سیره امام جواد در هدایت جامعه شیعی و مقابله با طواغیت

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، امام جواد(ع) پیشوای نهم شیعیان است که در دوران امامت خود با دو خلیفه عباسی یعنی مأمون (193-218 ) و معتصم (218-227) معاصر بود و هر دو نفر او را به اجبار از مدینه به بغداد احضار کرده و طبق شیوه سیاسی که مأمون در مورد پدر بزرگوارشان امام رضا(ع) به کار برده بود، امام جواد(ع) را نیز در پایتخت زیر نظر خود قرار می دادند که این امر سبب می شد تا ارتباط مستقیم امام جواد(ع) با شیعیان قطع شده و بیشتر از طریق وکلایشان و به شکل نامه نگاری در ارتباط باشند.

امام جواد(ع) در دوره ای امامت خویش را آغاز کرد که به رغم اقتدار شیعیان، عرصه سیاسی و اجتماعی جامعه گرفتار چالش های عمیق عقیدتی و دچار درگیری های مختلفی شده بود و به گواهی تاریخ، مأمون مکّارترین و منافق ترین خلیفه عباسی بود که برای کسب پیروزی نهایی و قطعی بر اندیشه شیعه بسیار می کوشید و هدف نهایی وی از تشکیل مناظره با امامان شیعه این بود که شیعیان را به شکست کشاند و مذهب تشیّع را نابود گرداند؛ چراکه او در صدد بود برای همیشه ستاره تشیّع افول کند و بزرگ ترین مانع در برابر حاکمان غاصب و ستمگر(که شیعیان و امام آنان بود) از میان برداشته شود.

در چنین عصری امام محمد تقی(ع) قاطعانه و با اقتدار الهی تمام در برابر انحرافات، مسامحه ها، توهین ها و دیگر مکرهای خلفای باطل ایستاد و از حقانیّت دین اسلام و شیعیان دفاع کرد و به رغم محدودیّت های موجود از سوی دستگاه خلافت، از طریق نصب وکلا و نمایندگان، ارتباط خود را با شیعیان حفظ کرد و در سرتاسر قلمرو حکومت خلفای عباسی فعالیّت های شیعه پروری و هدایت آنان را ادامه داد و از تجزیه نیروهای شیعه جلوگیری کرده و در برابر فرقه هایی که در دوران امامتش وجود داشت، شیعیان را راهنمایی نمود.

امام جواد (ع) در وضعیتی عهده دار منصب امامت شدند که راه های برقراری ارتباط با ایشان از یک سو و امکانات مالی حاصل از وجوه شرعی از سوی دیگر، در وضعیت بد و نابه سامانی قرار داشت از اینرو، شرایط برای ازهم پاشیده شدن جامعه شیعی مساعد بود؛ اما امام محمد تقی(ع) با وجود کنترل توسط مأمون کوشید تا به رغم همه تنگناها و فشارها، با ایجاد وحدت بین مسلمانان، مردم را برای عبور به دوره غیبت و استقبال از عصر اجتهاد آماده سازند و جامعه شیعیان عصر خود را سامان دهند.[1] شیعیان در نقاط مختلف سرزمین های اسلامی پراکنده بودند و بسیاری از آنان در بغداد، مدائن و سواد عراق سکونت داشتند و کسانی نیز در ایران و دیگر سرزمین های اسلامی به سر می بردند.[2]

امام جواد(ع) برای تحقق اهداف هدایتی خود، از تاکتیک های مختلف و روش های متناسب با شرایط سیاسی – اجتماعی جامعه و سطح فرهنگی و آگاهی شیعیان بهره گرفت و با وجود محدودیت ها، از طریق نصب وکلا و نمایندگان، ارتباط خود را با شیعیان حفظ کرد.

یکی از روش های امام(ع) برای ارتباط با شیعیان سازمان وکالت بود که هدایت آنان به دلیل دشواری ارتباط مستقیم برخی از امامان(ع) با شیعیان و همچنین عدم دسترسی شیعیان به آنها- به سبب حبس یا شهادت و نیز به منظور آماده سازی شیعه برای عصر غیبت- از زمان امام صادق(ع) تأسیس شده و از همان زمان شروع به فعالیت کرده بود . امام جواد(ع) وکلایی در سراسر قلمرو حکومت عباسی داشتند که با فعالیت آنها، از پراکنده شدن نیروهای شیعه جلوگیری می شد.

صفوان بن یحیی و علی بن مهزیار اهوازی، از جمله این وکلا بودند[3] آنان اموالی را از شیعیان دریافت و برای امام ارسال می کردند و امام جواد (ع) علاوه بر وکلایی ثابت و مقیم، گاه نمایندگانی ویژه به شهرها می فرستادند تا وجوه شرعی و نیز مبالغی را که نزد وکلایی مقیم بود، جمع آوری کنند.

امام در مناطقی چون اهواز، همدان، ری، سیستان، بغداد، واسط، سبط، بصره و نیز مناطق شیعه نشینی چون کوفه و قم دارای وکلایی کارآمد بودند و شیعیان جز در سفر حج که خود به دیدار امام می شتافتند، از طریق وکلا ارتباط خود را با امام حفظ می کردند که شهر قم یکی از مراکز اصلی شیعه به شمار می آمد و در دوران امام جواد ارتباط خود را با ایشان حفظ کرده بود.

اتخاذ موضع منفی در برابر دستگاه خلافت

گرچه امام جواد پس از شهادت پدر بزرگوارش با دعوت اجباری مأمون به بغداد رفت و در کنار خلیفه جور سکنی گزید؛ ولی هرگز از ابراز حقایق ابایی نداشت و به تبیین امامت خویش و آشکار کردن دانش خدادادی خود که ویژه رهبران الهی است و ابراز کرامت و اتخاذ موضع منفی در برابر دستگاه خلافت و ناخشنودی از حضور دربار خلیفه پرداخت تا سیاست خویش را برای پیروان امامت ابراز کرده باشد.

ابراز سیاست امام(ع) در مخالفت با دستگاه جور، گاه در سخنان حکیمانه اش و گاه در رفتارش تجلی می کرد و گاهی نیز موضع امام در تبیین صحیح فقه اسلامی و مخدوش اعلام کردن نظرات مسئله گویان مزدور نمایان بود که این موضوع در مناظرات یحیی بن اکثم از بزرگان علمای آن دوران با امام جواد (ع) معروف است.[4]

یکی از ویژگی های امام جواد(ع) مبارزه با طاغوت و ظلم بود که آن امام با توجه به آرایش طاغوت در دو جبهه «سیاسی» و «فکری و فرهنگی» مواضع مبارزاتی خود را متناسب با این دو جبهه تنظیم می کرد و مقطع حیات طیبه امام جواد (ع) در اواخر دوران چهارم امامت ائمه (ع) قرار دارد، یعنی دوران تلاش سازنده بلند مدت و مبارزه دامنه‌دار و پیگیر برای ایجاد انقلاب توحیدی دوم و تشکیل حکومت علوی و در این مبارزه، فصل امامت امام جواد(ع) علیرغم کوتاهی، مظهر مبارزه با باطل و تلاش برای برپایی حکومت خدا بود.

رهبر انقلاب اسلامی در این باره می فرماید: امام جواد مانند دیگر ائمه‌ی معصومین برای ما اسوه و مقتدا و نمونه است. زندگی کوتاه این بنده‌ی شایسته‌ی خدا، به جهاد با کفر و طغیان گذشت. در نوجوانی به رهبری امت اسلام منصوب شد و در سالهایی کوتاه، جهادی فشرده، با دشمن خدا کرد به طوری که در سن ۲۵ سالگی یعنی هنوز در جوانی، وجودش برای دشمنان خدا غیر قابل تحمل شد و او را با زهر شهید کردند. همان‌طوری که ائمه‌ی دیگر ما علیهم‌السلام با جهاد خودشان هر کدام برگی بر تاریخ پر افتخار اسلام افزودند، این امام بزرگوار هم گوشه‌ی مهمی از جهاد همه جانبه‌ی اسلام را در عمل خود پیاده کرد و درس بزرگی را به ما آموخت. آن درس بزرگ این است که در هنگامی که در مقابل قدرتهای منافق و ریاکار قرار میگیریم، باید همت کنیم که هوشیاری مردم را برای مقابله‌ی با این قدرتها برانگیزیم. اگر دشمن، صریح و آشکار دشمنی بکند و اگر ادعا و ریاکاری نداشته باشد، کار او آسان‌تر است. اما وقتی دشمنی مانند مأمون عباسی چهره‌ای از قداست و طرفداری از اسلام برای خود میآراید، شناختن او برای مردم مشکل است. در دوران ما و در همه‌ی دورانهای تاریخ، قدرتمندان همیشه سعی کرده‌اند وقتی از مقابله‌ی رویاروی با مردم عاجز شدند دست به حیله‌ی ریاکاری و نفاق بزنند.۱۳۹۰/۰۳/۲۳.

[1] . از خاتمیت تا غیبت، ص176.

[2] . حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، ج2، 132.

[3] . تاریخ زندگی امام حسن، ص168.

[4] . نشریه حصون، مقاله سیره سیاسی-اجتماعی امام محمدتقی در هدایت شیعیان.