیاستگذاری حجاب در جمهوری اسلامی ایران می‌گذرد، اما هنوز اسناد رسمی و اراده‌های غیر رسمی و خواست عمومی بر سر الگوی پوشش زنان به وفاق و همگرایی نرسیده است. برخی حجاب را امری عمومی و الزام بردار می‌دانند و از سوی دیگر، برخی حجاب را امری خصوصی و حریم شخصی می‌دانند که التزام آور است، اما الزام بردار نیست.

وی ادامه داد: شمار زیادی از زنان و دختران الگوی معیار و استاندارد‌های مصوب دولت را در باب حجاب نمی‌پذیرند و در مقابل، دولت نیز نحوه پوشش بسیاری از زنان را نمی‌پسندد. در این بین دوگانه‌ای با عنوان الزام و التزام شکل می‌گیرد و این سوال را مطرح می‌کند که آیا حجاب امری فقهی و فردی است یا امری حقوقی و اجتماعی. در واقع در این جا دو سوال مطرح است؛ اول آنکه آیا باید زنان را به حجاب ملزم کنیم یا اینکه خیر، این زنان هستند که باید خود به حجاب ملتزم شوند؛ و پرسش دوم این است که آیا باید در وضعیت کنونی به دنبال رفع قانون حجاب باشیم یا حفظ این قانون؟

در ادامه دکتر نصیری در مقام دفاع از دیدگاه التزام مطرح کرد: پس از قانون کشف حجاب توسط رضا شاه یعنی ۴۰ سال قبل، اسدالله علم در سفری به دانشگاه پهلوی شیراز با برخی دانشجویان با حجاب رو به رو می‌شود و ابراز نگرانی می‌کند. ما امروزه پس از چهل سال از انقلاب اسلامی با پدیده شل حجابی و بعضا گرایش به بی حجابی مواجهیم و از این جهت نگران شده ایم. این نشان می‌دهد که مسأله حجاب از مقوله الزام نیست که بتوان با الزام و جبر قانونی آن را محو کرد و یا از طرفی دیگر، آن را با الزام، حفظ و تثبیت کرد و گسترش داد بلکه حجاب از مقوله التزام، باور و امری قلبی است.

وی ادامه داد: بحث عدم الزام خط قرمز ما نیست و تا به امروز اشتباه کردیم که این مسأله را در ذیل خطوط قرمز بردیم.

سردبیر سابق روزنامه کیهان در ادامه به مسلم بودن وجوب حجاب اشاره کرد و گفت: حجاب به معنای پوشش بدن زن به استثنای صورت و دو دست تا مچ، از مسلمات اسلام اعم از سنی و شیعه است. همچنین شکی نیست که محجبه بودن خانم‌ها آثار معنوی، اجتماعی و اخلاقی دارد؛ اما سوال این است که آیا ما از منظر فقه و شریعت می‌توانیم حجاب را الزامی کنیم و قانون رعایت حجاب را وضع کنیم؟ دو دیدگاه وجود دارد؛ برخی قائلند که حکومت دینی می‌تواند حجاب را الزامی کند و برخی معتقدند ما در شریعت و فقه دلیلی برای الزام حجاب نداریم.

وی گفت: حتی بر فرض امکان الزام، اگر تجربه چهل ساله ما نشان داده باشد که این قانونِ الزامی موفق نبوده و به حفظ و تثبیت حجاب منجر نشده و بلکه بر اساس یک دیدگاه، خود از عوامل تضعیف حجاب بوده است، حال آیا ما شرعا و عقلا می‌توانیم این روند را ادامه دهیم؟ به نظر بنده خیر، هم از نظر عقل و هم از نظر شرع نمی‌توانیم.

 

 

دکتر نصیری در ادامه به بیان برخی از مویدات خود پرداخت و مطرح کرد: دین منظومه است و ما باید هم در عرصه فردی و هم در عرصه اجتماعی نگاه منظومه‌ای به دین داشته باشیم؛ اگر اجزائی از دین برجسته و از اجزائی دیگر غفلت شود، می‌تواند تصویر ناقصی را از دین ارائه دهد، وقتی ما به این حد بر حجاب تاکید داریم و از اجزای دیگر دین در مقام عمل یا غافل بودیم یا موفق نبودیم، خروجی آن در ذهنیت جامعه دین ناقص الخلقه است.

وی ادامه داد: نکته بعد این است که ما قائل به آزادی انتخاب دین و عقیده هستیم. تفاوت خلقت انسان با فرشتگان در این است که خداوند موجودی را خلق کند که او بر سر دو راهی خیر و شر آزادانه قرار گیرد و در حالی که می‌تواند شر را انتخاب کند، خیر را برگزیند. می‌توان این نکته را در تک تک احکام نیز سرایت داد، یعنی اگر ثابت شود که یک جامعه‌ای ـ به هر دلیلی ـ نسبت به یک حکم دینی مقاومت دارد و یا باورش نسبت به آن ضعیف است، خود این مقاومت می‌تواند از ادله‌ای باشد که ما را از اجرای آن منصرف کند.

این پژوهشگر دینی گفت: نکته بعد این است که ما در صد سال اخیر، یک انتقال از سنت به مدرنیته داشتیم. از جمله این تحولات، نوع نگاه و نگرش ما نسبت به زنان است. می‌توان گفت از نتایج مجموعه این تحولات، تضعیف باور حجاب و عدم اهتمام به حجاب به مانند یک زن سنتی است. این خود مانعی است در برابر ما و ما نمی‌توانیم آن را نادیده بگیریم و بگوییم اوضاع تفاوتی نکرده و ما می‌توانیم به همان شدتی که می‌توانستیم نسبت به یک زن سنتی برای حجاب الزام داشته باشیم نسبت به زن مدرن نیز داشته باشیم.

نویسنده کتاب «جایگاه اجتماعی زن از منظر اسلام» دو قطبی شدن جامعه را از آثار سوء الزامی کردن حجاب دانست و گفت: این الزام در چهل سال اخیر عملا یک دو قطبی ایجاد کرده که آثار سوء فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی داشته است. از منظر آیات و روایات شاید کمتر منکری به اندازه منکر دو قطبی جامعه داشته باشیم. به اعتقاد ما، نفس این نوع از مواجهه، خود منجر به یک منکر بزرگ به نام دو قطبی شدن جامعه می‌شود که می‌تواند آثار بسیار سوئی داشته باشد.

وی در پایان ابراز داشت: ما تجربه کوتاه آمدن در امور زیادی مثل ویدیو، ماهواره و حضور زنان در ورزشگاه را داریم که فکر می‌کنم در این مورد نیز با دادن هزینه‌های بسیار دیر هنگام کوتا خواهیم آمد.

 

در ادامه این برنامه حجت الاسلام سوزنچی به عنوان مدافع دیدگاه الزام حجاب، به مقدمات بحث اشاره کرد و گفت: واضح است که حجاب ناظر به حریم خصوصی افراد نیست، مسأله حجاب اساسا در مقابل نامحرم مطرح می‌شود و درباره کسی که در خانه خود است اصلا مسأله حجاب معنایی ندارد؛ درجه‌ای از حجاب و الزام آن در کل جهان وجود دارد و اگر به عرف جهانی نگاه کنیم متوجه می‌شویم که این درجه نیز کم نیست.

 

وی ادامه داد: بحث این است که آیا این محدوده پوشش که قسمتی از آن، در کل جهان پذیرفته شده است را باید عرف تعیین کند یا اسلام؟ شکی نیست که حکومت در قبال سلامت معنوی و جسمی مردم مسؤول است و اگر ما قبول داشته باشیم که مهم‌ترین دغدغه اسلام سلامت معنوی است، سوال این می‌شود که این حکومت باید چقدر از احکام اسلام را جدی بگیرد. جنس برخی از احکام اسلام مانند نماز الزام آور نیست، اما مسأله پوشش در عرف جهانی الزام حقوقی دارد.

 

دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (ع) عدم توجه به تفکیک بین قوانین مدنی و کیفری را باعث بسیاری از سوء تفاهم‌ها دانست و ابراز داشت: نکته‌ای که باعث سوء تفاهم می‌شود عدم توجه به این است که در فضای قانون گذاری و الزام‌های حکومتی ما دو جنس قانون داریم؛ قوانین مدنی و کیفری. در قوانین مدنی نکته فرهنگی سازی جدی است، و اگر ما فضای قوانین مدنی را به فضای کیفری بکشانیم اجرای قانون با مشکل مواجه می‌شود. به نظر ما بسیاری از دوستان که با الزام حجاب مخالفت می‌کنند نگاه‌شان به مسأله، نگاه الزام کیفری است.

وی افزود: وقتی ما می‌گوییم قانون الزام، مدنی است یعنی رکن و شیوع این قانون با فرهنگ سازی است، اما معنای این فرهنگ سازی این نیست که اگر کسی تخلف کرد، مجازات نشود. در واقع، مسأله حجاب به وضوح از جنس قوانین مدنی است و لازم است که رکن اساسی آن، فرهنگ سازی (یعنی التزام) باشد؛ اما اشتباه مهمی که رخ می‌دهد این است که اگر فرهنگ سازی شد، ما نباید در جایی تجاوز شد، آن فرد را جریمه کنیم؟!

 

حجت الاسلام سوزنچی گفت: یک مسأله‌ای که مرتبا مانور داده می‌شود این است که مردم نسبت به قانون الزام حجاب ناراضی هستند؛ در این مسأله باید در متن جامعه یک آمار سنجی مردمی انجام شود. در آخرین پژوهشی که دیدم، در سال ۱۳۹۶ یک پژوهش میدانی گسترده صورت گرفت و از ۲۰ هزار خانم ‌پرسیدند که حداقل پوشش مقبول اسلام چیست؟ ۱۴.۵ درصد قبول نداشتند که پوشش کامل مد نظر اسلام است، یعنی ۸۶ درصد قبول دارند که مقصود اسلام پوشش کامل است. در سؤالی دیگر ‌پرسیدند که آیا دستور اسلام باید رعایت شود یا خیر؟ ۶۷ درصد معتقدند که حجاب باید الزامی شود، پس اکثریتی در کار نیست که بر اساس آن بگوییم، چون اکثریت نظر خلاف دارند، الزام نشود.

گفتنی است در بخش دوم این برنامه، به مناظره دو طرف پرداخته شد که مشروح آن ان شاءالله به زودی منتشر خواهد شد./ز504/ف