آیا واقعا ابن سینا شراب می خورد؟

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا یکی از شبهاتی که در خصوص دانشمند بزرگ ایرانی ابوعلی سینا مطرح می شود این‌که به شراب علاقه زیاد داشت و حتی بین دو نماز نیز شرب خمر می‌کرد.

برتراند راسل (1872 -1970)، متفلسف، ریاضی دان، منطقی و سیاست مدار انگلیسی در کتاب «تاریخ فلسفه غرب»، در بخش فرهنگ و فلسفه اسلامی درباره شیخ الرئیس می گوید: «ابن سینا مرد مقدسی نبود، و در حقیقت علاقه زیادی به زن و شراب داشت.»

این سخن را نه فقط راسل، بلکه بسیاری می گویند؛ آیا واقعا ابن سینا شراب می نوشیده است؟ آن‌چنان که از بخش «فرهنگ و فلسفه اسلامی» کتاب تاریخ فلسفه راسل بر می آید، او آشنایی دقیقی با فلسفه اسلامی نداشته است. احتمال دارد این سخن را از منابع دست دوم و سوم زندگی شیخ به دست آورده باشد. البته شاید هم او این سخن را مانند ما، در منبع اصلی آن یعنی گزارش جوزجانی از زندگی نامه شیخ به دست آورده است.

ریشه یابی اتهام

ظاهرا منبع اصلی شراب نوشیدن شیخ گزارش جوزجانی است؛ جوزجانی شاگرد شیخ بوده است و بر زندگی نامه خود گفته ی شیخ، تکلمه ای نگاشته است. اصل این تکمله به زبان عربی است. او در جائی از این تکمله می گوید:

و صلینا العشاء و قدم الشمع و امرنی باحضار الشراب و اجلسنی و اخاه و امر بمناولة الشراب و ابتدا هو بجواب تلک المسائل و کان یکتب و یشرب الی نصف اللیل … فاذا رسول الشیخ یستحضرنی فحضرته و هو علی المصلی و بین یدیه الاجزاء الخمسة.

داستان یک شب علمی شیخ است؛ جوزجانی می گوید، نماز عشا را خواندیم و شمع آورده شد و شیخ به من دستو رداد که «الشراب» را بیاورم، و من و برادرش را نشاند و گفت از «الشراب» بنوشیم، و شروع کرد بجواب آن سوالات. این سوالات را ظاهرا شخصی برای شیخ فرستاده بود. داستان این اتفاق در متن تکمله است؛ و می‌نوشت و می‌نوشید تا نیمه شب … و سپس جوزجانی می گوید که صبح شیخ در محل نماز خود بود و پاسخ را آماده کرده بود.

چند ملاحظه و پاسخ به اتهام

چند نکته در اینجا قابل دقت است: آنچه در عبارت عربی جوزجانی دیده می شود، واژه ی «الشراب» است.
«الشراب» در معنی لغوی یعنی نوشیدنی.

شراب در فارسی به معنی خمر استفاده می شود. ولی در عربی هم اکنون نیز شراب یعنی نوشیدنی و می توان به اهل لغت مراجعه کرد. آنان برای آن ماده مسکر عباراتی مانند «عرق»، یا «خمر» و یا «نبیذ» و … را به کار می برند.

و چه مناسبتی می توان یافت بین این مصلی و نماز و شراب؟ قصه ی شرابخواری (!) ابن سینا، در بین دو نمازش نقل شده است. و واقعا چقدر بعید و بی مناسبت است که بگوییم شیخ نمازش را خواند و شراب خورد و سپس نماز صبحش را خواند.

و مهمتر از همه اینها، شخصیتی که هزاران برگ در توحید و خداشناسی و صفحات بسیار در عرفان و … می نگارد، آیا بهتر این نیست با کمی حسن ظن به عبارات او نگاه شود؟ آیا این سهم نویسنده نمط نهم و دهم اشارات از تاریخ نگاری علم است؟ دست کم، عبارت عربی زندگی او، فارسی ترجمه نشود؟

همانطور که استاد فیروزجائی در کتاب «نورآوری های فلسفه اسلامی» نوشته چه بسا این «الشراب» نوشیدنی دارویی و یا تقویتی برای رفع خستگی و تجدید قوا بوده است و البته موافق حال شب بیداری این شب علمی شیخ پارسا هم هست.

امیدواریم روح آن مبلغ توحید، از ما راضی باشد و با این تلاش در رفع تهمت از چهره ی فرخ اش، قدمی در نصرت «من اعتدی علیه و افتری» برداشته باشیم.

اصغر صادقیان