آداب همسرداری در فرهنگ فاطمی

فاطمه زهرا (س) به عنوان برترین زنان عالم هستی همواره به عنوان الگویی برتر مطرح بوده و هست که ابعاد وجودی آن بزرگوار فراتر از حضور در زمان و مکانی خاص است . از آنجایی که فضایل اخلاقی انسان هرگز اسیر زمان و مکان نمی‏شود، این الگوی فضیلت‏ برای همیشه تاریخ، شایستگی پیروی و متابعت را داراست . فراگیری درس زندگی در مکتب انسان ‏ساز این بانوی نمونه، توفیقی بس ارجمند و بزرگ است که هرکس را نصیب نمی‏شود و تنها کسانی لیاقت‏ حضور در این وادی عشق را دارند که جان خویش را سرشار از محبت او و فرزندانش کرده باشند.

ما نیز بیاییم وضوی حضور گرفته، رو به قبله با فروتنی کامل زانوی ادب زده جرعه‏ ای از این کوثر بی‏ پایان به کام جان بریزیم.

مقدم داشتن همسر بر خود

وقتی زن و مرد به عقد یکدیگر در آمدند خداوند محبت آن دو را به دل یکدیگر می‏ اندازد . گویی یک روح در دو بدن می‏ شوند . و از این پس، برای گرم‏ تر کردن کانون خانواده به نکات فراوانی می‏ بایست توجه شود . از جمله آن‏ ها ایثار و از خودگذشتگی است; به این معنا که برای تامین و تداوم سعادت خانواده، دیگری را بر خود مقدم داشته، برخی از حقوق خود را نادیده بگیرد 

در یکی از روزها، صبحگاهان امام علی ‏علیه السلام به همسر عزیزش فرمود:
فاطمه جان! آیا غذایی داری تا از گرسنگی بیرون آیم؟

فاطمه (س) پاسخ داد: نه. به خدایی که پدرم را به نبوت و شما را به امامت ‏برگزید سوگند، دو روز است که در منزل غذایی کافی نداریم، آن چه بود به شما و فرزندانم دادم و خود از غذای اندک موجود، استفاده نکردم .
امام علیه السلام با تاسف فرمود: فاطمه جان! چرا به من اطلاع ندادی تا به دنبال تهیه غذا بروم؟

فاطمه ‏(س) فرمود: «یا ابا الحسن انی لاستحیی من الهی ان اکلف نفسک ما لا تقدر علیه؛ ای اباالحسن! من از پروردگار خود حیا می‏ کنم که چیزی را که تو بر آن توان و قدرت نداری، از تو درخواست نمایم .» (۱)

تقسیم کار در زندگی یکی از عوامل شادابی و تکامل خانواده‏ ها تعیین حدود مسؤولیت افراد در خانواده است . البته، تعیین این مسؤولیت‏ ها بنا بر شایستگی ‏ها و توانمندی ‏هایی است که خداوند در انسان به ودیعه نهاده است . با تقسیم کار، عدالت اجتماعی در محیط خانواده سعادت می‏ آفریند و زن را از دخالت در اموری که سزاوار نیست ‏باز می‏دارد .

روشن است در مواردی خروج زن از خانه ضرورت پیدا می‏ کند. مثل مواردی که آن بانوی بزرگوار برای دفاع از حقوق غصب شده خود و شوهرش به مسجد یا دارالخلافه رفت و یا امور ضروری دیگر و . . . ، و آنچه از آن مذمت ‏شد، بیرون رفتن‏ های غیر ضروری دختران و زنان است که قطعا پیامد های ناگواری به دنبال خواهد داشت

امام باقر علیه السلام فرمود:
«حضرت فاطمه (س) کارهای منزل را با حضرت علی ‏علیه السلام این‏گونه تقسیم کردند: خمیر کردن رد و تمیز کردن و جارب زدن منزل به عهده فاطمه باشد(سلام الله علیها) و کارهای بیرون منزل از قبیل جمع‏ آوری هیزم و مواد اولیه غذایی را علی‏ علیه السلام انجام دهد» .

در این باره امام صادق ‏علیه السلام فرمود:
«این تقسیم کار با اشاره رسول خدا صلی الله علیه وآله انجام گرفت، آن‏گاه که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: کارهای داخل منزل را فاطمه و کارهای بیرون منزل را علی ‏انجام دهد .

حضرت زهرا (س) با خوشحالی فرمود: «فلا یعلم ما داخلنی من السرور الا الله باکفائی رسول الله تحمل رقاب الرجال ؛ جز خدا کسی نمی‏ داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم; زیرا رسول خدا مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است ‏بازداشت .» (۲)

و شاید خوشحالی آن حضرت از این جهت ‏بود که از برخورد با نامحرم به دور خواهد ماند، چه این‏که کار کردن غیر ضروری زنان و اختلاط زنان با مردان با روح تقوا بیگانه است .

در روایتی دیگر آن حضرت در پاسخ پدر بزرگوارشان که پرسیده بود: در کدام لحظه زن به خداوند نزدیک‏تر است؟ فرمود: «ادنی ما تکون من ربها ان تلزم قعر بیتها . . .؛ نزدیک‏ترین حالات زن به خداوند زمانی است که در خانه خود می‏ ماند .» (۳)

رعایت ادب و احترام نسبت ‏به همسر

در روایتی آمده است آن حضرت ملاک و معیار ارزشمندی انسان را در مهربانی با همسر و نرمی با دیگران ذکر کرده است:
«بهترین شما کسی است که در برخورد با مردم نرم ‏تر و مهربان ‏تر باشد و ارزشمندترین مردم کسانی هستند که با زنان خود مهربان و بخشنده‏ اند .» (۴)

و آن‏گاه که می‏خواهد شدت علاقه و وفاداری خود را به شوهر مظلومش ابراز نماید می‏ فرماید:
«علی‏ جان! جانم فدای تو، و جان و روح من سپر بلاهای جان تو، ای اباالحسن! همواره با تو خواهم بود، اگر تو در خیر و نیکی به سر می‏بری با تو خواهم زیست و یا اگر در سختی و بلاها گرفتار شدی باز هم با تو خواهم بود .»(۵)

به خلاف عشق‏های ظاهری و دروغین، که تنها در هنگام عافیت و شادی ابراز می‏شود، نه در هنگام مشکلات و ناراحتی‏ها .

تحمل مشکلات و سختی‏ها

همسرانی که امور رفاهی فراوانی به شوهران خود تحمیل می‏ کنند، غافلند از این‏که توانایی‏ های انسان حد و مرزی دارد و اگر شخص نتوانست از راه مشروع توقعات همسرش را برآورده کند به ناگزیر از راه‏ های نامشروع آن‏ ها را تامین می‏ نماید و چه خسارتی از این بزرگ‏تر که زن با توقعات نابجای خود، پای اموال شبهه‏ ناک و حرام را به خانه خود باز نماید . البته، فلسفه این ساده ‏زیستی را در حکایت زیر به خوبی می ‏توان دریافت:

سلمان فارسی می‏ گوید: روزی حضرت زهرا (س) را دیدم که چادری وصله ‏دار و ساده بر سر دارد . در شگفتی ماندم و گفتم: عجبا دختران پادشاه ایران و قیصر روم بر کرسی ‏های طلایی می‏ نشینند و پارچه‏ های زرین‏ به تن می‏ کنند، و این دختر رسول خداست که نه چادر گران ‏قیمت‏ بر سر دارد و نه لباس‏ های زیبا!

حضرت فاطمه ‏(س) پاسخ داد: «ای سلمان! خداوند بزرگ، لباس‏ های زرین و تخت‏ های طلایی را برای ما در روز قیامت ذخیره کرده است .» (۶)

اگر دل از غم دنیا جدا توانی کرد نشاط و عیش به باغ بقا توانی کرد

زجایگاه هوس گر برون نهی گامی نزول در حرم کبریا توانی کرد

و گر زهستی خود بگذری یقین می‏دان که عرش و فرش و فلک زیر پا توانی کرد

پی نوشت:

۱) بحار الانوار، ج ۳۷، ص ۱۰۳ و ج ۹۳، ص ۱۴۷.

۲) وسایل‏ الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۲۳.

۳) بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۹۲.

۴) نهج‏ الحیاه، ص ۱۵۷.

۵) همان، ص ۱۴۷.

۶) بحار الانوار، ج ۸، ص ۳۰۳.

/1350/د101/ف