چالش های اعتراضات اصفهان
آنچه در اعتراض اصفهان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد تغییر فضای اعتراضات و رادیکال شدن آن نیست؛ نقطه‌ی چالش‌برانگیز این است که قرار باشد تغییر فضای اعتراضات اخیر مبنای قضاوت و برخورد با سایر اعتراضات قرار گیرد.
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از دانشجو، حسین مشکانی؛ پیرمرد، دست روی صورتش گذاشته بود و داشت فرار می‌کرد. شصت و پنج ساله به نظر می‌آمد و سرخی خونش سفیدی پیراهن‌اش را خدشه‌دار کرده بود. در ماجرای درگیری بعد از اعتراض یک گلوله ساچمه‌ای هم نصیب پیرمرد شده بود تا این سوال پیش بیاید که یک تجمع مسالمت‌آمیز را چگونه می‌توان از گزند رادیکال شدن در امان نگاه داشت؟
همین چند روز پیش بود که اعتراضات اصفهان با استقبال بی‌سابقه‌ای از جانب مردم و حتی مسئولین مواجه شد. اما در نهایت این اعتراضات به درگیری و خشونت ختم شد. اگرچه انسجام برگزاری این تجمع مردمی و تغییر رفتار حاکمیت در قبال اعتراض مردم اصفهان، آن را به الگویی برای فصل جدید اعتراضات مردمی تبدیل کرد؛ اما نیاز است تا فصل جدید رفتار اعتراضات نیز آسیب‌شناسی و واکاوی شود تا این تجربه‌ی رو به جلو تکمیل شود؛ اینکه چه عواملی در تغییر فاز این اعتراض از نرم به سخت موثر بودند؟ کدام عناصر نقش خود را به درستی بازی نکردند و چه اتفاقاتی باعث آشوب در اعتراض اصفهان شد؟
اعتراض تراز
نارضایتی استان‌های مختلف از جمله خوزستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان و یزد از مسئله آب و طرح‌های انتقال آب اتفاق جدید نیست. از اوایل دهه هفتاد که طرح‌های مختلف آب رسانی و سدسازی و توسعه صنایع شکل گرفت، پیش بینی چنین روز‌هایی می‌شد. حتی قبل از این هم استان‌های مختلفی چنین اعتراضاتی داشتند، اما مردم و به خصوص کشاورزان، امسال به دلیل خشکسالی زیاد با مشکلات جدی‌تری مواجه‌اند. طوری که برخی از کشاورزان حتی توانایی تهیه آذوقه برای دام‌هایشان را ندارند. در نهایت این مسائل در زمان کشت پاییزه امسال باعث شد کشاورزان اصفهانی در بستر زاینده رود، دست به اعتراض بزنند.
اگرچه اعتراض اصفهان برای اولین بار نبود، اما دو مسئله این اعتراض را حائز اهمیت می‌کرد: اول اینکه معترضان تجمع اخیر فقط کشاورزان شرق اصفهان نبودند و دیگر مردم شهر نیز وارد به اعتراض پیوسته بودند و جمعیت حاضر در تجمع بسیار گسترده شده بود.
دوم هم اینکه اعتراض اصفهان را می‌شود اولین اعتراض در سال‌های اخیر دانست که از سمت دولت و صداوسیما در ابتدای امر مورد توجه خوبی قرار گرفت و با آن به شکل متفاوتی برخورد شد و همین تفاوتِ چشمگیر، آن را به صدر افکار عمومی کشاند.
اعتراضات اصفهان مسالمت آمیز و با چادر زدن تعدادی از کشاورزان در بستر زاینده رود آغاز شد. رفته رفته به تعداد معترضان افزوده شد تا اینکه تجمع بزرگ چند هزار نفره مردم اصفهان در اعتراض به کم‌آبی شکل گرفت. ساماندهی اعتراضات بی‌سابقه بود و اثری از خشونت در رفتار مردم یا حتی نیرو‌های حافظ امنیت دیده نمی‌شد. نکته جالب توجه آن که خود کشاورزان نیز برای حفظ نظم تجمع، افراد زیادی را در قالب انتظامات برنامه ساماندهی کرده بودند. به نظر می‌رسید هماهنگی مناسبی بین صنف کشاورزان و شورای تامین و سایر مسئولین استان شکل گرفته تا چنین برنامه بزرگی شکل گیرد.
با اعتراض مردم برخی مسئولین واکنش‌هایی نشان دادند و وعده‌هایی داده شد؛ در نهایت شب پنجشنبه کشاورزان بیانیه‌ای برای پایان دادن به اعتراض خود نوشتند.
ادامه‌ی اعتراض با چاشنی خشونت
اما این ختم ماجرا نبود، چرا که بامداد پنجشنبه حدود ساعت ۲ تا ۴ صبح تعدادی از چادر‌های کشاورزان توسط افراد ناشناس به آتش کشیده شد. با واکنش نیرو‌های امنیتی به قضیه، از صبح پنجشنبه درگیری‌ها آغاز شد؛ و روز جمعه با سنگ اندازی حوالی پل خواجو و تیراندازی و گاز اشک آور از طرف نیرو‌های امنیتی ادامه داشت؛ مسیر‌های منتهی به خواجو بسته شد و اینترنت همراه هم قطع شد.
اما رفتار هر یک از بازیگران حاضر در صحنه اعتراضات چگونه بود؟
دولت، در جستجوی مردمی شدن
بعد از شروع اعتراضات، برخی اعضای کابینه دولت نقش فعالانه‌ای را ایفا کردند که در مقایسه با دولت قبلی نقطه مزیت مهمی بود. قرار شد معاون اول رییس جمهور از طریق شبکه خبر با مردم صحبت کند و همچنین دستوراتی نیز به وزرای نیرو و کشاورزی داده شد تا پیگیری‌هایی انجام شود.
البته باید توجه شود که نگاه دولت به اعتراضات یک استان و رسیدگی به خواسته‌هایشان نباید موجب نگاه منطقه‌ای به اصفهان شود و مردم احساس کنند، چون اصفهان نسبت به سایر استان‌های مجاور مرکزیت دارد، (که مردم آن استان‌ها هم به کم‌آبی معترض‌اند) دولت نیز برای اصفهان اولویت بالاتری قائل شده است.
رسانه ملی؛ فصل جدید پوشش خبری
رسانه ملی پس از سال‌ها رویه محافظه‌کارانه خود را کنار گذاشت و فعالانه به پوشش ماجرا پرداخت. رویه‌ای که هنجارشکنانه بود و حتی باعث تعجب جمعی از فعالان رسانه شد.
این رویه به جایی رسید که حتی زمانی که فضای خشونت آمیزی بر اعتراضات حاکم شد نیز از رویه خود کوتاه نیامد و و در بخش‌های مختلف خبری و برنامه‌های گفتگو محور مانند تیتر امشب شبکه ۶ به ابعاد ماجرا پرداخت. یا مثلا پوشش شبکه خبر و بقیه بخش‌های خبری که در آن مشخصا شعار معترضین علیه صداوسیما (ننگ ما، ننگ ما، صداوسیمای ما) پخش شد.
نیرو‌های امنیتی؛ ضریب‌دهنده به هیجان اعتراض
نیرو‌های امنیتی در روز‌های اول اعتراض، ناظر و تامین کننده‌ی امنیت اعتراض کنندگان بودند؛ اما رفته رفته با به خشونت کشیده شدن رفتار برخی معترضان، واکنش‌های تندی از جانب نیرو‌های امنیتی داده شد که به وخامت اعتراض دامن زد مانند تصاویر مختلفی که حکایت از استفاده از گلوله‌های ساچمه‌ای و مجروحیت معترضین داشت.
در رابطه با رفتار نیرو‌های امنیتی به نظر می‌رسد تنوع نیرو‌ها از یگان ویژه و انتظامی گرفته تا لباس شخصی و بسیجی در نوع رفتار آنان موثر است؛ چراکه این چند دستگی سازماندهی واحد در بین نیرو‌های امنیتی را از بین می‌برد و واکنش‌های مختلفی را از سمت آنان رقم می‌زند؛ برای مثال یگان ویژه درباره نوع رفتار با معترضین آموزش‌های بهتری دیده و حرفه‌ای می‌تواندعمل کند، اما نیرو‌هایی خودجوش از پختگی و آموزش لازم برخوردار نیستند و احتمال برخورد هیجانی در مواقع بروز خشونت و هیجان در تجمع از سوی آنان وجود دارد.
مردم؛ کنشگران اصلی اعتراض مدنی
به نظر می‌رسد تغییر رفتار مسئولین و رسانه ملی، بر شکل اعتراضات مردمی نیز موثر است؛ به عبارت بهتر با به رسمیت شناخته شدن اعتراضات مردم از طرف رسانه و مسئولین، ضرورت رادیکال شدن اعتراضات برای شنیده شدن صدای آن به حداقل می‌رسد. تا جایی که اعتراض اصفهان بسیار منظم و با ساماندهی مردمی برگزار شد؛ در روز‌های ابتدایی تجمع، تشکیلات مردمی نظم اعتراضات را بر عهده داشت و شعار‌های یکسان توسط مردم مدیریت می‌شد و از شعار‌های هنجارشکنانه و اقدامات ساختارشکنانه نیز جلوگیری می‌شد.
البته وجود افرادی که در هر تجمع با آغاز رفتار‌های خشونت‌آمیز، مسیر تجمع را تغییر دهند، طبیعی است و مثال‌های متعدد آن در اعتراضات سال‌های اخیر مانند ۹۶ و ۹۸ وجود دارد، اما آنچه شدت خشونت و دامنه‌ی فراگیری آن را تامین می‌کند، واکنش نیرو‌های امنیتی حاضر در تجمع به خشونت اولیه است؛ اگر مانند اعتراض اصفهان، قرار باشد به موازات خشونت عده‌ای، نیرو‌های امنیتی نیز خشونت به خرج دهند، رفتار معترضین نیز تغییر می‌کند.
در مسیر رشد
در یک اعتراض عوامل مختلفی موثرند که اگر هر یک از عوامل نقش خود را به خوبی نکنند، شکل اعتراض تغییر می‌کند. مثلا با پوشش مناسب رسانه‌ای، یک اعتراض به رسمیت شناخته می‌شود، اما رسانه نمی‌تواند جایگزین بی‌عملی مسئولین باشد یا ایرادات عملکرد نیرو‌های امنیتی را برطرف کند. به عبارت بهتر، رسانه همه چیز نیست؛ بلکه یک عامل مانند دیگر عوامل است.
در نهایت باید توجه کرد تجمع اصفهان پس از سال‌ها گفتمان سازی در فضای اعتراض مدنی، گام رو به جلو و بزرگ محسوب می‌شود. آنچه در این بین می‌تواند چالش‌برانگیز باشد تغییر فاز اعتراضات و رادیکال شدن آن نیست؛ نقطه‌ی چالش‌برانگیز این است که قرار باشد تغییر فضای اعتراضات اخیر مبنای قضاوت و برخورد با سایر اعتراضات قرار گیرد و مسیر طی شده تا اینجای کار به این بهانه نادیده گرفته شود و فضای محافظه کار بخواهد دولت و رسانه ملی را به بهانه‌ی نقش داشتن در تند کردن اعتراض از طریق توجه مطالبات مردم، به عقب نشینی وادارد.
اعتراض مدنی پازل گسترده‌ای دارد که تکمیل کردن هر قطعه‌ی آن زمان و تجربه‌ی جمعیِ وسیعی لازم دارد؛ همانگونه که اصالت اعتراض مردم بعد از سال‌ها نهادینه شده، ارتقای شکل اعتراض و تربیت رفتار رسانه‌ها، افکار عمومی، نیرو‌های امنیتی و ... هم نیازمند زمان و تجربه است؛ تجربه‌های روبه جلو و نه دنده عقب.
ارسال نظرات