چگونه حضور کودکان را در فضای مجازی کنترل کنیم؟

به گزارش خبرگزاری رسا، سید امیرحسین حسینی پژوهشگر رسانه طی یادداشتی در روزنامه جوان نوشت:

امروزه با توجه به گسترش ابزار ارتباط جمعی مانند تلفن همراه هوشمند، تبلت، کامپیوتر، لپ‌تاپ و ... نقش تأثیرگذار این ابزار در پرکردن اوقات فراغت و تربیت و شکل‌گیری شخصیت کودکان و نوجوانان، مسئله حضور کودکان در این فضا و مواجهه با انواع بازی‌ها و سرگرمی‌ها در فضای مجازی یکی از دغدغه‌های اصلی والدین و مسئولان شده است.

ورود کودکان به فضای مجازی بدون نظارت والدین سبب می‌شود که فضای مجازی علاوه بر آنکه باعث سلب فعالیت فیزیکی کودک در محیط و فضای طبیعی شود و وی را از کسب مهارت‌های اجتماعی، تحرک و کار‌های فیزیکی بازدارد، باعث اختلال در یادگیری، فرهنگ رفتاری، تربیت اخلاقی و مهارت‌های گفتاری او نیز می‌شود، اما از طرف دیگر، ارائه محتوای سالم و کنترل‌شده متناسب با شرایط سنی و جنسیتی کودک در این فضا، می‌تواند کمک خوبی به تربیت و حتی رشد فیزیکی و ارتقای مهارت‌های جسمانی کودک کند.

این روز‌ها که به دلیل شیوع و گسترش ویروس کرونا حتی درس خواندن کودکان و نوجوانان هم نیاز به دستگاه آنلاین و نرم‌افزار‌های مجازی دارد. باید توجه داشت به همین ترتیب که پیش می‌رویم با کودکان و نوجوانی روبه‌رو هستیم که بدون اینکه تجربه مناسب از حضور در فضای مجازی را به دست آورده باشند، به دنیای وسیع از مزایا و معایب متصل هستند. بنابراین لزوم نظارت و کنترل کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بسیار حیاتی و مهم است.

ایجاد تأمین امنیت در فضای مجازی برای کودکان، نیاز به هم‏‌اندیشی و همکاری دستگاه‌های مختلف و استفاده از نیرو و ظرفیت گروه‌های تخصصی مرتبط با این امر دارد. تصویب قوانین مربوط به جرایم اینترنتی و تعیین مجازات‏های متناسب، به ویژه جرایمی که کودکان و نوجوانان را هدف قرار می‏دهند، لازم است. همچنین گسترش نفوذ و فعالیت پلیس سایبری کشور که مسئولیت کنترل تولید و تبادل محتوا در اینترنت را برعهده دارد از مهم‌ترین تلاش‌هایی است که در سال‏های اخیر در کشورمان برای تأمین امنیت و تولید محتوای جذاب و مناسب اینترنتی، صورت گرفته است.

با وجود همه کوشش‏ها و دستاورد‌های نهاد‌های مسئول، جای خالی اقدامات دیگری از جانب خانواده‌ها و گروه‌های مرتبط دیگر احساس می‏شود که داشتن سواد رسانه‌ای به این امر کمک شایانی خواهد کرد. یاد ندادن سواد رسانه‌ای صحیح به کودکان و نوجوانان، سرانجام پرخطری مانند اختلال در هویت، کمرنگ شدن ارزش‌ها، بی‌توجهی به فطرت انسانی و صفات نیک و ارزشمند، تشویق رفتار‌های نمایشی از طرف جامعه و تمکین آن‌ها از سوی کودک، تأیید فریبندگی، اغواگری در جامعه، حضور در فضای مجازی با هر بار دیده نشدن در دنیای واقعی، کاهش اعتماد به نفس و خود کم بینی و ظاهربینی را به دنبال خواهد داشت.

کودکان ابتدا والدین خود را الگو قرار می‌دهند، بنابراین رفتار والدین در تربیت کودک بسیار تأثیرگذار است؛ بنابراین والدین باید توجه داشته باشند فعالیت آنان در فضای مجازی و نحوه حضور آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی روی رفتار کودک تأثیر عمده‌ای دارد. والدین باید به فرزندانشان آموزش‌های لازم را بدهند تا از سنین کم این رفتار‌های درست و مناسب به صورت عادت در آن‌ها نهادینه شود.

والدین با توجه کافی به کودک و محبت‌کردن به آن‌ها می‌توانند گرایش کودک به فضای مجازی را بسیار کمرنگ کنند. کودکان موقعی که حضور مناسب و به موقع پدر و مادر خود را به‌خصوص در زمانی که به آن‌ها احتیاج دارند، احساس نکنند، به فضای مجازی گرایش بیشتری پیدا می‌کنند و در نتیجه احتمال بالایی وجود دارد که به استفاده نادرست از اینترنت بپردازند. همچنین والدین باید رمز عبور دستگاه‌های الکترونیکی کودکانشان را مدیریت کرده و حتماً از آن اطلاع داشته باشند.

استفاده خانواده‌ها از نرم‌افزار‌های فیلتر خانگی سبب می‌شود مدت زمان استفاده از سیستم را برای کودکان محدود کند، همچنین ارتباط‌های ایجاد شده در فضای اینترنت را برای والدین تعیین کند که کودک آن‌ها به چه سایت‌هایی مراجعه کرده و با چه افرادی در ارتباط بوده است. برای نمونه، یکی از کار‌های وزارت ارتباطات برای نیل به این هدف، تعامل با اپراتور‌های ارائه دهنده خدمات تلفن همراه و اینترنت، به منظور نصب نرم‌افزار‌های پیش‌فرض کنترل عملکرد کودکان در فضای مجازی است. در این برنامه‌ها، کنترل کودکان در بستر اینترنت از جوانب مختلف ممکن است، فضای مجازی سالم و آموزنده‌ای را برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند. امکان نظارت، کنترل برقراری تماس و ارسال پیامک، محدودکردن استفاده از برنامه‌ها و تعریف دسترسی‌های مجاز به تنظیمات نرم‌افزاری، تنها بخشی از مواردی است که می‏تواند از خطرات فضای مجازی جلوگیری کند.

نرم‌افزار‌هایی وجود دارند که فضای کنترل کودکان را فراهم می‌آورند؛ برای مثال نرم‌افزار پرستار اینترنت برنامه‌ای مشهور در امریکاست تا بسیاری از والدین امریکایی که مایل نیستند کودکانشان در هر سنی به هر محتوایی دسترسی داشته باشند، از طریق چنین نرم‌افزار‌هایی به والدین کمک می‌شود تا فرزندانشان را کنترل کنند، برنامه‌ای براساس هوش مصنوعی که در غیاب والدین از کودک مراقبت می‌کند.

کار این نرم‌افزار نه تنها محدودکردن فضای کار کودک به صفحه‌ای خاص با امکانات محدود است، بلکه والدین می‌توانند با توجه به سن کودک، میزان دسترسی آن‌ها به محتوا را در فضای وسیع اینترنت تعیین کنند. مثلاً طوری تنظیم شود که فرزند هیچ تصویری از نحوه استفاده از سلاح گرم مشاهده نکند یا به محتوایی درباره مسائل جنسی دسترسی نداشته باشد. از آن طرف این نرم‌افزار هوشمند به صورت لحظه‌ای محتوایی که کودک مشاهده می‌کند را ارزیابی کرده و در اختیار والدین قرار می‌دهد.

میزان دسترسی به تناسب سن فرزند قابل تنظیم و تغییر است و به این صورت کودک ضمن اینکه در فضای واقعی قرار دارد، محتوای محدود شده با توجه به سن در اختیار او قرار گرفته است و والدین حتی از راه دور قادر به نظارت، کنترل و مشاهده این محتوا و حتی میزان استفاده فرزند خود از بخش‌های مختلف اینترنت هستند.

والدین هر چقدر برای کودکان بستر فضای طبیعی مانند رفتن به پارک و ایجاد شرایط بازی‌های شاد و مفرح برای وی و در کل تجربه بازی در محیط خارج از خانه را فراهم کنند، باعث افزایش مهارت‌های فردی و اجتماعی او نیز می‌شوند. همچنین والدین اگر نمی‌خواهند فرزندشان از برنامه‌ای استفاده کند باید برای او به زبان ساده و آسان توضیح داده شود که چرا نباید از این برنامه استفاده کند که با این اقدام علاوه بر کمک به رشد تفکر انتقادی فرزندان باعث می‌شود کودک در برخورد با هر برنامه‌ای از خود این سؤال را بپرسد که چرا باید این برنامه را استفاده کند؟

در عصر ارتباطات نمی‌توان کودکان را از پیشرفت‌های تکنولوژی دور نگه داشت و از طرفی نیز رها کردن آن‌ها در فضایی که روی محتوای آن کنترلی نداریم درست نیست. اگر این کنترل به درستی انجام نشود، کودک همچنان به این فضای کنترل نشده گرایش و توجه داشته و حتماً راهی برای برقراری ارتباط با آن پیدا می‌کند.