دروس فقه معاصر نوعی آرامش و طمأنینه علمی میان طلاب ایجاد کرده است

اشاره: دفتر فقه معاصر به دنبال این است که مسائل مورد ابتلاء در عصر حاضر که با زندگی بشر عجین شده است را در کتب درسی حوزه بگنجاند تا طلاب و دانش پژوهان در مرحله سطح با آن­ها و فروعات و ادله آن­ها آشنا شوند و پس از آن خود به خود در درس­ های خارج هم مطرح می­ شود، زیرا بسیاری از دروس خارج هم براساس کتب سطح خواهد بود.

دفتر فقه معاصر حوزه های علمیه با مسئولیت آیت الله مهدی شب زنده دار از اساتید بنام حوزه علمیه قم، عضو شورای عالی حوزه های علمیه همچنین عضو فقهای شورای نگهبان، با هدف پرداختن به مسائل نو پیدا و مبتلابه در سال ۱۳۹۵ راه اندازی شد و امروز مورد استقبال بسیار خوب اساتید و طلاب واقع شده، از  فراگیری رمز ارزها، بیت کوین، سهام و بورس تا حقوق کودک و شبکه های اجتماعی و فقه پزشکی در دروس خارج فقه معاصر حوزه علمیه قم، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

در همین راستا خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام حسین اثنی عشری مدیر دفتر فقه معاصر حوزه‌های علمیه گفت و گویی انجام داده است که در ادامه می خوانید:

رسا- لطفاً قدری در خصوص جزئیات دوره تمهیدی فقه معاصر توضیح دهید.

با تاملی هر چند زودگذر در تاریخ علم باید به این مساله اذعان کرد که در بین فقهای شناخته شده عالم تشیع در قرن‌های متمادی همواره حضور عالمان برای پاسخ دهی به مسائل به‌روز را مشاهده می‌کنیم که از جمله آنان می‌توان به مرحوم علامه حلی، مرحوم محقق کرکی، علامه مجلسی و دیگر عالمان دینی (رحمهم الله) در زمینه پاسخگویی به مسائل روز اشاره کرد.

در این فضای علمی همواره یکی از دغدغه‌های جدی مدیران حوزه‌های علمیه این بوده است که آن آثاری که در مسائل به روز در نزد فقهای شیعه اعم از کتاب‌ها و مقالات و دیگر آثار آنان وجود داشته است احیا شود و جزء برنامه‌های درسی حوزه‌های علمیه قرار گیرد.

در چند سال اخیر در حوزه‌های علمیه اهمیت این موضوع - به خصوص در بین اساتید و بزرگان- بیشتر خود را نشان می‌دهد؛ چرا که در این سال‌ها در مسائل مبتلابه امروزی کتاب‌های فاخری توسط بزرگان و اهل علم تالیف شده است که مي‌تواند در درس‌های متداول حوزه‌های علمیه مورد توجه قرار گیرد.

دفتر فقه معاصر که در برگزاری و حمایت از دروس خارج فقه معاصر کارکردهای موفقی را در ۵ سال گذشته از خود نشان داده بود و در تحول اجتهادی کتب درسی نیز دغدغه‌های موثر و قابل تقدیری را از خود به جای گذاشته بود، از طرف مدیر حوزه‌های علمیه ماموریت یافت تا در این زمینه اقدامات تاثیرگذاری را انجام دهد؛ به همین خاطر دروس تمهیدی فقه معاصر پیشنهاد شد که تقریباً یک سال کار مطالعاتی و برنامه‌ریزی آن به طول انجامید؛ البته همکاری مجموعه‌های ستادی و صفی آموزش و فناوری نیز در به ثمر نشستن این کارها اهمیت به‌سزایی داشت.

رسا- چه کارهایی در این مدت انجام گرفته و برای رسیدن به چه هدفی بوده است؟

کاری که در گام اول انجام شد این بود که تعداد ۸ عنوان درسی و تعداد ۱۹ جلد کتاب تالیف شده و محدوده‌های آن تعیین شده است و طلاب محترم سطوح عالی ـ یعنی از آغاز مکاسب ـ می‌توانند این کتاب‌ها را در کنار دروسی که می‌خوانند از اساتید موجود درس بگیرند و در امتحانات نیز شرکت کنند.

هدف از این کارها در این مرحله متن محوری، آشنایی دقیق طلاب علوم دینی با نظریه‌های علمی مطرح در درس مورد نظر و نزد فقهایی است که این کتاب‌ها را تالیف کرده اند.

اين حركت تحولي علمي به سمت فراگیری عمومی دانش‌های مورد نیاز و نظریه‌پردازی‌های اجتهادی حرکت خواهد کرد و زمینه واقعی آن تخصص‌ها را بدون گرفتار شدن در آفات نمونه‌های مشابه سایر مراکز علمی فراهم خواهد کرد.

موضوعات هشتگانه دروس تمهیدی فقه معاصر عبارتند از نظام حکمرانی در اسلام، نظام اقتصادی اسلام، فقه پول و بانک‌داری اسلامی، فقه بورس، فقه امور مستحدثه، فقه رمزارزها که موضوعات بسیار مهمی هستند که تحقیقاً همه آنها مبتلابه امروز جامعه ما می‌باشند.

تعداد ۱۹ عنوان کتاب نیز از فقهای مختلف معرفی و تالیف شده است که برخی از آنها عبارتند از: حاکمیت در اسلام (مرحوم آیت الله سید محمد مهدی موسوی خلخالی)، فقه الولایه والحکومه الاسلامی (آیت الله العظمی مظاهری)، اساس الحکومه و ولایت الامر فی عصر الغیبه (آیت الله سید کاظم حائری)، اقتصادنا و الاسلام یقود الحیاة و البنک اللاربوی (مرحوم شهید صدر)، بحوث فقهیة (شیخ حسین حلی)، الشرکه و التامین (آیت الله العظمی سبحانی) فقه پول (آیت الله شهیدی)، کتاب ربا و بانکداری در اسلام (آیت الله العظمی مکارم)، فقه بورس و اوراق بهادار (آیت الله علی عندلیبی) و کتاب فقه رمزارزهای (آیت الله سید محمدرضا مدرسی) و سایر کتاب‌های مرتبط كه به طلاب و اساتید محترم معرفی شدند.

قابل ذکر است که با وجود اینکه آماده‌سازی زیرساخت‌ها، فراهم آمدن مسائل لازم و همکاری‌های مورد نیاز به نیمسال دوم سال ۱۴۰۰ رسید؛ اما با کمال تعجب استقبال بسیار بالایی از این دروس شد و با اینکه طلاب و اساتید در آن زمان، معمولا درس خود را انتخاب و اوقات سال خود را در ابتدای سال تحصیلی مشخص و پُر کرده بودند؛ اما 70 درس تمهیدی فقه برگزار و حدود 1000 نفر از طلاب در آن دروس ثبت‌نام کردند و در پایان سال در امتحانات آن شرکت خواهند کرد.

یقیناً این کتاب‌ها به منزله آغاز راه است و از اساتید و بزرگان درخواست دارم که اگر کتاب‌های دیگری در این موضوعات دارند معرفی کنند تا در صورت تایید و طبق آیین نامه حوزه‌های علمیه وتشخیص کارشناسان بتوانیم کتاب‌های آنان را به دروس تمهیدیه فقه معاصر اضافه کنیم تا تدریس شوند؛ پیش‌بینی ما برای سال آینده این است که عدد کلاس‌ها و طلاب به دو برابر افزایش پیدا کند.

رسا- به نظر شما علت اصلی استقبال طلاب از این دروس چه بوده است؟

واقعیت امر این است که ما تا به حال در این زمینه نظرسنجی دقیقی انجام نداده ایم؛ اما تحلیل من این است که ما در زمان مدیریت جدید حوزه‌های علمیه توجه به تحول اجتهادی را در حوزه‌های علمیه شاهد هستیم و با همکاری‌های جدیدی که اساتید حوزه در این زمینه متحمل شدند و همچنین همکاری‌های جدی که شورای عالی حوزه در این باره انجام داد به نظر می‌رسد که طلاب و اساتید به نوعی آرامش و اطمینان دست پیدا کرده‌اند که مسیر تحولی اجتهادی می‌تواند از طریق برنامه‌های دقیقی که برنامه‌ریزی و اعلام می‌گردد به دست بیاید.

این کار نه آن آفات روشنفکری و به هم زدن نظام‌های اصیل حوزوی را دارد و نه قرار است از فقه و اصول از نظر روش‌های اجتهادی- جواهری چیزی جدا کند؛ درحالی‌که عرصه‌های جدید را در بالاترین کیفیت مورد کنکاش قرار می‌دهد.

همچنین این گونه بحث‌ها از جمله بحث‌هایی است که مورد نیاز اکثر طلاب بوده و اساتید نیز بیشتر در این زمینه فعالیت دارند و در مدت این 5 سال ، اساتید بسیاری براي تدریس در سطوح عالی با مباحث روز بیش از گذشته آشنا شدند و در طول این سال‌ها کتاب‌ها و متون علمی اجتهادی تولید شد و این سبب شد که ما نیز احساس نیاز پیدا کنیم و کتب و فرهنگ آن را فراهم کنیم و با این کار معلوم شد که می‌شود در این حوزه‌ها کارهای علمی انجام داده و حرف‌های نوآورانه اجتهادی همچون گذشتگان از بزرگان زد.

بنابراین وقتی اساتید و کتب مورد نیاز تامین شد و فرهنگ مورد نیاز به دست آمد، آرامش و طمأنینه علمی به وجود آمد و سبب استقبال طلاب حوزه‌های علمیه شد.

رسا- آیا زمان در علت استقبال طلاب از این دروس دخیل بوده است؛ یعنی آیا طلاب علوم دینی به خاطر زود بازده بودن و زود به نتیجه رسیدن از این دروس استقبال می کنند؟

به نظر من زمان نمی تواند به این معنا تاثیرگذار باشد؛ چراکه کتاب‌هایی که برای تدریس در حوزه‌های علمیه قرار داده شده است کتاب‌های متن محور هستند و معمولاً در طول دو تا چهار سال کتاب‌ها تدریس می‌شوند و عملاً طوری طراحی شده‌اند که بازده بسیار بالایی در این مدت به دست می دهند و بسیار برتر از نمونه‌های مشابه دیگر می‌باشند؛ لذا به نظر من زمان خیلی نمی تواند تأثیر داشته باشد؛ بلکه وجود اساتید توانا و موضوعات ارائه شده به روز هستند که سبب استقبال بیشتر طلاب به این دروس می‌شود.

رسا- اگر صحبتی با طلاب حوزه‌های علمیه دارید بفرمایید؟

خواهشی که من از طلاب حوزه‌های علمیه دارم این است که کسانی که علاقمند به شرکت در دروس اجتهادی فقه معاصر هستند، حتماً در «پیام رسان ایتا» عبارت «دفتر فقه معاصر» را جستجو کرده و به کانال بپیوندند و با پیگیری از طریق کانال، از اخبار و دروس جدید مطلع شوند و فعالیت‌های علمی تازه را دنبال کنند که البته بزودی سایت نیز در این زمینه فعال خواهد شد.

بحمدالله تحول اجتهادی در حوزه‌های علمیه راه خود را با عمق و شتاب مناسبی پیش‌گرفته و امید است با حضور بیشتر فضلای حوزوی این راه به سر منزل مقصود خود برسد.