متعهد به انقلاب و درد آشنای اسلام و انقلاب

آیت الله محمد یزدی رئیس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، رئیس سابق مجلس خبرگان رهبری و رئیس اسبق قوه قضائیه امروز در سن ۸۹ سالگی پس از تحمل دوره‌ای بیماری به ملکوت اعلی پیوست.

آیت الله شیخ محمد یزدی در سال ۱۳۱۰ شمسی در محله پایین دروازه شهر اصفهان چشم به جهان گشود. از همان ابتدای کودکی تحت تربیت مادری عفیف و باتقوا و پدری عالم و پارسا قرار گرفت تا با شکل‌گیری شخصیت وی، زندگی‌اش در راه رضای الهی و کسب معارف و تعالیم الهی قرار گیرد. وی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه، نزد معلمان آن شهر و تحت نظارت پدر عالمش آموخت.

تحصیلات

رابطه عاطفی و در عین‌حال معقول پدر و نیز عمویش، چهره زیبایی از روحانیت در ذهن وی تصویر کرده بود. این ارتباط موجب شد که او تحصیل در حوزه علمیه را با عشق و علاقه آغاز کند. وی در دوازده سالگی رسماً به‌عنوان طلبه علوم دینی به حوزه علمیه اصفهان وارد شد.

وی خود در مورد نقش پدر و مادر در تعیین مسیر زندگی، به‌ویژه انتخاب مسیر کسب علم و معارف الهی، چنین می‌گوید:
«پدر و عموی ما، همواره سفارش می‌کردند که سعی کنید نگذارید رشته علم و آخوندی در خانواده شما قطع شود. بنده هم به‌همین هدف علاقه‌مند بوده‌ام و دوست داشته‌ام اولادم، همه در این مسیر باشند. تشخیص من این بوده که از راه اجبار و الزام، نمی‌توان به نتیجه رسید و بهتر است پدر با فرزندش رفاقت داشته باشد و بدون تکلیف کردن، آنها را در مسیر صحیح قرار دهد. خوشبختانه این شیوه، نتیجه بخش بوده و در حال حاضر، دو تن از فرزندان من در سلک روحانیت هستند».

شیخ محمد یزدی درس‌های مقدماتی و قسمتی از سطح را در مدرسه‌های کاسه‌گران، ملاعبدالله، جده بزرگ و مدرسه صدر، نزد استادان آن شهر با جدیت و علاقه فراوان فراگرفت و در مدت چند سال با ادبیات عرب، منطق، فقه، اصول، فلسفه و کلام آشنایی خوبی پیدا کرد.

هجرت به شهر مقدس قم

آیت‌الله بروجردی بر اساس درخواست و تمهیداتی که عالمان قم فراهم کرده بودند، در سال ۱۳۲۳ شمسی رسماً در قم اقامت گزید. حضور آن مرجع بزرگ در قم، موجب رونق حوزه و روند رو به رشد آن شد و ذهن مشتاقان و شیفتگان علوم و معارف اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) را متوجه حوزه علمیه قم کرد. از این‌رو، آنان از اقصی نقاط ایران برای کسب علوم دینی، راهی آن مکان مقدس شدند. شیخ محمد یزدی نیز، بعد از مشورت با استادان خود در اصفهان، مشتاقانه به منظور تکمیل تحصیلات و کسب مدارج عالی علوم اسلامی در سال ۱۳۲۶ شمسی در سن ۱۶ سالگی به قم هجرت کرد و نزد عالمان و دانشمندان علوم اسلامی به تحصیل پرداخت و با علاقه و پشتکار فراوان، به درجه اجتهاد نایل آمد.

وی علاوه بر توانایی علمی استادان و برخورداری از بیان ساده و شیوا، دارا بودن فضائل و سجایای اخلاقی را در آنان شرط می‌دانست تا بتواند از آنان بهره کافی ببرد و به موفقیت برسد. از این‌رو، در انتخاب استاد، دقت بسیار می‌کرد و هر جا احساس می‌کرد که از استادی بهره کافی نمی‌برد، در درس استاد دیگر حاضر می‌شد.

طرح مسائل مهم دینی، با توجه به نیاز جامعه، با بیان شیوا و رسا، از ویژگی‌های وی بوده است به‌طوری که در هر جا وارد می‌شد، سخنرانی‌های وی مورد استقبال مردم قرار می‌گرفت.

و ی در پاسخ دوستان نسبت به تغییر استاد همواره می‌گفت: «آن‌چه برای من مهم است، این است که شاگرد باید از اتلاف وقت پرهیز کند و هر لحظه احساس کرد که بهره مطلوب را از یک درس نمی‌برد، آن را تعطیل کند و به استاد دیگری رو آورد».

آیت‌الله یزدی در مورد ترک درس خارج آیت‌الله محقق داماد می‌گوید:
«در آن سنوات، مرحوم محقق داماد هم، از اساتید معروف قم بودند و اقبال طلاب به ایشان زیاد بود بنده هم مصمم شدم در درس ایشان شرکت کنم ولی پس از دو الی سه جلسه، دیگر حضور نیافتم. دوستان به من گفتند: چرا به درس ایشان نمی‌آیی؟ گفتم: درس ایشان مورد پسند من نیست ایشان خیلی سنگین صحبت می‌کنند و من نمی‌توانم استفاده کنم. با این وصف، یکی از علمای بزرگ که هنوز هم در قید حیات هستند و در یکی از شهرهای بزرگ تشریف دارند، اصرار داشتند که بنده در کلاس مرحوم آقای داماد شرکت کنم بنده هم نهایتاً عرض کردم که روحیه تقلیدپذیری من زیاد است. من پای درس هر که می‌نشینم، تمام خصایص اخلاقی و حالات او را جذب می‌کنم و مشابه آن عمل می‌کنم. روی این اساس، از آن‌جا که شیوه برخورد آقای داماد را با مخالفینش (در مسائل علمی) نمی‌پسندم، ترس آن را دارم که من هم دچار این حالت شوم لذا اجازه بدهید که من نکات علمی موجود در دروس ایشان را از طریق شاگردانش، همچون شما دریافت کنم».

آیت‌الله محمد یزدی در مورد نقش نظم در موفقیت علمی خود می‌گوید:
«در آن ایام، حوزه علمیه قم به دلیل تازه تأسیس بودن، از نظم و انضباط قابل توجهی برخوردار بود. به یاد دارم اکثر قریب به اتفاق طلبه‌ها، قبل از اذان صبح از خواب بیدار می‌شدند و اغلب هم برای انجام فریضه جماعت، به مسجد بالاسر می‌آمدند. در آن‌جا، چند نماز جماعت خوانده می‌شد یکی از اولین نماز جماعت‌ها، توسط مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی خوانده شد ما قبل از نماز آقای نجفی، یک برنامه مباحثه داشتیم که تا اذان صبح به طول می‌انجامید بعد از نماز هم یک جلسه مباحثه با دوستان برقرار می‌شد و بعد از آن به حجره آمدیم و صبحانه می‌خوردیم. در خصوص کارهای حجره هم برنامه‌های جالبی برای تقسیم کار داشتیم و هرکس عهده‌دار کاری بود».

تدریس

تدریس معارف و احکام اسلامی از فعالیت‌های بارز و مستمر آیت‌الله یزدی در طول زندگی علمی او بوده است. وی در جهت نشر معارف اسلامی و تربیت شاگردان و مبلغان علوم دینی، حتی در همان ابتدای طلبگی، در قم به تدریس کتاب‌های رایج حوزوی، به ویژه فقه، فلسفه و نیز اخلاق پرداخت. وی این کار را از عوامل موفقیت خود در امر تحقیق و تألیف به حساب می‌آورد.

تبلیغ و نشر معارف اسلامی

یکی از فعالیت‌های مهم علمی و مذهبی آیت‌الله یزدی، تبلیغ و نشر معارف و احکام اسلامی، بر اساس وظیفه دینی و رسالت قرآنی بوده است. وی در همان ابتدای جوانی که توان تبلیغ علوم و آموزه‌های دینی را در خود احساس کرد، به این امر اهتمام فراوان ورزید. طرح مسائل مهم دینی، با توجه به نیاز جامعه، با بیان شیوا و رسا، از ویژگی‌های وی بوده است به‌طوری که در هر جا وارد می‌شد، سخنرانی‌های وی مورد استقبال مردم قرار می‌گرفت. آیت‌الله محمد یزدی که خود را در این امر بسیار موفق می‌دید، وقت بیشتری را صرف این کار کرد و کام تشنگان را به شهد شیرین آیات و روایات حیات بخش سیراب می‌کرد و باعث تحول روحی و اجتماعی آنان می‌شد.

فعالیت‌های سیاسی و انقلابی

با مطالعه اجمالی در تاریخ دو دهه قبل از انقلاب اسلامی، به‌ویژه سال‌های نزدیک به پیروزی انقلاب اسلامی، برمی‌آید که آیت‌الله یزدی، نقش مهمی در شکل‌گیری، تداوم و پیروزی انقلاب اسلامی، به‌ویژه در شهر مذهبی قم داشته است. او همراه با دیگر عالمان و فقیهان، در زمان حکومت ستم‌شاهی پهلوی، با تأثر از مبانی سیاسی امام خمینی و پیروی از وی، بر علیه برنامه‌های غیردینی ستم‌شاهی، با قلم و بیان به افشاگری پرداخت و به رسالت الهی خود در راستای رفع ظلم، استقرار حکومت اسلامی و تحقق عدالت دینی در جامعه، به خوبی عمل نمود.

آشنایی آیت‌الله یزدی با مسائل سیاسی و شکل‌گیری شخصیت سیاسی وی، به سال‌های ابتدایی ورود به قم و آشنایی با حرکت ضد طاغوتی فداییان اسلام، به رهبری شهید نواب صفوی، واحدی و دیگر یاران فداییان اسلام و مطالعه اولین کتاب منتشر شده توسط آنان (حکومت اسلامی) با مسائل سیاسی و مبانی سیاسی اسلام تا حدودی آشنا شد و با شرکت در جلسات آنان، بر این آگاهی می‌افزود.اما وی از ارشادات مستقیم و غیر مستقیم امام خمینی، بیشترین تأثیر را پذیرفت. ارتباط آیت‌الله یزدی با امام خمینی (ره)، به سال‌های شرکت در بحث اصول امام در مسجد سلماسی قم باز می‌گردد. وی و دیگر شاگردان بارز امام، بعد از پایان یافتن درس، گرد شمع نورانی امام حلقه می‌زدند و ضمن پرسش و پاسخ‌های علمی، به مسائل سیاسی نیز می‌پرداختند و امام نیز به وظایف افراد، در بخش‌های مختلف سیاسی اشاره و مبانی سیاسی خود را برای ایشان تبیین می‌کرد. آیت‌الله یزدی با تأثر از رهنمودهای مستمر امام خمینی، معتقد بود که در ایام تبلیغی محرم، صفر، فاطمیه و ماه مبارک رمضان، باید ضمن بیان معارف دینی، مسائل سیاسی نیز بیان شود تا پرده از مفاسد حکومت پهلوی برداشته شود. از این‌رو، در ایام تبلیغ، بر علیه حکومت ستم‌شاهی پهلوی به سخنرانی می‌پرداخت و از امام خمینی به عنوان تنها رهبر نجات دهنده مردم، از زیر سلطه طاغوت، تاکید فراوان می‌کرد.

برخی از فعالیت‌های مبارزاتی

۱. تأسیس هفته نامه‌های بعثت و انتقام، از اولین فعالیت‌های سیاسی آیت‌الله محمد یزدی به‌شمار می‌رود. وی، همراه آیت‌الله مصباح یزدی و دیگر مبارزان، به نشر هفته نامه‌های بعثت و انتقام می‌پرداختند و در آنها، مسائل روز و مشکلات سیاسی و اجتماعی را مطرح می‌کردند.

۲. تشکیل جلسات محرمانه با مردم انقلابی قم

۳. مخالفت و اعتراض نسبت به چاپ قرآن سلطنتی، یکی دیگر از موضع‌گیری‌های آیت‌الله یزدی بود. چاپ قرآن، از اقداماتی بود که به انگیزه فریب عوام از سوی رژیم شاه انجام شد. قرآن‌ها پس از چاپ به استان‌های کشور فرستاده شد و استانداران و مقامات دولتی هر شهر، موظف بودند که طی تشریفاتی، قرآن‌ها را در محل‌های مناسبی که در معرض دید مردم باشد، قرار دهند تا بدین وسیله، شاه و حکومت او را قرآنی و در جهت اهداف قرآن جلوه دهند.

۴. یکی دیگر از برنامه‌هایی که رژیم شاه برای از هم پاشیدگی حوزه علمیه ترتیب داده بود و آیت‌الله یزدی با آن مخالفت کرد، طرح مدارس اوقافی بود. برنامه چنین بود که طلاب علوم دینی، تحت برنامه اداره اوقاف به تحصیل بپردازند و بعد از فارغ‌التحصیل شدن، مدرک اخذ کنند.

۵. سخنرانی انقلابی و معرفی امام خمینی، به‌عنوان رهبر و امام در شهر بروجن

۶. مخالفت با تأسیس و اهداف حزب رستاخیز در سال ۱۳۵۳ شمسی در بندر لنگه

۷. چاپ، تکثیر و انتشار اعلامیه‌های امام خمینی و ارسال آنها به شهرهای دوردست ایران

۸. ارتباط، تأیید و تقویت گروه‌های مسلح پیرو خط امام

۹. ایفای نقش در حماسه نوزده دی قم در سال ۱۳۵۶ شمسی

۱۰. تشکیل اولین جلسه تحصن در قم اولین اعتصابی که علیه رژیم پهلوی در تهران انجام شد، به رهبری شهیدان بزرگوار، مطهری و بهشتی در دانشگاه تهران بود. آیت‌الله یزدی نیز برای حمایت از آنان و ایجاد حرکت انقلابی در بین مردم سراسر ایران، در قم دست به تشکیل جلسه تحصن زد. وی با چند تن از دوستانش به مسجد اعظم آمدند و در شبستان اول مسجد، نزدیک قبر آیت‌الله بروجردی، تجمع و اعلام تحصن کردند و مردم بسیاری به آنان پیوستند. این تحصن، چند روز به طول انجامید و بدون درگیری خاتمه یافت.

زندان و تبعید

آیت‌الله یزدی، در پی افشاگری‌ها و رهبری حرکت‌های ضد رژیم ستم‌شاهی، بارها در قم، اهواز، چالوس، خمین و کرمانشاه بازداشت شد و در زندان‌های قزل قلعه تهران، کرمانشاه و بوشهر، زندانی شد و بارها نیز به شهرهای دوردست و بد آب و هوا تبعید شد. کنگان، بوشهر، اسلام آباد غرب و رودبار گیلان، از شهرهایی بودند که آیت‌الله یزدی در آن‌ها به حالت تبعید زندگی کرد.

امام خمینی که خود به نجف اشرف تبعید شده بود، از برنامه‌های مبارزاتی آیت‌الله یزدی آگاهی داشت و به‌صورت شفاهی و گاهی با ارسال نامه، وی را تشویق به استقامت و امر به پایداری می‌کرد.

ممنوع المنبر شدن، زندانی شدن و تبعید شدن، هیچ‌کدام نتوانست او را از راهی که در پیش گرفته بود، باز دارد. وی در خاطراتش می‌گوید:

«بنده هر بار که از تبعید باز می‌گشتم، مجدداً فعالیت انقلابی و سخنرانی‌ام را از سر می‌گرفتم و این‌گونه نبود که از پا بنشینم و دست بردارم مقید بودم که هر بار آن‌قدر به‌کار ادامه دهم تا مجدداً بازداشت شوم. خوشبختانه در ایام ماه مبارک رمضان، به هر منطقه‌ای که برای سخنرانی رفتم، حرف‌ها و مباحثم را مطرح می‌کردم و تا انتهای ماه، برنامه‌ام ادامه یافت به جز یک‌بار که در مسجد جامع قم برنامه داشتم و در دهه آخر ماه، بازداشت شدم و بقیه ماه را دوستان دیگر اداره می‌کردند».

امام خمینی که خود به نجف اشرف تبعید شده بود، از برنامه‌های مبارزاتی آیت‌الله یزدی آگاهی داشت و به‌صورت شفاهی و گاهی با ارسال نامه، وی را تشویق به استقامت و امر به پایداری می‌کرد.

امام در خرداد ۱۳۵۷ شمسی خطاب به آیت‌الله یزدی چنین نوشت: «پس از اهدای سلام و تحیت، مرقوم شریف واصل، سلامت و سعادت جنابعالی را از خداوند تعالی خواستار بحمدالله تعالی، شما پیشتازان نهضت اسلامی، به وظایف خطیر خود عمل کرده و می‌کنید و مایه سرفرازی حوزه‌های علمیه هستید و قطع عذر کسانی که در این موقع خطیر یا با سکونت از زیر بار مسئولیت شانه خالی کرده یا علاوه بر آن، امر به سکوت هم می‌کنند، نموده‌اید. هنیئا لکم».

امام خمینی (ره) در قسمتی دیگر از نامه خود خطاب به آیت‌الله یزدی می‌نویسد:
پایداری فضلای محترم حوزه علمیه قم و صبر بر شدائد طبقه جوان، موجب کمال امیدواری به بقای عظمت آنهاست. قیام مردان حق از اعصار قبل از اسلام و از بدو اسلام، توأم با مشکلات عظیمه بوده است که گرفتاری‌های شما آقایان محترم و فشارهای دستگاه جبار، در قبال آنها سهل است. مع ذلک، با ملاحظه ظروف و مشکلات داخل و خارج، باید از این پایداری تشکر کنم...».

مناصب و فعالیت‌های اجتماعی

آیت‌الله یزدی تا پیروزی انقلاب اسلامی همواره با کوشش و تحمل زحمات طاقت‌فرسا در کنار عالمان و مردم ظلم ستیز ایران، رسالت الهی خویش را به بهترین صورت انجام داد و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز همچون سربازی فداکار، خالصانه، یار ولایت فقیه بود و در این راستا، مسئولیت‌های فراوانی را از طرف امام خمینی پذیرا شد و بعد از رحلت امام نیز مناصب متعددی را به فرمان مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برعهده گرفت.

پیشینه فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی آیت‌الله یزدی، نشان از اعتقاد راسخ و باور محکم وی نسبت به لزوم تحقق حکومت اسلامی و ایجاد نظام اسلامی است او در عمل نیز بر این باور صحه گذاشته، از هیچ کوششی در راه پیشبرد اهداف مقدس نظام جمهوری اسلامی دریغ نکرد و همواره بار مسئولیت‌های گوناگونی را به دوش کشید تا جایی که امام خمینی او را متعهد به انقلاب و درد آشنای اسلام و انقلاب معرفی کرد همان‌طوری که در حکم انتصاب وی به عضویت فقهای شورای نگهبان چنین آمده است: «جنابعالی را که از افراد متدین، مورد وثوق و درد آشنای اسلام و انقلاب می‌باشید، به‌عنوان یکی از فقهای شورای نگهبان منصوب می‌نمایم».

ورود امام خمینی به قم، در سال ۱۳۵۷ شمسی و سکونت در منزل آیت‌الله یزدی، نشان از عمق اعتماد امام نسبت به او و گویای قرب و منزلت ویژه وی نزد امام می‌باشد و این، جایگاهی بس بزرگ است که نصیب هر کس نمی‌شود.

آیت‌الله مصباح یزدی در مورد کوشش‌های بی‌دریغ آیت‌الله یزدی در جهت تحقق نظام جمهوری اسلامی و تثبیت و بقای آن چنین می‌گوید:
«از ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی ایشان، حساسیت نسبت به مسائل دینی و اجتماعی است که همواره از دوران جوانی تاکنون، جهت فکری و رفتاری ایشان را تعیین کرده است و قبل از انقلاب، بارها در اثر سخنرانی‌های اعتراض آمیز به رژیم گذشته و حمایت از نهضت امام، به زندان و تبعید کشیده شدند و بعد از پیروزی انقلاب، بنا بر تشخیص وظیفه، مسئولیت‌های خطیری را عهده‌دار شدند».

مناصب پس از انقلاب اسلامی

برخی از فعالیت‌ها و مناصب آیت‌الله یزدی بعد از انقلاب به‌طور اختصار عبارتند از:

۱. مدیریت استقبال از امام خمینی در سال ۱۳۵۷

۲. مسئول دفتر امام در قم در سال ۱۳۵۷

۳. رئیس دادگاه انقلاب اسلامی قم.

۴. نمایندگی مجلس شورای اسلامی (دوره اول و دوم)

۵. عضو فقهای شورای نگهبان.

۶. امام جمعه موقت شیراز، بعد از شهادت آیت‌الله دستغیب در سال ۱۳۶۰

۷. نماینده مجلس خبرگان رهبری (دوره دوم) از استان تهران.

۸. عضو هیئت بررسی پیش‌نویس قانون اساسی

۹. نمایندگی امام برای حل مشکلات سیاسی و اجتماعی برخی از شهرها

۱۰. رئیس قوه قضائیه

۱۱. امام جمعه موقت تهران

۱۲. عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

۱۳. رئیس مجلس خبرگان رهبری

۱۴. رئیس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

آثار

از ثمرات زحمات شبانه روزی آیت‌الله یزدی در امر پژوهش و نگارش، خلق ده‌ها اثر ارزشمند در علوم اسلامی می‌باشد که عبارتند از:

۱. لباس مصلی: این اثر، تقریر درس فقه آیت‌الله بروجردی است که در ۷۳۵ صفحه نگارش یافته است.

۲. کتاب بیع: این کتاب، تقریر درس امام خمینی است که در ۳۸۵ صفحه نگارش یافته است.

۳. انقضا فی الاسلام

۴. بحث فی الغناء

۵. المتنجس متنجس کالنجس

۶. قاعده لاضرر

۷. بحث حول العرش

۸. الجهاد فی الاسلام

۹. الذبح فی الحج و القربان فی الاسلام

۱۰. مجمع الرسائل

۱۱. مسئله خمس

۱۲. ثلاث رسائل فقهیه

۱۳. فقه القرآن این کتاب در آیات الاحکام است و در ایام تبعید، در شهرهای کنگان، بوشهر و اسلام آباد غرب به نگارش درآمده است.

۱۴. اسس الایمان فی القرآن: موضوع این کتاب، اصول دین از منظر قرآن است.

۱۵. تفسیر من فاتحة الکتاب.

مرحوم آیت‌الله یزدی علاوه بر آثار یاد شده، مقالات و رساله‌های بسیاری را به رشته تحریر درآورده است که اغلب آنها در نشریات کشور به چاپ رسیده‌اند.