نشاط در زندگی

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در گذشته زندگی مردم بسیار ساده و کم‌مشغله بود. سال‌ها می‌گذشت، اما تغییرات قابل توجهی در شکل زندگی و روابط اجتماعی و اقتصادی خانواده‌ها، به وجود نمی‌آمد.

ولی امروز به علت رشد چشم‌گیر امکانات زندگی و افزایش جمعیت شهرنشینی، زندگی‌ها از حالت ساده و بی‌آلایش خود به وضعیت پیچیده و پرمشغله تبدیل گشته است. هزینه زندگی‌ها سنگین شده است. گاهی مردو زن هردو برای تامین حداقل‌های معیشت سخت کار می‌کنند. علاوه بر مشکل تامین مخارج زندگی، مسائل فراوان دیگری، ذهن و فکر افراد را به خود مشغول ساخته است.

بدیهی است که این دو سبک زندگی (قدیم و جدید) از لحاظ کمی و کیفی و نیز از حیث جامعه‌شناختی و روان‌شناختی، تفاوت‌های زیادی از یکدیگر دارند. با این حال، هر دو روش زندگی، به احتمال زیاد ممکن است «نشاط و شادابی» را از دست بدهند. در سبک زندگی قدیم، آفت «یک‌نواختی» و در سبک زندگی مدرن، آفت «پراکندگی و وجود مشغله‌های فراوان ذهنی و رفتاری» کانون خانواده‌ها را از داشتن موهبت نشاط، شادی و سرور محروم می‌سازد.

چنانچه مدیر خانواده برای برون‌رفت از این شرایط «یک‌نواختی و یا کثرت مشغله‌ها» تدبیری اندیشه نکند، چه‌بسا ممکن است به تدریج اعضای خانواده گرفتار بیماری مزمن افسردگی و پیری زودرس و نیز اقسام نارسایی‌های جسمی و روانی و اختلالات رفتاری هم، چون تندخویی، پرخاشگری، خستگی مفرط و بی‌حالی و ... گردند؛ بنابراین ضروری است که آقا و خانم با مشورت یکدیگر، برنامه‌های متنوع تفریحی و نشاط‌آفرین تدارک ببینند، تا زندگی آنان از حالت خشک و یک‌نواخت و یا پراکندگی و خستگی ناشی از مشغله‌های فراوان خارج شود.
نکته‌ای که در اینجا بسیار حائز اهمیت است، مسئله «مدیریت زمان» می‌باشد. مدیر خانواده قبل از هر چیز باید بتواند با حوصله و برنامه‌ریزی صحیح «فرصت‌ها و فراغت‌ها» را شناسایی و کنترل کند.
استخدام فرصت‌ها زمینه رشد و تعالی و بالندگی و نشاط خانواده را تامین می‌کند و در مقابل از دست دادن فرصت‌ها و زندگی بدون برنامه به‌صورت «باری به هر جهت، ببینیم چه می‌شود، تا چه پیش آید» و خود را در امواج زودگذر زمان رها کردن، به طور یقین، نمی‌تواند آرامش و نشاط واقعی و پایدار را به ارمغان
آورد.
امام علی (ع) در یک گفتار حکیمانه، مدیریت زمان را در زندگی چنین توصیف می‌فرماید:
«انسان مومن، ساعات شبانه‌روز را به سه بخش تقسیم می‌نماید.
۱- بخشی را صرف مناجات و راز و نیاز با پروردگارش می‌کند.
۲- بخشی دیگر را برای ترمیم معاش و کسب و کار قرار می‌دهد.
۳- بخش سوم را برای بهره‌گیری از لذت‌های حلال و رضایت‌مند اختصاص می‌دهد.» (نهج‌البلاغه، حکمت ۳۹۰)
حکمت و زیبایی این تقسیم‌بندی زمان، آنجاست که انسان باید در زندگی «تعادل» را حفظ کند.
برخی زاهدان ظاهربین و تارکان دنیا، همه وقت خود را به عبادت می‌گذرانند.
بعضی دیگر، تمام عمر خویش را صرف کار می‌کنندو از سایر ابعاد زندگی و خانواده غافل می‌شوند.
گروه دیگری نیز هستند که زندگی را فقط در بازی و تفریح و خوش‌گذرانی خلاصه می‌کنند.
آنان چنان غرق در لذت‌ها و هوسرانی‌ها می‌گردند که مسائل دیگر را فراموش می‌نمایند.
به طور یقین، افراط و تفریط در هریک از موارد سه‌گانه فوق، اشتباه محض است؛ بنابراین بهترین روش زندگی، همان است که امام (ع) در قالب تقسیم فرصت‌ها و مدیریت زمان مطرح می‌کند و با این نگاه حکیمانه «تعادل و انتظام امور» در زندگی به وجود می‌آید. (پیام امام امیرالمومنین (ع)، مکارم شیرازی، ج ۱۵، ص ۲۰۳)
عوامل نشاط‌آفرین
به نظر می‌رسد که ایجاد نشاط و شادابی، از دو عامل کلی زیر سرچشمه می‌گیرد:
۱- عوامل درونی: مانند ایمان به خدا و یاد همیشگی او، پاکی و تقوا و دوری از گناه، خوش‌اخلاقی و....
۲- عوامل بیرونی: مانند دورهمی اعضای خانواده، مسافرت‌های زیارتی و سیاحتی، مهمانی، بازی و ورزش و دیدار اقوام و دوستان و....
دو نکته مهم را نباید فراموش کرد:
اولا، رعایت همه باید‌ها و نباید‌های این نوشتار، کمک شایانی در ایجاد آرامش و نشاط پایدار، در محیط گرم خانواده می‌نماید.
ثانیا، شادی و شادابی به دست با کفایت خودمان به دست خواهد آمد و انتظار آن از دیگران، انتظاری عبث و بیهوده است.
غفلت از این دو نکته، ممکن است لطمات زیادی به جریان سالم زندگی وارد سازد. در ادامه راجع به هریک از دو عامل درونی و بیرونی، به‌طور فشرده نکاتی را به عرض خوانندگان محترم می‌رسانیم.
عوامل درونی نشاط
در اهمیت عوامل درونی، باید گفت که شادابی حقیقی و سرور ماندگار، بدون تردید از همین قسم عوامل ناشی می‌شود. زیرا این عوامل از اعماق وجود انسان مومن می‌جوشد، آنچنان که با حوادث و سختی‌های دوران زندگی، نه‌تن‌ها از بین نمی‌رود بلکه مستحکم‌تر از گذشته، در اندیشه و رفتار آدمی، بروز و ظهور پیدا می‌کند.
۱- ایمان به خدا:
در قرآن می‌خوانیم: «هو الذی انزل السکینه فی قلوب المومنین» خدا کسی است که آرامش را در دل‌های مومنان، فرو فرستاد، تا ایمانشان افزون گردد. (فتح -۴)
و در آیه دیگری آمده است: «الا بذکر الله تطمئن القلوب» آگاه باشید که تنها با یاد خدا، دل‌ها آرامش پیدا می‌کند. (رعد - ۲۸)
هر دو واژه «سکینه و اطمینان» به معنای آرامش قبل و اطمینان خاطر می‌باشند. قدر مسلم وقتی روح و روان آدمی در سایه ایمان و ارتباط معنوی با خدا، به مرحله آرامش باطنی می‌رسد، ثبات و آرامش ظاهری را نیز ایجاد خواهد کرد. (قاموس قرآن، علی‌اکبر قرشی، ج ۳، ماده سکن)
البته یاد خدا، تنها با ذکر زبان نیست بلکه مهم‌تر از آن یاد خدا در همه حالات و اعمال فردی و اجتماعی است که چنین انسان مومنی حدود و ضوابط الهی را مراعات می‌کند و در نتیجه همچون اولیاء الهی در تمام مدت حیات خود، هیچ‌گاه دچار گرفتگی روح و افسردگی روانی نمی‌شود.
وقتی آدمی خود را به دریای بی‌کران رحمت الهی، متصل می‌کند و در امواج نامتناهی فضل و کرم خدا سیر می‌نمایند، غیرممکن است که باد‌های موسمی و طوفان‌های زودگذر و سختی‌ها و مرارت‌های زندگی، او را از پا درآورد.
۲- پاکی و دوری از گناه:
گناه یعنی مخالفت کردن با دستورات خدا. آیا کسی که از امر و نهی پروردگار مهربان خود، سرپیچی می‌کند، می‌تواند آرامش و شادابی را برای خود و اطرافیان به ارمغان آورد؟
در حدیث داریم: هیچ دردی برای دل‌ها، دردناک‌تر از گناهان نیست. گناهان پی‌درپی دل را می‌میرانند.
خداوند می‌فرماید: اگر مردم فرمان مرا ببرند، خوشی و شادابی را به آنان می‌رسانم. برعکس با ارتکاب گناهان، زندگی آن‌ها را نیز تهی از خوشی خواهد شد. (درس‌هایی از اخلاق، علی مشکینی، ص ۲۵۰-۲۴۹)
ما معمولا عید‌ها را جشن می‌گیریم و در آن شادی می‌کنیم. امام علی (ع) می‌فرماید: هر روزی را که در آن خدا را نافرمانی نکنند، آن روز «عید» است. (نهج‌البلاغه، حکمت ۴۲۸)
۳- خوش‌اخلاقی:
لذت و شیرینی و طعم زیبای زندگی، اخلاق خوش است. خوش‌اخلاقی، دوستان و رفیقان و به ویژه همسر و فرزندان را به خود جلب می‌کند و آن‌ها را از دست نمی‌دهد. روز به روز به مقدار محبت و علاقه خود می‌افزاید.
مردی از پیامبر (ص) پرسید: دین چیست؟ حضرت چهار مرتبه فرمود: دین عبارت از خوش‌اخلاقی است. دین آن است که عصبانی و خشمگین نشوی. (مجموعه ورام، ابوالحسین ورام، ج ۱ ص ۱۷۱)
در حدیث داریم که زندگی‌ای، گواراتر از خوش‌اخلاقی نیست. (میزان‌الحکمه، ری‌شهری، ج ۲ ص ۷۵۹)
زود عصبانی شدن، عکس‌العمل تند، داد و بیداد کردن، فحش و ناسزاگویی، زخم زبان زدن، مجادله و بگو مگو بی‌حاصل، کتک‌کاری، زود رنجیدن، قهر کردن و غرغر کردن و... از جمله مصادیق بداخلاقی است.
خواهر و برادر گرامی، کسب اخلاق پسندیده و نهادینه کردن آن در وجودمان، کار یک روز و دو روز نیست. باید همت کرد و ماه‌ها تمرین و ممارست و مراقبت نمود، تا درخت تنومند حسن خلق در وجود آدمی ریشه دوانده و در عرصه زندگی میوه‌های شیرین و گوارای خود را ثمر دهد.
من ندیدم در جهان جست وجو
هیچ اهلیت به از خوی نیکو
(مولوی)
البته عوامل درونی نشاط بیش از این است و ما به همین مقدار بسنده کردیم.
عوامل بیرونی نشاط
نشاط آفرینی این دسته از عوامل، هرچند استحکام و ماندگاری عوامل درونی را ندارد، اما در عین حال از منظر روان‌شناسی، نقش به سزایی در سلامت جسمانی و روحانی افراد خانواده دارد.
مدیریت خانواده باید این نکته مهم را در نظر بگیرد که اثربخشی و مفید فایده بودن این گروه از عوامل، بستگی دارد به این که چه اندازه آن‌ها را جدی بگیریم.
قدر مسلم دو عنصر «برنامه‌ریزی و مداومت» می‌تواند هدف مورد نظر را تأمین کند. در اینجا تنها به برخی از مؤثرترین آن عوامل اشاره می‌شود.
۱- دورهمی اعضاء خانواده
مؤمن باید خانواده خود را در همه خوشی‌ها و نعمت‌ها شریک سازد، حتی در غذا خوردن نیز همراه آنان باشد. پیامبر (ص) فرمود: «یکی از نشانه‌های تواضع، هم‌غذا شدن مرد با خانواده‌اش می‌باشد. هرگاه خدا به یکی از شما چیزی عطا کرد، ابتدا خود و خانواده را از آن بهره‌مند سازید.»
امیر‌المؤمنین (ع) فرمود: «روزی خدمت پیامبر (ص) رسیدم. پرسید:‌ای علی، چگونه صبح کردی؟ گفتم: در حالی که در دست‌هایم چیزی جز آب نیست و من برای حسن و حسین نگران هستم. پیامبر (ص) فرمود:‌ای علی، غم‌خواری برای خانواده، حجابی در برابر آتش جهنم است.
بدترین مرد، فردی است که بر خانواده خود سخت‌گیری می‌کند. یعنی هرگاه وارد خانه می‌شود، همسر و فرزندانش از او می‌ترسند و فرار می‌کنند و زمانی که از خانه بیرون می‌رود، همسرش خوشحال و خندان می‌شود.» «مفاتیح‌الحیاه، جوادی آملی، ص ۲۳۳ تا ۲۴۰)
۲- دیدار اقوام و دوستان:
با اطلاع قبلی به دیدار فامیل و دوست برویم. هر هفته به یکی دو خانواده سر بزنیم. البته فامیل درجه یک، مانند پدر و مادر، خواهر و برادر و... در اولویت هستند. این دیدار‌ها علاوه بر آثار مثبت روحی و جسمی، یک وظیفه اسلامی نیز محسوب می‌شود و آن «صله رحم» است.
برای صله‌رحم در منابع دینی ما، آثار بسیار ارزش‌مندی ذکر شده است. از جمله: افزایش طول عمر، دوستی خدا، افزایش رزق و روزی، ورود به بهشت، دفع بلا، آسان شدن حساب روز قیامت و...
حضرت موسی نبی (ع) از خدا پرسید: «پاداش کسی که صله‌رحم انجام دهد، چیست؟ فرمود: اجلش را به تأخیر می‌اندازم، سکرات مرگ را برای او آسان می‌کنم، فرشتگان بهشت به او ندا می‌دهند، به طرف ما بیا و از هر دری که دوست داری، وارد بهشت شو.» (همان، ص ۲۱۲)
۳- مهمانی دادن:
گاهی وقت‌ها، اقوام نزدیک مانند پدرو مادر، خواهر و برادر، و برخی دوستان مؤمن را دعوت کنیم و سفره‌ای مناسب فراهم نماییم و دور هم جمع شویم.
چند ساعت با هم بودن بسیار نشاط‌آور است. البته بدون این که غیبت کرده و بدی این و آن را بگوییم. لزومی ندارد که سفره‌مان گران قیمت باشد. بلکه با هزینه‌ای متعارف و سبک می‌توان مهمانی ساده‌ای ترتیب داد.
بعضی مواقع نیز ما مهمان دیگران می‌شویم. خانم‌ها با یکدیگر و مرد‌ها نیز با هم گپ می‌زنند. بچه‌ها هم بازی می‌کنند و روزی مفرح و شاد را در خاطرات خود ثبت می‌نمایند.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: «مهمان با آمدنش روزی خود را از آسمان برای میزبان به همراه می‌آورد و بعد از صرف غذا، خدا به برکت آمدنش، آنان را می‌بخشد و هنگام رفتن، همه گناهانشان نیز آمرزیده می‌شود.»
امام علی (ع) نیز فرمود: «نیروی تن آدمیان به غذا خوردن است و نیروی جان و روحشان به غذا دادن می‌باشد.» (همان، ص ۳۸۶)
۴- ورزش:
فعالیت‌های بدنی، علاوه بر حفظ و تقویت سلامت جسمانی، از نظر روانی نیز بسیار نشاط‌آور و شادی‌آفرین است. می‌توانیم بخشی از ساعات روز را به ورزش کردن اختصاص دهیم. متناسب با وضعیت جسمانی و سن و سالمان، در منزل نیز می‌شود ورزش‌های سبک را انجام داد. یکی از دوستان بنده دچار افسردگی شده بود. او به پیشنهاد بعضی از رفقا، مدتی در باشگاهی به تتمرین پرداخت و طولی نکشید که هم بدن وی قوی و چابک شد و هم روح و روانش از حالت افسردگی نجات یافت.
۵- بازی:
بازی نیز از جمله عوامل تأثیرگذار در ایجاد شادابی است. خوب است که از هر فرصتی برای بازی استفاده کرد. حسن این روش در این است که به خاطر تنوع بی‌شمار آن، در هر زمان و مکانی حتی در منزل، امکان آن فراهم می‌شود.
۶- استفاده از طبیعت:
رفتن به پارک‌ها و محیط‌های سرسبز طبیعت، بسیار مفید است. هزینه آنچنانی هم ندارد. گاهی غذایی آماده می‌کنیم و با خانواده، آن وعده غذایی را در طبیعت صرف می‌نماییم، ضمن آن که بچه‌ها هم به بازی و سرگرمی مشغول می‌شوند.
امروزه با گسترش فضا‌های سبزو پارک‌های متنوع و فراوان در تمام شهر‌های ایران، از این موهبات الهی می‌توانیم حداکثر استفاده را ببریم.
۷- کار‌های هنری:
فعالیت‌های هنری به ویژه برای بانوان بسیار سودمند است. مانند: گل‌دوزی، خیاطی، نقاشی، قلاب‌بافی، گل‌کاری، سفال‌گری، ربان دوزی، آرایشگری، آشپزی، خطاطی و خوش‌نویسی، قالی‌بافی، باغبانی و...
این قبیل کار‌ها چند فایده دارد: اولا، از هدررفت فرصت‌های پیش‌آمده جلوگیری می‌کند. ثانیا: محصول زیبای هنرمند، برای وی بسیار لذت‌بخش و نشاط‌آور است.
۸- مطالعه:
معروف است که می‌گویند، بهترین دوست انسان کتاب است. مطالعه کتاب و مجله فوائد زیادی دارد، از جمله:
- آگاهی پیدا کردن از مسائل مورد نیاز در زندگی و افزایش سطح معلومات خود و خانواده.
برخی از بزرگان با مطالعه کتاب به خواب می‌روند.
- پر کردن زمان‌های اضافی درزندگی و پرهیز از اتلاف وقت گران قیمت.
- کسب روحیه نشاط و شادمانی در پی افزایش معرفت و دانش خود و انتقال آن به دیگران.
۹- سفر‌های سیاحتی و تفریحی:
سفر به شهر‌های مختلف، هر چند وقت یک بار به اتفاق خانواده، بسیار خاطره‌انگیز است. خوشبختانه ایران عزیزمان سراسر گردشگاه است. اگر همه عمر را هم بگردیم، دیدنی‌های آن به پایان نمی‌رسد. امروز وسائل نقلیه فراوان یافت می‌شود.
با برنامه‌ریزی نسبتاً دقیق و با صرف هزینه پایین و متناسب با درآمدمان، می‌توانیم به نوبت شهر‌های ایران را بگردیم. در این سفر خوب است، مراکز علمی، فرهنگی، باستانی، بازار و گردشگاه‌های آن شهر را بازدید نماییم. باید هوشیار بود که در سفرها، اعم از سفر داخلی و خارجی، از رفتن به محیط‌های فاسد و آلوده به شدت خودداری کرد تا خود و خانواده‌مان از آسیب‌های احتمالی در امان باشند. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «نباید به سفری رفت که در آن، دین و نماز انسان به خطر می‌افتد.» (مفاتیح الحیاهًْ، جوادی آملی ص ۱۷۷)
دو نکته مهم را باید در سفر‌ها مورد ملاحظه قرار داد:
اول، کوتاه بودن زمان سفر است. طولانی بودن آن خستگی را بر جسم و روان اعضاء خانواده باقی می‌گذارد.
دوم، آداب سفر را از لحاظ اخلاقی رعایت کنیم. مدارا، خوش‌مشربی، بذله‌گویی، خدمت‌کردن، سخاوت‌مندی، خنده‌رویی و خوش‌زبانی، صدقه دادن، همراهی و همکاری با خانواده و... بدین ترتیب، سفری سراسر خوش و خاطره‌انگیز و شاد برای خود و خانواده‌مان، به یادگار گذاشته‌ایم. (همان، ص ۱۷۷ تا ۱۸۹)
۱۰- سفر‌های زیارتی:
گاهی خوب است که برای رفتن به زیارت امام و یا امامزاده‌ای، برنامه‌ریزی کنیم. در ایران خودمان زیارتگاه‌های زیادی داریم. امام‌رضا (ع) در مشهد، حضرت فاطمه معصومه (س) در قم، امامزاده احمد بن موسی (ع) در شیراز، حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری، که دل‌های عاشقان را به خود جذب می‌نماید. گمان نکنیم که رفتن به این مکان‌ها، روحیات ما را تیره نموده و دچار غم و افسردگی می‌کند. زیرا همه آنان از اولیاء خاص الهی‌اند و اکثر ایشان نیز به درجه رفیع شهادت رسیده‌اند و شهدا نیز زنده‌اند.
مرحوم حاج‌اسماعیل دولابی می‌فرمود: حرم اهل بیت (ع) بوی وطن می‌دهد و زائر در آن احساس راحتی می‌کند؛ لذا اغلب، زائر از راه که می‌رسد و به حرم مشرف می‌شود، بعد از زیارت خوابش می‌گیرد و همان جا چرتی می‌زند. علتش این است که روح، احساس آسایش می‌کند. به بیان دیگر، امام به او می‌گوید: خیلی در راه خسته شده‌ای، اول کمی استراحت کن تا خستگی‌ات بیرون رود، بعد به دیدار و گفتگو با ما بپرداز. (مصباح الهدی، مهدی طیب، ص ۳۱۲)
۱۱- شرکت در مجالس اهل بیت (ع):
مرحوم حاج اسماعیل دولابی می‌گفت: امام حسین (ع) خالق گریه است. در عین حال ذات مؤمنین را می‌خنداند. دیده‌اید که عصر عاشورا، بعد از همه عزاداری‌ها و گریه‌ها، بچه‌ها و جوان‌ترها، بی‌اختیار با هم شوخی می‌کنند و می‌خندند.
این بهجت و سرور ذاتی، مال امام حسین (ع) است.
سینه زدن خیلی قشنگ و نافع است. مواظب باش در طول سال سینه زدن را ترک نکنی. شخص وقتی سینه می‌زند، با امام و انسان کامل ارتباط روحی و عاطفی برقرار می‌کند. در ایام سوگواری اهل بیت (ع) خصوصاً امام حسین (ع)، چند شب داخل خانه‌تان، پرچم یا پارچه سیاهی بزنید و لباس مشکی به تن بچه‌ها کنید و دور هم بنشینید و خودتان چند بیت شعر از همان نوحه‌های قدیمی که به فطرت نزدیک‌تر است، بخوانید و با هم سینه بزنید.
آن وقت ببینید خدا و اهل بیت (ع) از فضل و عنایت به شما و خانواده‌تان چه‌ها می‌کنند. (مصباح الهدی، مهدی طیب، ص ۳۰۵ و ۳۰۶)
۱۲- تلاوت قرآن:
خوب است هر روز یا شب به همراه اعضاء خانواده، دور هم‌جمع شویم و مقداری قرآن بخوانیم. تلاوت قرآن، هم خانه‌مان را نورانی می‌کند و هم دل‌مان را صیقل می‌دهد.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: «خانه‌های خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید. اگر در خانه‌ای قرآن خوانده نشود، گویی آن‌خانه، قبرستان است. هم‌چنان که یهودیان و مسیحیان کتاب الهی را فقط در کلیسا‌ها و مراکز دینی می‌خوانند، اما خانه‌هایشان تبدیل به قبرستان شده است.»
و نیز فرمود: «هرگاه یکی از شما دوست داشت با پروردگارش گفتگو کند، قرآن بخواند. دل‌ها نیز مانند آهن زنگار می‌بندد که تلاوت قرآن دل‌های زنگار بسته را صیقل می‌دهد. فرشتگان الهی به خانه‌ای که در آن قرآن می‌خوانند، رفت و آمد می‌کنند. شیاطین از آن منزل دور می‌شوند، در عمر و مال و فرزندان برکت می‌افتد.» (اصول کافی، کلینی، ج ۴ ص ۴۱۳ - میزان الحکمه، ری شهری، ج ۲ ص ۸۲۷-۸۲۵)

محمدمهدی رشادتی