عسر و حرج در سقط جنین

اشاره: سقط جنین موضوعی است که نه فقط در ایران بلکه در کل جهان بدلیل اینکه درهم تنیده با موضوعات اخلاقی، اعتقادی، خانوادگی و جنسی است و در بسیاری موارد ماهیتی زیرزمینی پیدا می کند و هرگز نمی توان آمار دقیق و رسمی برای آن ارائه کرد.

درباره حکم فقهی سقط جنین در نگاه مراجع تقلید باید گفت که در نظر مرحوم آیت الله بهجت نظر اهل خبره مطرح است که متخصصین متعدد سقط جنین را تجویز کنند تا مجوز صادر شود و صرف قول یک نفر نمی تواند حجت باشد؛ در نظر دیگر مراجع نیز سقط فقط جایی جایز است که اطمینان حاصل شود هم برای مادر و هم برای جنین خطر مرگ وجود دارد.

اما امروزه آنچه مهم است پشت پرده غربالگری ها در کشور است که به نظر می رسد مقاصدی در این قضیه وجود دارد که اکثر جنین هایی که به توصیه پزشکان سقط می شوند، سالم هستند و این نشانگر این است که توصیه پزشکان باید بررسی شود و نباید به این سادگی از این قضیه عبور کرد.

در همین راستا خبرنگار گروه جمعیت و خانواده خبرگزاری رسا، با خانم معصومه سادات سالک پژوهشگر حوزه خانواده گفت و گویی انجام داده است که در ادامه می خوانید:

رسا- با توجه به مسأله غربالگری که چند سالگی هست وارد چرخه نظارت بر بارداری شده و در خیلی از مواقع دستور به سقط جنین می دهد به نظر شما پشت پرده این ماجرا چیست؟ با توجه به اینکه غربالگری در چند سال اخیر وارد چرخه نظارت بر روند بارداری شده و خیلی قبل تر این مسائل مطرح نبود و تعداد سقط جنین هم مانند الان زیاد نبود؟

دراین باره باید بگویم که مجوز قانونی برای سقط جنین را قبل از ۱۸ هفتگی نوزاد که روح در آن دمیده نشده است می دانند؛ اما اینکه از نظر شرعی این کار چه حکمی دارد؟ در بین مراجع عظام اختلاف نظر وجود دارد.

برخی از مراجع تقلید حتی همین مقدار را هم اجازه نمی دهند و تحت هیچ شرایطی سقط جنین را جایز نمی شمارند؛ مگر اینکه عسر و حرجی برای مادر نوزاد به وجود آورد که البته در این صورت نیز در معنای عسر و حرج جای بحث دارد و اینکه در چه صورتی به آن اطلاق می شود و اگر معنای عسر و حرج را ایجاد وضعیتی برای زن که زندگی مشترک را با سختی غیر قابل تحملی همراه می سازد بدانیم، در صورتی که مادر نوزاد حاضر به سقط جنین شده و بچه خود را از بین ببرد نیز عسر و حرج گریبانگیر آن خواهد شد.

رسا- غربالگری از مادران چند وقت است که به کشور ما وارد شده است و پشت پرده این موضوع چیست؟

این مسئله در چند مورد قابل بحث است و طرفداران سقط جنین از هر بعدی که توانستند سقط جنین را ترویج کرده اند. در زمانی به مدت قابل توجهی بحث سزارین را مطرح و بسیار تبلیغ و ترویج کردند و آن را برای مادران خوب می دانستند؛ درحالی که خودِ این نوع زایمان، مانعی قابل توجه برای فرزندآوری و تولید نسل است؛ چرا که مادری که دو یا سه فرزند از طریق سزارین به دنیا آورده است، دیگر نمی تواند فرزند سوم و یا به طریق اولی فرزند چهارم را به دنیا بیاورد؛ زیرا در این صورت مشکلات زیادی را برای مادر به وجود خواهد ‌آورد و خطر جانی برای مادر دارد.

به نظر من باید بحث سزارین که حتی در برخی از بیمارستان ها به اصرار، مادران حامله را به سزارین توصیه می کنند غیرقانونی شود تا علاوه بر اینکه به هر بهانه ای دست به سزارین زده نشود؛ بلکه مانعی نیز از راه تولید نسل و ازدیاد فرزندان -که در آینده نزدیک جامعه ما با پیری جمعیت مواجه می شود- برداشته شود.

بارها مشاهده شده که افرادی که تجربه سونوگرافی و سقط جنین داشتند می گویند همان تاریخ و همان روزی که ما به سونوگرافی رفتیم، منجر به سقط جنین فرزند ما شده است؛ به عنوان مثال یکی از مادران برای من نقل می کرد که وقتی برای انجام سونوگرافی به مطب دکتر رفتم سن فرزند من ۷ هفته و 3 روز بود و وضعیت فرزندم خوب و سالم بود؛ اما وقتی که بعد از یک ماه دوباره برای انجام سونوگرافی مراجعه کردم به من این گونه گفتند که فرزند شما دقیقاً از همان سن ۷ هفته و 3 روز به بعد که سونوگرافی اول را انجام داده اید رشد نداشته و تکامل آن متوقف شده است.

همچنین در موردی دیگر نیز مادری نقل می کند که من در ۱۴ هفته و سه روز حاملگی به سونوگرافی مراجعه کردم و بعد از 20 هفته از زمان سونوگرافی، فرزند من سقط شد و جالب اینجاست که بعداً مشخص شد که همان روز سونوگرافی، روز مرگ بچه ام بوده و سونوگرافی سبب این کار شده است.

من خودم به شخصه تا سه مورد از این گونه مادران را سراغ دارم که سونوگرافی را علت مرگ فرزندان خود می دانند و روز سونوگرافی را آخرین روز عمر کودکان خود می دانند و این به معنای این است که چند اتفاق می‌تواند در این زمینه رقم خورده باشد که یکی از آنها این است که ممکن است همین دستگاه های مربوطه سونوگرافی و ... دچار خطا شده و خلاف نشان دهند که منجر به تشخیص نادرست پزشکان می شود و وقتی من این قضیه را از متخصصان مربوطه پیگیری کردم، کسی که وارد کننده دستگاه های آزمایشگاهی بود به من گفت «وقتی ما می خواهیم دستگاه های خریداری شده را راه اندازی کنیم باید شرکت سازنده آن را تایید کرده تا سیستم به راه انداخته شود که به علت تحریم بودن ایران دستگاه های مربوطه را از راه دور یا می سوزاندن و یا به صورت کامل غیرفعال می کردند.

بنابراین امکان اینکه دستگاه های تشخیص، از راه دور کنترل شوند وجود دارد و این هم امکان دارد که دستگاه های آزمایشگاهی را دچار خطا کنند تا اطلاعات نادرست به پزشک مربوطه و مادر جنین داده شود تا نتیجه سقط را به دنبال داشته باشد.

رسا- نظر شما درباره سونوگرافی گرفتن و غربالگری از مادران باردار چیست؟ آیا سونوگرافی و غربالگری را به مادران توصیه می کنید؟

موارد بسیاری وجود دارد که وقتی مادرانی بعد از مراجعه به سونوگرافی و غربالگری توسط پزشک مربوطه به دلایلی مثل عدم تشکیل عضوی از کودک یا عدم تشکیل بخشی از قلب و مغز و دیگر علائم، توصیه به سقط جنین شده اند؛ اما وقتی به دلایلی مثل مانع شرعی یا محبت مادری حاضر به سقط فرزند خود نشدند، هنگام به دنیا آمدن فرزندشان، مشاهده کردند که برخلاف تشخیص پزشک مربوطه، فرزندشان بسیار سالم و بدون عیب به دنیا آمده است.

به نظر من مادران، باید در ابتدا تکلیف خود را مشخص کنند که به سونوگرافی و غربالگری بروند یا نه؟ اگر بعد از سونوگرافی و غربالگری، دستور پزشک به سقط جنین آنان باشد، آیا می توانند فرزند خود را سقط کنند یا در هر صورت حاضر به انجام این کار نیستند؟

به نظر من باید مادران در این زمینه خود تصمیم بگیرند. اگر مادران تکلیف خود را مشخص کردند که در هر صورت حاضر به سقط جنین نخواهند بود، به نظر من دیگر نیازی به انجام سونوگرافی ها و غربالگری نخواهد بود؛ چرا که این کار تنها روح و روان آنان را خسته و آزرده خواهد کرده و زندگی شیرین آنها را به تلخی مبدل خواهد کرد.

متاسفانه امروزه بنا به پروتکل هایی که در وزارت بهداشت وجود دارد، مادرانی که جواب سونوگرافی و غربالگری آنان منفی شده و دستور پزشک به سقط جنین بوده است، با پیگیری از طرف ارگان مربوطه توصیه به سقط جنین می شوند و سعی می کنند مادر را برای سقط فرزند خود قانع سازند.

این که در کشورهای غربی پیگیری می کنند که حتما فرزند سقط شود، برای این است که چون برای دولت هزینه سنگینی دارد؛ اما در کشور ما که این گونه نیست؛ چرا که خیلی از خانواده ها از بچه های خود نگهداری و حمایت می کنند.

در نهایت باید بگویم که این مطالبی که گفته شد، بیشتر در حد تجربه زیستی خود و اطرافیان بوده است و بحث تخصصی نیست.

رسا-  با تشکر از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.