نظام آموزشی حوزه امتیازات خودش را از دست نداده

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سیدحبیب‌الله مهدوی، پژوهشگر و از اساتید فقه مدرسه علمیه باقرالعلوم(ع)، در یادداشتی، به تبیین سیر تحوّل آموزشی در حوزه‌های علمیه پرداخته است که در زیر می‌خوانیم:

برای بحث در زمینه نظام آموزشی حوزه  و بیان برجستگی ها و امتیازاتی که نسبت به سیستم آموزش دانشگاهی دارد باید چند مسئله را مورد توجه قرار داد اولاً استاد محور بودن نظام آموزشی حوزه، مسئله مهمی است که از گذشته بوده و خوشبختانه تا امروز هم به قوت خودش باقی است اگرچه این شیوه در حال حاضر بیشتر در سطوح عالی حوزوی نمود دارد اما در مدارس مرجع و بزرگی که اکنون در قم فعال هستند، هنوز در سطوح پایه هم طلبه و هم استاد هر دو این اختیار را دارند که بر اساس علایق و معیارهای خودشان یکدیگر را انتخاب کنند.

دومین نقطه قوت نظام آموزشی حوزه نسبت به دانشگاه‌ها مباحثه طلاب با یکدیگر است که این مسئله امر فراگیری و تعلّم طلبه‌ها را قوت و عمق بیشتری می‌دهد و آنها را برای ورود به سایر عرصه‌های تبلیغی و آموزشی آماده‌تر می‌کند. درست است که از حیث زمان‌بندی و تقویم آموزشی تغییراتی در نظام آموزشی حوزه به وجود آمده است و در حال حاضر دروس به شیوه ترمیک و طی دو نیمسال تحصیلی ارائه می‌شود اما این به مبانی و رویکرد کلی مباحثه محور بودن دروس آسیبی وارد نکرده است.

سومین شاخصه و وجه ممیزه حوزه نسبت به دانشگاه، تدریس طلاب است به این معنی که طلبه‌ها به صورت کمک استاد وارد عمل می‌شوند و به صورت کاملاً اختیاری و بدون کوچک‌ترین چشم‌داشت مادی سراغ طلاب سطوح پایین‌تر یا کسانی که علاقه‌مند به فراگیری آن دروس هستند می‌روند و اقدام به تدریس می‌کنند. این یک مزیّت است که در کنار مباحثه به کمک طلبه می‌آید و او را در تعمیق آموخته‌هایش توانمندتر می‌کند.

به طور کلی حوزه‌ در عین روزآمدسازی و کارآمدتر کردن نظام آموزشی خودش که عمدتا هم بعد از سفر مقام معظم رهبری به قم و توصیه ایشان به علما شکل گرفت، سعی وافری در حفظ مواریث ارزشمند گذشته خودش داشته‌ که برکات و نتایج درخشان آن را می‌توان با مشاهده آثار مکتوب و پژوهش‌های فراوان و راهگشایی که امروزه در دسترس است، مشاهده کرد.

گاهی برخی اشکال می‌کنند که شاید با رحلت مراجع عظام  تقلید و استوانه‌های علمی حوزه که اکنون در سنین کهنسالی هستند، نسل جدید طلبه‌های امروزی نتوانند جای خالی آن بزرگان را پر کنند اما به نظر من این نگرانی بلاوجه است و الحمدلله و المنه از این بابت ثلمه‌ای در جامعه مذهبی و علمی کشور ایجاد نخواهد شد اگرچه این حرف به معنای نادیده گرفتن قدر و شأن بزرگان حوزوی نیست.

حضرت آیت‌الله بروجردی در این زمینه مثال مناسبی است. در زمان حیات ایشان، مرجعیت در شخص ایشان یگانه بود و در کنار ایشان قدر و منزلت شاگردانشان کمتر به چشم می‌آمد اما با رحلت آن عالم جلیل، جامعه ناگهان با نام و جایگاه رفیع شاگردان ایشان آشنا شد که بعدها هر کدام از آن بزرگواران به اوج قله مرجعیت رسیدند و آثار و برکات فراوانی هم از خودشان برجا گذاشتند که تا همین امروز هم ساری و جاری است. حضرت امام خمینی(ره) تنها یکی از این شاگردان بود و در کنار ایشان آیات عظام اراکی، گلپایگانی و مرعشی نجفی را داریم که جایگاهشان بر کسی پوشیده نیست.

امروز هم همین طور است و سنت حوزه در عمل این را به اثبات رسانده که با فوت یک عالم برجسته و یک فقیه مبرز و مرجع تقلید، ده‌ها و بلکه صدها چهره علمی و مذهبی که در طیف شاگردان او قرار داشته‌اند سر بر می‌آورند و منشأ اثر می‌شوند. برای تصدیق این گزاره تنها کافی است به مرحوم علامه مصباح یزدی نگاه کنید و ببینید که چه میراث ارجمند و گسترده‌ای از خودشان به جا گذاشتند که مؤسسه امام خمینی(ره) با آن حجم از تألیفات و اعضای هیئت علمی و پژوهشگر تراز اول، نامدارترین آنها است.

برکات سفر مقام معظم رهبری به قم برای حوزه‌های علمیه

بیانات ارزشمند مقام معظم رهبری در جمع فضلای حوزوی در شهر مقدس قم، دایر بر ایجاد تحول در شیوه‌های آموزش علم، منشأ خیرات و برکات فراوانی شد که از جمله برجسته‌ترین آنها می‌توان از توسعه دایره علوم حوزوی و نظریه‌پردازی در عرصه‌های گوناگون مورد نیاز جامعه نام برد. اگرچه به طور طبیعی، جامعه از یک شخصیت حوزوی انتظار تفقّه در دین و توانمندی در زمینه فقه و اصول دارد اما منحصر کردن دایره علوم حوزوی به همین محدوده معیّن جلوی رشد و بالندگی آن را در سایر عرصه‌ها می‌گیرد.

حوزه‌های علمیه امروز اگرچه به صدق گفتار امام(ره) که می‌فرمودند منشور حکومت‌داری اسلام فقه است و عصاره دین در آن خلاصه شده است، باور دارند اما در کنار آن به دایره وسیعی از علوم عقلی و نقلی (از فلسفه، منطق و کلام گرفته تا حدیث، تفسیر و...) توجه نشان می‌دهند و این فرصت به آنها داده شده است که در حوزه‌های تخصصی مورد علاقه خودشان نظریه‌پردازی کنند.

طلاب جوان امروز، قدرت استنباط و توانایی بر اقامه برهان را از منابع دینی و فقهی فرامی‌گیرند و از آن برای تولید علم و نظریه‌پردازی در سایر حوزه‌ها بهره می‌برند. امروزه به جرأت می‌توان گفت که آرزوی شهید مطهری برای تخصصی شدن علوم در حوزه به طور کامل محقق شده است و جهاد فکری و نظری طلاب در حوزه‌های متنوعی چون جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، روانشناسی و...توزیع شده است.

اگرچه میزان انتظارات (بحق) رهبری و جامعه از حوزه‌های علمیه به شدت بالا است و ما برای رسیدن به آنها راه درازی در پیش داریم اما مشاهده وضعیت فعلی و ارزیابی دقیق و منصفانه آثار موجود این نوید را به ما می‌دهد که در آینده، جامعه حوزوی ما به مراتب بالنده‌تر و باشکوه‌تر از امروز خواهد بود و از این طریق با مدل‌های حکمرانی سنجیده‌تر و کاراتری به سمت چشم‌انداز مورد تأکید مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب پیش خواهیم رفت.