بازخوانی ابعاد هجرت امام خمینی به پاریس

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، سیزده سال پس از اقامت اجباری امام خمینی(ره) در عراق که به دلیل تبعید ایشان توسط عوامل شاه انجام گرفته بود، دولت عراق با درخواست رژیم پهلوی، اعلام کرد که دیگر حضور ایشان در این کشور را تحمل نمی‌کند.

از این رو بود که منزل امام(ره) در نجف اشرف از روز اول مهر 1357 در محاصره‌ عناصر حکومت بعثی قرار گرفت تا ایشان را اخراج کنند. واقعیت این بود که پس از قیام شکوهمند ملت مبارز ایران در 15 خرداد 1342 پایه‌های سلطنت شاه به شدت لرزان شد و یک موج عظیم بیداری به صورت روزافزون در ملت ایران پدید آمد. با این که حضرت امام(ره) در کشور نبودند ولی اعلامیه‌ها و نوارهای سخنرانی ایشان به دست ایرانیان می‌رسید و الهام‌بخش حرکت آزادی‌خواهانه‌ی آنان می‌شد، و این خطر را رژیم پهلوی با تمام وجود، احساس کرده بود. از این رو، تمام سعی عناصر پهلوی از جمله شریف امامی -نخست وزیر وقت- این بود که عراق را مجاب به اخراج امام(ره) کنند که البته دولت بعث عراق هم کاملاً زمینه‌ی این اقدام را داشت. همان گونه که حکومت پهلوی از حضور انقلابیون در نجف و انتقال پیام و نوارهای مربوط به امام (ره) به داخل ایران، واهمه داشت و خواستار اخراج ایشان از عراق بود، حکومت بعثی عراق هم به دلیل جمعیت شصت درصدی شیعیان در این کشور و ترس از الهام‌بخش بودن سخنان حضرت امام (ره)، حکم به اخراج ایشان داد.

در چنین شرایطی، خبرها حاکی از آن بود که در صورت ورود به خاک ایران، امام (ره) و همراهان دستگیر و به مرکز منتقل خواهند شد و این دستوری بود که ناصر مقدم -رییس وقت ساواک- صادر کرده بود. بنابراین امکان بازگشت به کشور وجود نداشت و به همین دلیل و با مشورت همراهان امام (ره) قرار شد مقصد بعدی، کویت باشد. در همین راستا کار گرفتن روادید هم انجام گرفت ولی پس از چند ساعت تأخیر در مرز، دولت کویت اجازه‌ی ورود نداد که بعداً معلوم شد این اقدام هم با دخالت حکومت پهلوی صورت گرفت و به همین دلیل، خودروی حامل حضرت امام(ره) به بصره رفت. در یک شب اقامت در بصره، گزینه‌ی سفر به سوریه هم مورد بررسی قرار گرفت ولی به این نتیجه رسیدند که به دلیل شرایط خاص، امکان فعالیت سیاسی در این کشور وجود ندارد و اینجا بود که یک وضعیت مبهمی برای تصمیم‌گیری به وجود آمد. مرحوم حجةالاسلام حاج احمد خمینی (رحمه‌الله) نقل می‌کرد که هنگام صبح بود و ما به همراه امام (ره) در اتاق، به حالت بلاتکلیف به­ سر می‌بردیم. ناگهان امام بنده را صدا کردند و گفتند: می‌رویم فرانسه! [1]

سولیوان -آخرین سفیر آمریکا در ایران- در کتاب خاطرات خود نقل می‌کند که اخراج امام (ره) از عراق به خواست حکومت پهلوی صورت گرفت و شریف‌امامی معتقد بود چون دسترسی مردم ایران به امام در نجف راحت است، باید ایشان به یکی از کشورهای اروپایی فرستاده شود. سولیوان در ادامه می‌گوید: برعكس تصورات شریف ‌امامی كه‌‌‌ می‌گفت آیت‌الله خمینی در پاریس به كلی فراموش خواهد شد‌، آیت‌الله در مركز توجه مطبوعات و محافل سیاسی جهان و در دسترس تلویزیون‌‌‌‌‌‌‌‌های دنیا قرار گرفت. چهره‌ی عجیب و استثنائی این مرد روحانی كه در زیر درختی در حومه‌ پاریس، نشسته و از هزاران كیلومتر دورتر با سخنان آتشین خود بر ضد شاه، انقلابی را رهبری‌‌‌ می‌كرد توجه همه‌ جهانیان را به خود جلب كرده بود.[2]

به این ترتیب و در شرایطی که از یک سو عناصر پهلوی سفر امام خمینی (ره) به فرانسه را به نفع خود می‌دانستند و همراهان امام (ره) نیز دچار ابهام و نگرانی بودند، این سفر انجام شد تا اثبات شود عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد. در اولین شب حضور در پاریس، عوامل دولت فرانسه از كاخ الیزه آمدند و به امام (ره) گفتند حق ندارید كوچك‌ترین كار سیاسی انجام دهید! امام (ره) فرمود: ما فكر كردیم اینجا مثل عراق نیست، من هر كجا بروم حرفم را می‌زنم. من از فرودگاهی به فرودگاه دیگر و از شهری به شهر دیگر سفر می‌كنم تا به دنیا اعلام كنم كه تمام ظالمان دنیا دستشان را در دست یكدیگر گذاشته‌اند تا مردم جهان صدای ما مظلومان را نشنوند، ولی من صدای مردم دلیر را به دنیا خواهم رساند، من به دنیا خواهم گفت كه در ایران چه می‌گذرد. رئیس‌جمهور وقت فرانسه یعنی «ژیسکار دستن» حتی حکم اخراج امام (ره) را هم صادر کرده بود اما ترس شاه پهلوی از تشدید اعتراضات مردم انقلابی ایران و تماس او با رئیس‌جمهور فرانسه مبنی برای عدم پذیرش مسئولیت این اقدام، دولت پاریس را در موقعیتی قرار داد که جرأت نکرد خود را در مقابل احساسات مردم ایران و دیگر شیعیان و آزادی‌خواهان دنیا قرار دهد [3] و شرایط به گونه‌ای پیش رفت که برخلاف میل شاه و دوستان غربی او، محل اقامت امام در حومه‌ی پاریس یعنی نوفل لوشاتو به محلی برای رفت و آمد خبرنگاران رسانه‌های مطرح دنیا و نشر افکار انقلابی آن بزرگوار شد تا بار دیگر ثابت شود اراده‌ی الهی بالاتر از همه‌ی اراده‌ها و خواسته‌ها است.

حضور در فرانسه سبب شد تا انقلاب اسلامی ایران -هنوز به ثمر نرسیده- در کانون توجه جهانیان قرار بگیرد که اصلا خوشایند شاه و هم‌پیمانان غربی او نبود. اقامت در پاریس حدود چهار ماه طول کشید که با بازگشت تاریخی و باشکوه حضرت امام (ره) در 12 بهمن 1357 به سرآغاز جدیدی برای سرنگونی سلطنت فاسد پهلوی و برپایی حکومت مردمی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شد.

پی‌نوشت:

[1] مرکز اسناد انقلاب اسلامی (https://b2n.ir/h95573)

[2] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی (https://b2n.ir/p73374)

[3] مرکز بررسی اسناد تاریخی (https://b2n.ir/m34303)

حجت الاسلام رضا رستمی