شماره ۷۴ فصلنامه «زن در توسعه و سیاست» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، هفتاد و چهارمین فصلنامه «زن در توسعه و سیاست» به صاحب امتیازی مرکز مطالعات زنان و خانواده دانشگاه تهران با مدیر مسؤولی فاطمه یزدیان و سردبیری فضیله دادورخانی منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و 164 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تجربۀ زیستۀ زنان نابارور از مسئلۀ بی‌فرزندی

سیدعلیرضا افشانی؛ آزاده ابویی؛ علی روحانی

چکیده: هدف این پژوهش، کاوشی بر تجربۀ زیستۀ زنان نابارور از مسئلۀ بی‌فرزندی بود. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد کیفی و روش نظریۀ زمینه‌ای انجام شد. جامعۀ هدف این مطالعه، زنان نابارور اولیه بین 25 تا 40 سال با مشکل نازایی بودند که دارای این معیارها باشند: حداقل 5 سال تجربۀ زندگی مشترک، حداقل دوسال چالش در درمان ناباروری و  تجربۀ حداقل یک‌بار شکست آی‌وی‌اف. بر این ‌اساس 21 نفر با استفاده از نمونه‌گیری نظری مطالعه شدند. فرایند نمونه‌گیری نظری تا اشباع داده‌ها ادامه یافت. ابزار اصلی این مطالعه مصاحبه بود و  اطلاعات جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها به شیوۀ کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد پیامدهای ناباروری شامل هشت مقولۀ اصلی هستند که به‌ترتیب عبارت‌اند از: گذار از متن به حاشیه، کالاانگاری زن دوم، نقش قربانی، گذار پرگداز جدایی، استحاله در شوهر، فانتزی عشق، ناباروری: بستر مشکل‌آفرین و تنهایی وجودی و یک مقولۀ هسته تحت عنوان قربانیان قربانی‌خواه.قربانیان قربانی‌خواه اشاره به این مفهوم دارد که زنانی که تجربۀ ناباروری دارند، به‌مرور زمان و به‌دلیل مواجهه با پیامدهای ناباروری و خصوصاً پیامدهای مبتنی بر فرهنگ ازدواج مجدد، با تمایل به ازدواج مجدد همسرشان مواجه می‌شوند. تبیین نتایج به‌طورکلی نشان‌ می‌دهد، وجود نگرانی از ازدواج مجدد همسر و در مواردی همراهی همسر برای ازدواج مجدد جهت فرزنددار شدن و طلاق همسر دوم، این زنان را از منظر روانشناختی و رابطۀ زن و شوهری آشفته کرده است.

سیر تاریخی اشتغال زنان در بستر گفتمان‌های قبل و بعد از انقلاب اسلامی

فاطمه غنی پور خندابی؛ محمد حسین اسدی داود آبادی؛ امید علی احمدی؛ علی روشنایی

چکیده: کار و اشتغال به‌عنوان شالودۀ تأمین درآمد و مایحتاج روزمره و بستر بروز خلاقیت‌ها و توانمندی‌های انسانی در طول تاریخ، فارغ از تأثیرات جنسیتی، سنی و طبقاتی نبوده است. محدودۀ نفوذ این متغیرهای اجتماعی را گفتمان غالب بر هر دوره، طی فرایند تاریخی و درون بافت اجتماعی- فرهنگی خاصی از طریق اعمال قدرت‌های موجود اجتماعی مشخص می‌کند. پژوهش حاضر با انتخاب نظریه و روش تحلیل گفتمان براساس خوانش لاکلا و موفه، جستاری در تاریخ اشتغال زنان و اثرات آن بر حیات فردی و اجتماعی زنان و خانواده ایرانی است. مبنای این تحلیل، اسناد و داده‌های تاریخی دوره‌های مختلف ایران در مقاطع پیشامدرن، دورۀ اقتصاد امتیازی قاجاریه، پهلوی و انقلاب اسلامی است.نتایج تحلیل نشان می‌دهد در گفتمان انقلاب اسلامی با دال مرکزی «تساوی و عدم تشابه حقوقی زن و مرد» نظامی معنایی از دال‌های عفاف و حجاب، تفکیک جنسیتی مشاغل و محل اشتغال و اولویت حضور زنان در خانواده شکل گرفته است. تأکید بر محیط سالم و امن شغلی و ایفای همزمان و دور از تنش نقش همسری و مادری در کنار نقش شغلی موجب تمایز و برتری اشتغال زنان در دورۀ پس از انقلاب با دورۀ پهلوی و دوره‌های قبل از آن بوده است.

بررسی تأثیر باورهای سقف شیشه‌‌ای بر جانشین‌‌پروری و سبک رهبری زنان در پست‌‌های مدیریتی (مورد مطالعه: معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد)

زهرا رجایی؛ مریم مهرپرور؛ محیا فیروزیان

چکیده: نقش زنان در توسعۀ امروز جوامع، مستقیماً با هدف توسعۀ اجتماعی و اقتصادی بستگی دارد و از این‌رو در تحول همۀ جوامع انسانی، عاملی بنیادی محسوب می‌شود. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی اثر متغیرهای باورهای سقف شیشه‌ای بر جانشین‌پروری و سبک رهبری زنان در معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد است. این تحقیق برمبنای هدف، کاربردی و به روش توصیفی و پیمایشی است. جامعۀ آماری تحقیق کارکنان معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد هستند که براساس جدول مورگان، حجم نمونه 110 نفر محاسبه شده‌‌ است. به‌‌منظور بررسی و آزمون متغیرهای مؤثر در موضوع تحقیق، به‌ترتیب از پرسشنامۀ استاندارد اسمیت (۲۰۱۲) برای سنجش متغیر باورهای سقف شیشه‌ای، پرسشنامۀ استاندارد خدایاری (۱۳۹۶) برای سنجش متغیر جانشین‌پروری و پرسشنامۀ استاندارد نجارزاده آرانی (۱۳۹۹) برای سنجش متغیر سبک رهبری استفاده شده است. پایایی و روایی پرسشنامه‌ها به‌ترتیب از طریق پایایی ترکیبی و تحلیل عاملی تأییدی مورد تأیید قرار گرفت. به‌منظور تجزیه‌ و تحلیل داده‌های تحقیق از نرم‌افزارهای SPSS و Smart-PLS به‌ترتیب برای تهیۀ آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که باورهای سقف شیشه‌ای بر سبک رهبری زنان در پست‌های مدیریتی تأثیر مثبت و معنا‌داری دارد. علاوه‌بر آن مشخص شد باورهای سقف شیشه‌ای بر جانشین‌پروری تأثیر مثبت و معناداری دارد.

بررسی ظرفیت کتاب مدیریت خانواده و سبک زندگی دختران پایۀ‌دوازدهم از منظر مؤلفه‌های به‌زیستی اجتماعی از دیدگاه کیز

جابر افتخاری؛ حجت افتخاری؛ فهیمه مسلمی؛ عبدالوهاب سماوی

چکیده: امروزه یکی از محورهای مهم ارزیابی سلامتی جوامع که نقش مهمی در تضمین پویایی و کارآمدی جامعه ایفا می‌کند، به‌زیستی اجتماعی می‌باشد. از این رو هدف پژوهش حاضر، بررسی کتاب مدیریت خانواده و سبک زندگی دختران پایۀ‌دوازدهم دورۀ‌دوم متوسطه براساس مؤلفه‌های به‌زیستی اجتماعی از دیدگاه کیز است. روش این پژوهش توصیفی، تحلیل محتوا، جامعه اطلاع‌رسان شامل یک جلد کتاب درسی دورۀ‌دوم متوسطه در سال تحصیلی 1400-1399 و ابزار پژوهش فهرست وارسی با توجه به مؤلفه‌های به‌زیستی اجتماعی از دیدگاه کیز می‌باشد. به این صورت که پس از مشخص کردن واحد تحلیل و مؤلفه‌های مدّ نظر به‌عنوان ملاک‌های تحلیل، با استفاده از تکنیک ویلیام رومی به تحلیل کتاب‌ مذکور اقدام شد. با توجه به ضریب درگیری (ISE=0/8) حاصل از محتوای کتاب‌ مورد بررسی، می‌توان اظهار داشت که میزان توجه کتاب «مدیریت خانواده و سبک زندگی» دختران پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه به مؤلفه‌های به‌زیستی اجتماعی، در حدّ پایین‌تر از متوسط (ضریب درگیری پایین‌تر از 1) و نیمه‌‌فعال بوده، به تجدید نظر و ویرایش اساسی نیاز دارند. علاوه‌بر این از آزمون خی دو‌ جهت مشخص کردن نحوۀ توزیع مؤلفه‌ها در محتوای کتاب مذکور استفاده شد. نتیجۀ حاصل از آزمون خی دو (Sig: 0/147، Chi-Square: 6.790a) نشان داد که میزان توجه کتاب‌ به مؤلفه‌های به‌زیستی اجتماعی به‌صورت معناداری متوازن است. همچنین در کتاب یادشده مؤلفۀ مشارکت با 3/11 درصد، بیشترین فراوانی و مؤلفۀ انسجام با 43/7 درصد، کم‌ترین فراوانی را در مؤلفه‌های به‌زیستی اجتماعی به خود اختصاص داده‌اند.

ارائۀ چارچوبی برای ورود زنان به حوزۀ کسب‌ ‌وکارهای خانوادگی

رویا کرامت؛ رسول عباسی؛ محمدرضا فلاح

چکیده: در عصر حاضر یکی از کسب‌وکارهایی که بدان توجه شده، کسب‌وکارهای خانوادگی است. با توجه به این‌که راهکارها و عوامل مؤثر برای ورود زنان به کسب‌وکارهای خانوادگی شناسایی نشده‌اند، برآن شدیم تا تحقیقی برای تسریع ورود زنان به این مشاغل انجام دهیم. هدف پژوهش حاضر ارائۀ چارچوبی جهت ورود زنان به حوزۀ کسب‌وکارهای خانوادگی است. رویکرد پژوهش حاضر از نوع کیفی و این مطالعه از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ نوع، اکتشافی است. جامعۀ آماری پژوهش، کارشناسان کارآفرینی و مدیرانی هستند که در زمینۀ اشتغال‌زایی و کارآفرینی فعالیت دارند، همچنین زنانی که در کسب‌وکارهای خانوادگی مشغول‌اند. برای استخراج عوامل از شانزده مصاحبه استفاده ‌شده ‌است که براساس روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی انتخاب‌ شده‌اند. برای تجزیه‌وتحلیل مصاحبه‌ها از روش داده‌بنیاد استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تقویت هویت خانوادگی و شایستگی‌های فردی جزو شرایط علّی برای ورود زنان به کسب‌وکارهای خانوادگی است. همچنین می‌توان به همراهی اجتماعی به‌عنوان شرایط زمینه‌ای و چالش‌های خانوادگی به‌عنوان شرایط مداخله‌گر که مؤثر در ورود زنان به کسب‌وکار خانوادگی است، اشاره کرد. از راهبردهایی که طی یافته‌های تحقیق برای تسریع در ورود زنان به‌دست آمد، می‌توان به بهبود تسهیلات زیرساختی و توانمندسازی زنان اشاره کرد.

تبیین ابعاد سقف شیشه‌ای فرا‌روی مدیریت بانوان در ورزش (رویکرد کیفی: فراترکیب)

مرضیه موفق؛ رسول نظری؛ ناصر شهریاری

چکیده: هدف این پژوهش، تبیین ابعاد سقف شیشه‌ای فراروی مدیریت بانوان در ورزش است که از پارادایم تفسیری و منطق استقرایی با رویکرد کیفی تبعیت می‌کند. با استفاده از شیوۀ فراترکیب، مطالعات 10 سال اخیر از پایگاه‌های اطلاعاتی متنوع به دو زبان انگلیسی و فارسی، درمجموع 163 مطالعه استخراج شد. معیار ورود پژوهش‌ها برای تحلیل، پیروی از پرسش اصلی پژوهش، استفاده از مصاحبه جهت جمع‌آوری اطلاعات، وجود مشارکت‌کنندگان مشخص، استفاده از اشباع نظری برای تعیین مشارکت‌کنندگان و کاربرد کدگذاری جهت تجزیه و تحلیل است. درنهایت 8 مطالعه با احراز معیارهای لازم، انتخاب و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا، بررسی و تحلیل شدند. پژوهش حاضر مبنی بر سقف شیشه‌ای مدیریت بانوان در ورزش، از 5 مقولۀ اصلی و 14مقولۀ فرعی تشکیل شده است. مقوله‌های اصلی شامل: غالب بودن فرهنگ مردسالاری در جامعه، نبود اعتمادپذیری در جامعه به توانمندی بانوان، بی‌توجهی به سیاست‌گذاری کلان در توسعۀ ورزش بانوان، عزت‌نفس پایین بانوان در توسعۀ ورزش و ناسازگاری محیط شغلی و شخصی بانوان است. نظر به ابعاد سقف شیشه‌ای مدیریت بانوان در ورزش، معیارهای انتخاب احراز پست‌های مدیریت در سازمان‌های ورزشی به‌دلایل فرهنگی و فردی منصفانه نیست. با انجام مطالعات وسیع باید مفاهیم ساختاری در این زمینه اصلاح شود تا نگرش‌ها نسبت به بانوان و توانمندی‌های آنان تغییر یابد.

زمینه‌های تعارض میان نقش‌های شغلی و خانوادگی و راهبردهای مقابله‌ای با آن: مورد مطالعه زنان شاغل در شهرداری شهر تهران

حجیه بی بی رازقی نصرآباد

چکیده: این مطالعه با هدف شناسایی زمینه‌های تعارض کار-خانواده و شیوه‌های برقراری تعادل میان نقش‌های شغلی و خانوادگی انجام شد. رویکرد این پژوهش کیفی و روش آن پدیدارشناسی بود. افراد مورد مطالعه شامل 27 زن دارای فرزند زیر 12 سال شاغل در شهرداری شهر تهران است که از طریق نمونه‌گیری هدفمند و با حداکثر تنوع به‌لحاظ سن، تعداد فرزندان، نوع سمت و نوع قرارداد، انتخاب و براساس سطح اشباع نظری تعیین شدند. شیوۀ گردآوری داده‌‌های مصاحبۀ عمیق به‌صورت انفرادی و حضوری و روش تحلیل یافته‌‌ها، تحلیل مضمون است که به سه شیوۀ کدگذاری باز، محوری و انتخابی استخراج شدند. براساس یافته‌های مطالعه زمینه‌های تعارض در 8 خرده‌مضمون و 3 مضمون اصلی «رویکرد جنسیتی نابرابر در عرصه‌های خصوصی و عمومی»، «الزامات شغلی بالا» و «ر‌هاشدگی و در حاشیه‌ ماندن سیاست‌های حمایت از خانواده و فرزندآوری» قرار می‌گیرد. راهکار‌های مادران شاغل برای ایجاد سازگاری که از مجموع 95 مفهوم اولیه و 18 زیرمضمون‌‌ استخراج‌شده‌اند، در دو مضمون اصلی تحت عنوان «عقلانیت کرانمند» و «شکل‌گیری تمهیدات غیر‌سنتی سازمانی» دسته‌بندی‌شده‌اند. درمجموع درحالی‌که ابتکارات سیاست‌گذاری می‌تواند در کمک به زنان برای سازگاری نقش‌های دوگانه مؤثر باشد، بسیاری از زنان هنوز این مسائل را در سطح فردی یا شخصی حل می‌کنند و احساس می‌کنند سیاست‌های اتخاذشده ازسوی سازمان کافی نیست و یا ضمانت اجرایی ندارد و به همین دلیل به‌طور ملموس بر زندگی آنها تأثیر نگذاشته است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه «زن در توسعه و سیاست» توانند به نشانی تهران، خیابان انقلاب، خیابان قدس، کوچه شاهد، پلاک 8، ساختمان شماره 2 دانشکده علوم اجتماعی، طبقه چهارم، واحد 7، مرکز مطالعات و تحقیقات زنان، دفتر نشریه زن در توسعه و سیاست یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس  jwdp.ut.ac.irمراجعه کنند و با شماره  88391980 تماس بگیرند.