نگرانی ها از وضعیت دارالسلام شیراز

به گزارش خبرگزار رسا به نقل از جام جم آنلاین، بر‌اساس این طرح که سال‌۹۴ مسوولان وقت شهرداری شیراز از اجرای آن با مشارکت اوقاف، میراث‌فرهنگی و شهرداری در قالب برنامه‌ای پنج ساله خبر دادند، قرار بود دارالسلام بازسازی و احیا شود، اما آنچه در عمل و تاکنون مشاهده شده، اولا توقف این طرح طی بازه پنج، شش ساله گذشته و ثانیا اجرای نامناسب و نگران‌کننده آن در روز‌های پایانی سال گذشته است؛ چراکه اخباری از جابه‌جایی غیراصولی و آسیب‌زای برخی سنگ‌قبر‌ها حین اجرای عملیات توسط کارگران مخابره و گزارش‌شده که نگرانی از اجرای نامناسب طرح و تخریب قبور چندصدساله سومین گورستان تاریخی جهان اسلام را به‌دنبال داشته است.

آرامستان دارالسلام یا دارالسلم، یکی از قدیمی‌ترین آرامستان‌های ایران و سومین آرامستان تاریخی جهان‌اسلام به‌شمار می‌رود که در شهر شیراز در مجاورت بلوار سیبویه، حد‌فاصل میدان شاهزاده‌قاسم و دروازه شاه‌داعی‌ا... واقع شده است.

 

طرح بازسازی و ساماندهی دارالسلام شیراز به‌عنوان یک میراث و گنجینه قدیمی سال‌هاست در دستور کار شهرداران و شورا‌های شهر شیراز بوده و تاکنون بی نتیجه مانده است. در اواخر دهه۷۰ طرحی مبنی بر ساماندهی گورستان دارالسلام ارائه شد و اولین گام در جهت این کار طراحی و بازسازی دیوار مشرف به بلوار سیبویه بود که پس از مدتی پروژه متوقف شد و سنگ قبر‌ها در معرض تعرض و آسیب قرار گرفت. چند سال بعد در پروژه‌ای دیگر، قبر‌های شمال گورستان در ردیف‌های یکسان و مرتب در کنار هم قرار گرفتند که نتیجه مطلوب نداشت و طرح مجدد متوقف شد. حال دوباره از اواخر سال‌گذشته طرح بهسازی و ساماندهی گورستان تاریخی دارالسلام به اجرا درآمده است. طبق گفته مهندس امیر‌حسین محمدیان، مجری طرح هدف از اجرای این طرح، صرفا پاکسازی قبوری است که در گذر زمان زیرخاک مدفون شده‌اند و هیچ‌گونه تغییر، آسیب و دخل و تصرفی در قبور صورت نمی‌گیرد و سنگ‌قبر‌ها بعد از پاکسازی و تثبیت با ملات ساروج در سرجای خود قرار خواهند گرفت و هیچ سنگ‌قبری جابه‌جا نخواهد شد و آسیب نمی‌بیند. طبق گفته ایشان سنگ‌قبر‌های دپو‌شده نیز مربوط به بازسازی دوره قبل است.

اگر ملاک فقط گفته‌های مجری طرح باشد که جای نگرانی نیست، اما مشاهدات میدانی فعالان میراثی و تصاویر و فیلم‌های مخابره‌شده از گورستان در آخرین روز‌های اسفند‌۱۴۰۰ درخصوص نحوه اجرای طرح چیز دیگری می‌گوید. در آن روز‌ها و زمانی که کارگران مشغول طرح «هم‌سطح‌سازی» قبور در دارالسلام بودند، برخی دوستداران میراث‌فرهنگی به‌عنوان شاهدان عینی، تصاویری را از نحوه کار کارگران منتشر‌کرده و گفتند کارگرانی که سنگ‌قبر‌ها را از دل خاک بیرون می‌آورند درباره هویت تاریخی این قبرستان اصلا توجیه نشده‌اند، برای همین برخی سنگ‌قبر‌ها شکسته، مخدوش یا جابه‌جا شده‌اند.

 

رئیس انجمن دوست‌داران میراث‌فرهنگی و گردشگری استان‌فارس در‌این‌باره می‌گوید: ما از طریق دیده‌بانان میراث‌فرهنگی، تصاویری را دریافت کردیم که نشان می‌داد تعدادی از کارگران در دارالسلام شیراز مشغول درآوردن سنگ‌قبر‌های قدیمی و تاریخی هستند. در واقع قرار است نوعی هم‌سطح‌سازی انجام شود که سبب نگرانی دوستداران میراث‌فرهنگی شده است؛ چراکه ما معتقدیم دارالسلام یکی از گورستان‌های مهم تاریخی ایران است که در فهرست آثار‌ملی ثبت‌شده در نتیجه دستکاری در محوطه و حتی منظر تاریخی آن اشتباه بزرگی است. مسعود منیعاتی می‌افزاید: چند سال است که درباره سامان‌دهی گورستان تاریخی دارالسلام
حرف زده می‌شود؛ درباره ضرورت حفاظت و تثبیت منظر تاریخی آن و ایجاد مسیر‌های دسترسی برای مراجعه‌کنندگان، ولی متاسفانه نه‌تن‌ها نتیجه‌ای گرفته‌نشده که دست به هم‌سطح‌سازی زده‌اند. این تجربه را قبلا در همین گورستان داشتیم. چند سال پیش با تغییر سنگ‌قبر‌های یک ردیف از بخش شمالی گورستان، منظر تاریخی آن را کامل عوض کردند.

وی با اشاره به این‌که مالکیت قبرستان دارالسلام با اوقاف است و مدیریت آن با شهرداری و نظارت بر آن با میراث‌فرهنگی، درباره حضور کارشناس و ناظر و یگان حفاظت میراث‌فرهنگی در جریان خروج سنگ‌قبر‌ها از این گورستان تاریخی می‌گوید: براساس اظهارات شاهدان عینی، ناظر میراث‌فرهنگی در محل دیده‌نشده و ظاهرا ناظری از میراث‌فرهنگی نبوده است. روزی که تصاویر این قبرستان منتشر شد و ما پیگیر شدیم تازه یگان حفاظت را اعزام کردند. مسلما وقتی اثری ثبت‌شده ناظر میراث‌فرهنگی باید حضور داشته باشد و همه اقدامات با نظر و نظارت آ‌نها صورت گیرد.

رئیس انجمن دوستداران میراث‌فرهنگی استان‌فارس ادامه می‌دهد: ما پس از دریافت تصاویر و اطلاعات جدید از هم‌سطح‌سازی در دارالسلام با سرپرست میراث‌فرهنگی استان‌فارس تماس گرفتیم که گفت اصلا در جریان اجرای طرح نبوده و با شهرداری تماس می‌گیرد و پیگیری می‌کند که درنهایت هم اطلاع دادند کار کارگران را فعلا متوقف کرده‌اند تا مشخص شود این هم‌سطح‌سازی مطابق با طرح موردتایید میراث‌فرهنگی انجام می‌شود یا خیر.

 

البته همان زمان یعنی ۲۸‌اسفند‌۱۴۰۰ معاون گردشگری و امور زائران استانداری فارس هم در گفتگو با ایرنا تاکید کرد که درصدد هستیم این آرامستان را برای تبدیل‌شدن به موزه سنگ احیا و بازسازی کنیم.
محمد فرخ‌زاده افزود: ما به دشواری و پس از برگزاری جلسات متعدد توانستیم بودجه‌ای را مصوب کنیم تا آرامستان دارالسلام شیراز را که به‌عنوان یکی از آرامستان‌های تاریخی جهان‌اسلام به‌شمار می‌رود، بازسازی و احیا کنیم. این اقداماتی هم که از آن به‌عنوان تخریب یاد‌شده در واقع پروژه بهسازی و احیای دارالسلام و جزو مطالبات و مصوبه شورای فرهنگ عمومی استان است که نماینده، ولی فقیه در استان‌فارس و تمام اعضای این شورا تأکیدی جدی برای به سرانجام رساندن این پروژه دارند.

رئیس سابق کمیسیون گردشگری و زیارت شورای اسلامی شهر شیراز گفت: ما پروژه احیای آرامگاه دارالسلام شیراز و تبدیل آن به موزه سنگ و محوطه گردشگری را با هدف الگوسازی و شناساندن بزرگان و علما به نسل آینده آغاز کردیم و در اجرای این پروژه از نظر مشاوران و صاحبنظران استفاده می‌کنیم.

فرخ‌زاده یادآور شد که یک محور به‌عنوان محور عرفان در شیراز تعریف شده که این محور از دروازه‌قرآن آغاز‌شده و تا قبرستان دارالسلام شیراز ادامه دارد. آرامگاه دارالسلام یک قسمت از پازل محور عرفان است و اگر روند بهسازی این مکان متوقف شود عملیات مربوط به این محور ناتمام خواهد ماند.

خبرنگار جام‌جم هم طی روز‌های گذشته و برای اطلاع از نحوه اجرای طرح در دارالسلام با شهرداری منطقه‌۲ شیراز که گورستان در آن واقع شده، تماس گرفته و با این پاسخ روبه‌رو شده که اجرای طرح در حیطه کاری ما نبوده و باید با سازمان آرامستان‌ها صحبت کنید که تلاش برای صحبت با مسوولان سازمان آرامستان‌ها هم نتیجه‌ای دربرنداشت.

درباره دارالسلام

گورستان دارالسلام شیراز یا وادی‌السلام یکی از قدیمی‌ترین آرامستان‌های ایران و جهان اسلام به‌شمار می‌رود که در آن مقبره‌هایی از قرن اول و دوم هجری و حتی پیش از اسلام دیده می‌شود. در تاریخ آمده: دارالسلام گوشه‌ای از تاریخ فارس و حکایتگر فرهنگ و باور‌های شهروندان فارس است. گنجینه‌ای از سنگ‌های قدیمی با نقوش و تصاویر ارزشمند بزرگان و مشاهیری که در این مکان آرمیده اند. این آرامستان تاریخی تا اوایل دوره پهلوی در خارج از شهر و در مرکز زمین‌های زراعی قرار داشت و با گسترش شهر و احداث خیابان سیبویه، بخشی از ضلع شمالی آن تخریب شد. تا سال۱۳۵۷ از این گورستان و گورستان مهرعلی کوچک، برای تدفین اموات استفاده می‌شد و پس از آن دارالرحمه جدید شیراز افتتاح شد. درباره نام قبرستان دارالسلام دو روایت وجود دارد. بنا بر روایت اول در برهه زمانی نامعلومی، شهر‌های نجف و کربلا دچار خشکسالی و دچار قحطی می‌شوند و حاکم شیراز در آن زمان به‌ازای فرستادن ۸۰۰‌شتر با بار غلات، خواستار خاک کربلا می‌شود. فرد واسطه در حمل خاک کربلا به شیراز، به‌نام شیخ سلم در نهایت در همین قبرستان به خاک سپرده شد و به مرور زمان این قبرستان به نام دارالسلم و سپس دارالسلام شهرت یافت. در روایت دیگر آمده است که امام جماعت شیراز در دوره کریمخان زند که شیخ‌عبدالنبی نام داشت، پیش از وفاتش وصیت می‌کند در کربلا دفن شود. پس از مرگ وی، کریمخان دستور می‌دهد ۴۰شتر با بار گندم راهی کربلا و در مقابل خاک کربلا برای دفن امام شیخ‌عبدالنبی به شیراز آورده شود که مسوول این کار شیخ سلم بود. قسمتی از آرامستان که خاک کربلا پاشیده شده را صفه تربت می‌نامند که در جنوب قبرستان، سکوی وسیعی را شامل می‌شود.

 

راضیه تندرو صالح / روزنامه جام جم