سواد رسانه و انسان مجازی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا،دین مبین اسلام تاکید فراوان به تغذیه‌ی انسان داشته، به گونه‌ای که خدای سبحان در آیه‌ی ۲۴ سوره‌ی مبارکۀ عبس می‌فرماید: «فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ»  «پس بايد انسان به غذاى خود بنگرد.»

بدون شك معنای ظاهرى آیه همان غذای جسمانى است؛ اما چون انسان، ترکیبی از روح و جسم است همانگونه كه جسم‏ او نیاز به غذا دارد، روح او نیز نیازمند غذاست؛ بعلاوه اینکه در برخی از روایات معصومین بیان شده که منظور از" طعام" در اینجا علم و دانشى است كه غذاى روح انسان به شمار می‌‌‌رود.

بشر امروز اطلاعات خود را که همان غذای فکر و روح او محسوب می‌شود؛ در قالب ارتباطات اجتماعی دریافت کرده و بخش عمده‌ای از این اطلاعات از فضای مجازی تأمین می گردد.

انسان امروزی در دنیای رسانه‌ای محصور شده‌ است و نیاز او به فضای مجازی به گونه‌ای توسعه یافته که بنا به گفتۀ صاحب نظران، دیگر نمی‌توان به این فضا، عنوان مجازی داد؛ زیرا تعامل اغلب انسان‌ها با این فضا به گونه‌ای است که از زمان بیدار شدن سفرۀ فضای مجازی را مقابل چشمهاهایشان پهن می کنند و با انواع و اقسام غذاها از نوع تصاویر و اخبار، مواجه می‌شوند و شب هنگام برخی سفره‌ی رنگارنگ فضای مجازی را جمع کرده و به استراحت می‌پردازند اما برخی هنوز با اشتهای فراوان و سیری‌‌ناپذیر در این فضا حضورِ شبانه‌روزی دارند.

حال باید علت پرمخاطب بودن این فضا را جویا شد. چرا گرایش به فضای مجازی زیاد است؟

 علل گرایش به فضای مجازی عبارتند از:

 یک: این فضا امتداد زندگی واقعی و تأمین کننده‌ی بخشی از نیازهای کاربران است؛ تا جایی که حتی توانسته پاسخگوی خلأهایی باشد که دنیای واقعی پاسخی برای آنها نداشته و یا اگر پاسخی هم داشته، اما بنا بر دلائلی پاسخ مناسبی به آنها داده نشده است.

دو: از طرفی گشت و گذار در فضای مجازی سریع، وسیع، ارزان و به صرفه است در حالی که تفریحات و گشت و گذار در دنیای واقعی اینگونه نبوده و هزینه‌ی گزاف دارد.

سه: تنوع و سهل‌الوصول بودن این فضا، منجر می شود تا مخاطبان زیادی سراغ این فضا بیایند.

چهار: مرموز، ناشناخته و نادیدنی بودن این فضا، خود به خود بار جذابیت این فضا را افزایش می‌دهد.

 ‏آسیب های گشت و گذار بیش از حد در فضای مجازی از این قرار است:

 ۱.تحت تاثیر اخبار و اطلاعات غلط قرار گرفتن.

۲.وابستگی بیش از حد به این فضا.

۳.عدم تحرک که خود منجر به مشکلات جسمی-حرکتی می‌‌شود.

۴.بروز اختلالات روحی همچون: افسردگی، انزوا، فاصله‌گرفتن از فضای حقیقی، پرخاشگری، عدم تمرکز، استرس، بی‌حوصلگی، بروز و یا تشدید وسواس فکری، بدگمانی، عدم اعتماد به افراد، زودرنجی و توهم آگاهی.

۵.تخریب باورهای صحیح.

راهکارهای برون‌رفت از آسیب‌ها عبارتند از:

یک: برای مدیریت فضای مجازی نباید تنها از راه دستور و بخشنامه ورود نمود، بلکه باید نیاز واقعی افراد را شناخت و به آنها پاسخ داد تا عطش رجوع آنها به فضای مجازی تا حدی کاهش یابد.

 دو: با توجه به اینکه یکی از رسانه‌ها، کتاب است پس می‌بایست کتابخوانی بخش عمده‌ای از سبد مصرف رسانه‌ای را در برگیرد؛ چرا که مطالعه‌ی کتاب، توسعه دهنده‌ی آگاهی انسان است و به همان میزان که جهل را می‌زداید از تظاهر به آگاهی می‌کاهد؛ بنابراین بر مسئولین و مربیان است با ایجاد پاتوق کتاب، پویش هم‌خوانی کتاب و... فضائی حقیقی و جذاب برای عمق دادن به اطلاعات سطحی مخاطبان خویش فراهم کنند.

سه: در فضای رسانه‌ کاربران نیاز به سپرِ خود‌مراقبتی دارند که رفع این نیاز با گزینش رژیم مصرفی مناسب و دقت نظر در انتخاب، امکان پذیر است.

کاربر موفق و هوشمند در فضای مجازی فردی است که از سواد رسانه برخوردار بوده و همانگونه که بر مصرف میزان کالری و ارزش مواد غذای مصرفی مراقبت و دقت  دارد؛ در استفاده از رسانه‌های مختلف اعم از دیداری، شنیداری و نوشتاری دقت و توجه لازم را به کار گیرد و هراز چندگاهی توجه به یافته‌های علمی و معنوی خود داشته و با ارزیابی میزان زمان مصرفی، شاهد ارزیابی یافته‌ها و دست‌آوردهای حاصل از آن در برابر زمان و هزینه‌یِ مصرف شده باشد.

به عبارت دیگر سواد رسانه، مهارت تعامل فعال افراد با اینترنت، جهت ایجاد تعامل سلامت محور و بدون آسیب است و استفاده‌ی نقادانه و هوشمندانه از اينترنت را به کاربران آموزش می دهد.

اما سؤال مهم اینکه چرا با سواد رسانه بیگانه‌ایم و در پی آموزش این مهارت نیستیم؟

سه عامل که در واقع سه ضلع یک مثلث را تشکیل می‌دهد در این امر دخیل‌اند:

ضلع اول: مسئولین ذیربط که باید در کنار افزایش سرعت اینترنت و ارتقاء زیر ساخت‌های آن، در صدد جذاب سازی و کاربردی کردن سواد رسانه نیز باشند تا آسیب‌های فضای مجازی کاهش یابد.

ضلع دوم: مخاطبان، که درک ضرورت یادگیری سواد رسانه را نداشته و گمان می‌کنند؛ چون توان استفاده از گوشی همراه و اپلیکیشن‌ها را دارند از سواد رسانه برخوردارند؛ در حالی که آنچه آنها از آن برخوردار هستند؛ سواد دیجیتال است نه سواد ‌‌رسانه(خلط بین سواد دیجیتال و سواد رسانه)

ضلع سوم: نبود دوره‌های جذاب، کامل و رایگان

در پایان سؤال این است که آیا ما فضای مجازی را مصرف می کنیم یا فضای مجازی ما را به مصرف از خویش واداشته؟

مریم رمضان‌قاسم