عروسک‌ها روح و شخصیت می‌خواهند
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، عروسک‌سازی و عروسک‌گردانی سابقه‌ای طولانی در هنر نمایش دارد و هر زمان که افراد با سواد و کاردان پشت این هنر قرار گرفته‌اند آثار و شخصیت‌های ماندگاری در این عرصه خلق شده است، اما ساده‌انگاری و نگاه سطحی به هنر نمایش عروسکی همواره منجر به خلق عروسک‌هایی منفی شده که نه مخاطب کودک و نه بزرگسال با آن ارتباطی درست برقرار نکرده‌اند.
از دلایل اصلی که سبب می‌شود یک عروسک مورد توجه قرار نگیرد و محبوب نشود، نگاه سطحی به این هنر است، اما عروسک‌گردانی آنقدر عرصه مهمی است که در همین ایران خودمان رویدادی هنری در سطح بین‌المللی به نام جشنواره عروسکی برگزار می‌شود و مخاطبان زیادی هم دارد. اخیراً نیز طراحی پیش پا افتاده یک عروسک در شبکه قرآن سبب انتقاد در فضای مجازی شد.
«جوان» در ادامه نگاهی به چند کاراکتر مشهور تلویزیونی دارد؛ کاراکتر‌هایی که هیچ کدام از نظر زیبایی‌شناسی طراحی چشمگیر و زیبایی ندارند، اما به دلایل مختلف در خاطره‌ها باقی مانده‌اند.
«بایرد بیل» نویسنده کتاب «هنر عروسک» درباره به کارگیری عروسک در برنامه‌های تلویزیونی، به سال‌های آغازین تولد تلویزیون اشاره می‌کند که اولین عروسک‌ها از دل شخصیت‌های برنامه‌های رادیویی جلوی دوربین تلویزیون آمدند. «بیل» درباره کارکرد عروسک و کاراکتر‌های عروسکی در تلویزیون، به نقش «سرگرم‌کنندگی» و «آموزش» برای کودکان در عروسک‌های مختص برنامه‌های کودک و نقش نمایش‌های عروسکی برای «هجو»، «تفسیر سیاسی» و «نقد» در برنامه‌های عروسکی مختص بزرگسالان اشاره می‌کند. این تقسیم‌بندی در ایران چندان رعایت نمی‌شود و چنانچه در ادامه اشاره خواهد شد، برخی کاراکتر‌های عروسکی در ایران عملاً بین نسلی هستند و هم بزرگسالان و خردسالان از آن استفاده می‌کنند.
تلویزیون خانه عروسک‌ها
تجربه برنامه‌های موفق تلویزیون با حضور کاراکتر‌های عروسکی، عملاً به بعد از انقلاب بازمی‌گردد، یکی از اولین برنامه‌ها که در آن عروسک‌ها شخصیت محوری داشتند، برنامه «خانه عروسک‌ها» است که در سال ۱۳۵۹ ساخته شد و شاید کاراکتر «روشن سر» در آن هنوز هم در بین قدیمی‌ها خاطره‌انگیز باشد.
سر و «کله» زدن با بچه‌ها
«محله برو بیا» در سال ۱۳۶۱ عرصه اولین حضور‌های تلویزیونی نسلی از هنرمندان بود که بعد‌ها هر کدام به چهره‌های تاثیرگذار سینما و تلویزیون تبدیل شدند. این برنامه کودک شخصیتی عروسکی به نام «کله» داشت. «محله بروبیا» در ادامه با تغییراتی مواجه شد و با نام «محله بهداشت» به تلویزیون بازگشت.
مدرسه موش‌ها
برخلاف تجربه‌هایی مانند «خانه عروسک‌ها» و «محله بروبیا» که عروسک‌ها کاراکتر‌های انسانی داشتند، در مدرسه موش‌ها، داستان بچه موش‌هایی که به مدرسه می‌رفتند، حضور کاراکتر‌های حیوانی را در برنامه کودک پررنگ کرد. مجموعه مدرسه موش‌ها، یکی از موفق‌ترین تولیدات تلویزیونی دهه ۶۰ در حوزه کودک بود که باعث شد علاوه بر تولید دو فصل تلویزیونی، دو فیلم سینمایی «شهر موش‌ها ۱» در سال ۱۳۶۴ و «شهر موش‌ها ۲» در سال ۱۳۹۳ بر اساس داستان آن ساخته شد.
خونه مادربزرگه
مرضیه برومند با تجربه موفق ساخت «مدرسه موش‌ها»، مجموعه عروسکی «خونه مادر بزرگه» را برای شبکه ۲ سیما ساخت. این مجموعه تلفیقی از کاراکتر انسانی و حیوانی در خود داشت. توجه به فرهنگ مردم خطه شمال کشور، از نکات برجسته این مجموعه بود که تا مدت‌ها بعد از آن نیز تولیدکنندگان مجموعه‌های عروسکی نتوانستند به آن نزدیک شوند. «مادر بزرگه» پیرزنی شمالی، «مخمل» گربه خانگی، «آقا حنایی و گل باقالی خانوم» خروس و مرغی که به خانه مادر بزرگه آمدند و در ادامه جوجه‌های آن‌ها و دیگر عروسک‌ها از جمله سگی به نام «هاپوکومار» که با لهجه هندی صحبت می‌کرد، مجموعه‌ای بود که با ترانه به یادماندنی «خونه مادر بزرگه» به بخشی از خاطره جمعی دهه ۶۰ تبدیل شد. در دهه ۶۰، فیلم سینمایی عروسکی «گربه آوازه خان» جذابیت کاراکتر گربه در عروسک‌ها را بار دیگر نشان داد و در دهه ۸۰، دومین گربه مشهور تلویزیونی یعنی «پنگول» با صداپیشگی هومن حاج عبداللهی پا به تلویزیون گذاشت.
قورباغه‌های محبوب تلویزیون
شخصیت عروسکی قورباغه، نه تنها در ایران بلکه در جهان جزو محبوب‌ترین عروسک‌های تلویزیونی شده است. «کرمیت قورباغه» از سال ۱۹۵۵ یعنی از بیش از ۶۵ سال پیش تا به حال در شبکه‌های مختلف تلویزیونی حضور داشته و در چند فیلم سینمایی نیز نقش‌آفرینی داشته است. اولین قورباغه‌ها در تلویزیون ایران، در سال ۱۳۶۵ دیده شدند. مرحوم علیرضا توپچیان، مجموعه «قورباغه سبز» را به مدت سه سال برای شبکه ۲ سینما ساخت. سال‌ها بعد فرشته طائرپور، مجموعه «خاله قورباغه و آقا پسر» را ساخت و در سال ۱۳۹۵ فیلم «خاله قورباغه» تولید شد.
کلاه قرمزی ۳۰ سال محبوبیت
در سال ۱۳۷۰، برنامه کودک شبکه اول سیما، مجموعه «صندوق پست» را با اجرای ایرج طهماسب روی آنتن برد. این برنامه جرقه تولد عروسکی شد که ابتدا قرار بود مورچه باشد، اما به پسربچه‌های شیطان به نام «کلاه قرمزی» تبدیل شد. کلاه قرمزی بی‌شک موفق‌ترین مجموعه عروسکی تلویزیون است که تا به حال سه دهه حضور موفق تلویزیونی داشته است. تولید سه فیلم سینمایی و یک مجموعه نمایش خانگی بخشی از موفقیت کلاه قرمزی را تشکیل می‌دهد. کلاه قرمزی تا به حال باعث چند دعوای حقوقی میان صداوسیما و تولیدکنندگان برنامه شده است، به طوری که برنامه تلویزیونی «کلاه قرمزی» که اکنون با کاراکتر‌های مختلفی تولید می‌شود، به رغم محبوبیت زیاد در بین مخاطبان تلویزیون بار‌ها دچار توقف تولید شده است.
«زی‌زی گولو» با گوش‌های تابهتا
«قصه‌های تابهتا» در ادامه موفقیت‌های عروسکی مرضیه برومند در سال ۱۳۷۳ تولید شد، اما امروزه کمتر کسی این مجموعه را به نام اصلی آن می‌شناسد و نام «زی‌زی گولو» شخصیت اصلی آن سریال که قدرت جادویی داشت، در خاطره‌ها باقی مانده است. شهرت «زی‌زی گولو» باعث شد که حتی لغت‌نامه دهخدا مدخلی را برای آن در نظر بگیرد.
آقای مبادا
از اولین و موفق‌ترین تجربه‌های عروسک‌های بزرگسال در تلویزیون مربوط به مجموعه «آقای مبادا» است که در اولین سال‌های ایجاد شبکه ۵ سیما، با اجرای مرحوم کامبیز صمیمی‌مفخم پخش می‌شد. صمیمی‌مخفم، هنرمندی بود که بخش اعظم عروسک‌های تلویزیونی و سینمایی در ایران به ذوق و هنر وی جان گرفته بودند و خود در مصاحبه‌ای تأکید کرده بود که «آقای مبادا» آخرین کار وی و محبوب‌ترین آنهاست.
جناب خان رقیب بنفش کلاه قرمزی
جناب خان با صدای محمد بحرانی، اگر چه ابتدا در یک مجموعه نمایش خانگی «کوچه مروارید» حضور داشت، ولی شهرتش را مدیون حضور در فصل دوم برنامه خندوانه است. جناب خان با گویش آبادانی حرف می‌زند و از نظر محبوبیت شانه به شانه کلاه قرمزی پیش رفته و تا حدی در حاشیه‌ها هم در سطح کلاه قرمزی بوده است. مالکیت عروسک و حقوق مالکیتی جناب‌خان دعوای مفصلی را بین رامبد جوان و سعید سالارزهی موجب شد. جناب‌خان در برنامه «خندوانه» در کنار عروسک‌هایی، چون «آقای همساده» و «فامیل دور» از مجموعه کلاه قرمزی بیشترین نقد‌های اجتماعی را در تلویزیون بیان کرده‌اند.
محبوب‌های عروسکی
مجموعه «هادی و هدی»، مجموعه «سنجد» عروسک دهن گشاد، «چیه» و «چرا»، «دون دون» عروسک بد ذات، «درون و بیرون» از خاطره‌های جامانده دهه ۶۰، عروسک‌های «ژولی پولی» و «بچه ننه» و مجموعه «مجید دلبندم» با صداپیشگی مجید صالحی از دیگر برنامه‌ها و شخصیت‌های موفق تلویزیونی از دهه ۶۰ تاکنون بوده‌اند./د101/ف