شماره سی و نهم فصلنامه علمی پژوهشی«خانواده و پژوهشی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سی و نهمین فصلنامه علمی پژوهشی«خانواده و پژوهشی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش(پژوهشکده خانواده و مدرسه) با مدیرمسئولی علی لطیفی و سردبیری غلامعلی افروز منتشر شد.

این فصلنامه در 8 مقاله و 141 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

کارکردهای اجرایی و مهارتهای اجتماعی دانش‌آموزان با و بدون اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی: نقش تعدیل‌کنندگی اجتماعی سازی هیجانات از سوی والدین     

عباس شیخ محمدی، غلامعلی افروز، علی اکبر ارجمندنیا، باقر غباری بناب، رزیتا داوری آشتیانی

چکیده: رفتارهای اجتماعی مناسب و دیگر مهارتهای سازشی، پایه¬‌های سازش‌¬یافتگی شخصی و اجتماعی را در زندگی تشکیل می¬‌دهند. هدف پژوهش حاضر عبارت است از بررسی نقش تعدیل¬‌گر اجتماعی‌¬سازی هیجانات والدین (واکنشهای حمایتگرانه) در رابطه میان کارکردهای اجرایی و مهارتهای اجتماعی کودکان با و بدون اختلال نقص¬ توجه/ بیش¬‌فعالی. روش پژوهش حاضر از نوع همبستگی است. جامعه آماری شامل همه کودکان 7 تا 13 ساله شهر تهران بود و نمونه آماری شامل 191 کودک 7 تا 13 سال (دختر: 44 درصد، پسر: 56 درصد) با و بدون اختلال نقص توجه/ بیش‌¬فعالی و والدین آنان بود که کودکان با اختلال نقص توجه/ بیش‌¬فعالی به¬‌صورت در دسترس و کودکان بدون اختلال نقص¬ توجه/ بیش¬‌فعالی با روش تصادفی خوشه¬‌ای انتخاب شدند. داده‌¬ها با استفاده از مقیاس درجه‌¬بندی کانرز والدین (CPRS-R: S)، پرسشنامۀ مهارتهای اجتماعی گرشام و الیوت (SSRS)،  مقیاس نقص کارکرد اجرایی بارکلی (BDEFS-CA) و مقیاس راهبردهای مقابله با هیجانات منفی کودکان (CCNES) گرد¬آوری شدند. داده‌¬ها از طریق تحلیل رگرسیون چندگانه و با روش سلسله¬‌مراتبی تحلیل شدند و نتایج نشان داد که کارکردهای اجرایی و اجتماعی¬‌سازی هیجانات از سوی والدین می¬‌توانند به¬‌طور معناداری (0/001>P)، مهارتهای اجتماعی را پیش‌¬بینی کنند. همچنین بر اساس نتایج، بعد حمایتگرانه اجتماعی¬‌سازی هیجانات از سوی والدین رابطه میان کارکردهای اجرایی و مهارتهای اجتماعی را تعدیل می¬‌کند (0/001>P). بنابراین هرچه والدین از راهبردهای مثبت اجتماعی¬‌سازی هیجانات بهره بگیرند، می¬‌توانند اثرات منفی نارسایی کارکرد¬های اجرایی را بر مهارتهای اجتماعی کودکان تا حدودی تعدیل کنند.

واکاوی ضرورتهای طراحی برنامه درسی آموزش خانواده در مدارس دوره ابتدایی             

آزیتا قرنجیک، علی اصغر بیانی، حسن صائمی، حسین فکوری حاجیار

چکیده: هدف این پژوهش تبیین اهمیت و ضرورت طراحی برنامه¬‌درسی آموزش خانواده در موفقیت نظام تعلیم و تربیت فرزندان است. این پژوهش با رویکرد کیفی و به¬‌روش تحلیل محتوای قراردادی انجام شده است. بیست صاحب¬‌نظر در حوزه¬‌های برنامه-‌ریزی درسی، روانشناسی، جامعه‌¬شناسی، مشاوره خانواده و مدرسی آموزش خانواده با روش نمونه¬‌گیری هدفمند انتخاب شدند. داده¬‌ها از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته و تعاملی تا رسیدن به حد اشباع اطلاعات گردآوری و یافته‌¬های حاصل از تحلیل داده¬‌ها در دو مقوله اصلی طبقه¬‌بندی شدند که عبارت¬اند از :1. ارتباط و پیوند مدرسه و خانواده بر اساس نیازها و درک متقابل(با هشت مقولۀ فرعی: آگاهی والدین از وظایف و نقشهای خود، انسجام و وحدت رویه در آموزش خانواده، ضرورت توجه به خانواده به‌¬عنوان کانون اصلی رشد و تعالی انسان، مشارکت والدین در برنامه¬‌درسی، ضرورت پیوند برنامه¬‌های درسی با واقعیات زندگی، ناآگاهی و مشکلات رفتاری خانواده‌¬ها، آشنایی والدین با نظامهای درسی مدرسه، آگاهی از ابعاد رشد همه-‌جانبه کودکان)؛ 2. کارآمدی و کاربردی بودن برنامه¬‌های درسی(با سه مقولۀ فرعی: اثربخشی و کارایی برنامه¬‌های درسی¬، در نظر گرفتن تغییر و تحولات جهانی، کاربرد روشهای حمایتی و مراقبتی در فعالیتهای یاددهی و یادگیری). بنابر نتایج این پژوهش، برنامه‌درسی آموزش خانواده در دورۀ ابتدایی نه¬‌تنها در ارتقای آگاهی، نگرش و عملکرد والدین در تربیت فرزندان نقش اساسی دارد، بلکه در ایجاد همسویی در اهداف و انتظارات تربیتی و آموزشی میان  نهاد خانه و مدرسه نیز نقشی تعیین¬‌کننده دارد.

بررسی اثربخشی برنامۀ آموزش فرزندپروری مبتنی بر میانجیگری شناختی - هیجانی بر بهبود تعامل مادر – کودک و افزایش خودکارآمدی مادران               

فروغ پورطاهری، سیدامیر امین یزدی، حسین کارشکی، مهدی رحیمی

چکیده:از مجموع متغیرهای مؤثر بر رشد کودک یک مورد بیشترین توضیح را برای تنوع در  فرایند رشد کودکان ارائه می¬‌کند و آن کیفیت تعاملات اولیۀ آنها با افرادی است که شخصیتی مرکزی در زندگی کودک هستند. پژوهش حاضر به¬‌منظور بررسی اثربخشی برنامۀ آموزش فرزندپروری مبتنی بر میانجیگری شناختی - هیجانی در بهبود رابطۀ مادر - کودک و افزایش خودکارآمدی مادران کودکان 3 تا 6 سال شهرستان یزد انجام شده است.  این پژوهش از نوع شبه¬‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس¬‌آزمون با گروه کنترل است. جامعۀ آماری پژوهش شامل همۀ مادرانی بود که دارای کودک 3 تا 6 سال بدون هرگونه اختلال تشخیص داده شده بودند و در پاییز سال 1397 کودکان خود را به مهدهای کودک شهرستان یزد سپرده بودند. نمونۀ پژوهش شامل23 مادر داوطلب شرکت در پژوهش بود که به صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی(10 نفر) و گروه کنترل(13 نفر) قرار گرفتند. گروه آزمایشی در شش جلسۀ هفتگی برنامۀ آموزشی فرزندپروری مبتنی بر میانجیگری شناختی - هیجانی را دریافت کرد، درحالی‌-که گروه کنترل آموزشی دریافت نکرد. پیش از شروع و پس از پایان برنامۀ آموزشی، هر دو گروه شرکت¬‌کننده در پژوهش پرسشنامۀ رابطۀ والد- کودک پیانتا(1992) و مقیاس خوداثرمندی والدگری دومکا و همکاران(1996) را تکمیل کردند. داده‌¬ها با روش تحلیل کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل نشان داد که آموزش فرزندپروری  مبتنی بر میانجیگری شناختی - هیجانی کیفیت رابطۀ مادر- کودک را بهبود می‌¬بخشد و موجب کاهش تعارض میان مادر- کودک می¬‌شود و نیز خودکارآمدی مادران را افزایش می¬‌دهد. نتایج پژوهش حاضر اهمیت نقش میانجیگری در پرورش کودک و تعامل میان مادر و کودک را باز می¬‌نماید.       

مدل یابی ارتباطی مؤلفه‌های محیطی و رفتار پرخاشگرانه دانش‌آموزان در مدارس             

خاطره سجادی، حمیدرضا عظمتی، حامد مضطرزاده، بهرام صالح صدق‌پور

چکیده: امروزه پرخاشگری دوران نوجوانی سبب نگرانی والدین شده است زیرا مشکلات اجتماعی، روحی، رفتاری و آموزشی آینده را در پی خواهد داشت. علاوه بر عوامل ژنتیکی، خانوادگی، اقتصادی و فرهنگی یکی از عوامل مؤثر بر رفتار پرخاشگرانه، عوامل محیطی است. از آنجا که مدرسه نخستین مکانی است که نوجوانان تجاربی از زندگی اجتماعی را در کنار همسالان خود کسب می‌کنند، بنابراین محیط مدرسه می‌تواند نقشی مؤثر در سامان‌دهی رفتار تعاملی و اجتماعی، سلامت روانی و احساسی آنها داشته باشد. هدف از پژوهش حاضر توجه به مؤلفه‌های محیطی در طراحی معماری مدارس برای کاهش رفتارهای پرخاشگرانه دانش‌آموزان بوده است. لذا در روند پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی و روش تحلیل محتوا مؤلفه‌های مؤثر بر پرخاشگری در مدارس گردآوری شده است. برای تکمیل مؤلفه‌ها با روش دلفی و رویکرد اشباع نظری با متخصصان روانشناسی و رفتارشناسی مصاحبه شده است و در تحلیل مصاحبه‌ها به روش تحقیق زمینه‌ای با به¬‌کارگیری تکنیک کدگذاری باز و سپس کدگذاری محوری و خلق پیوستارها دو سر طیف مؤلفه‌ها بررسی شده است. در مرحله نهایی با کدگذاری انتخابی پیوستار میان مؤلفه‌های محیطی و عامل پرخاشگری مورد تحلیل قرار گرفته و رابطۀ میان آنها بررسی شده است. نتایج حاکی از آن است که مؤلفه‌های میانجی برگرفته از مؤلفه‌های محیطی مانند توجه به نیازها، جذابیت و شفافیت فضایی، امنیت، انعطاف‌پذیری، کاهش تنشها، سلامت روانی، آسایش شنیداری و آرامش محیطی و مثبت‌اندیشی در کاهش رفتار پرخاشگری دانش‌آموزان مؤثر بوده است. در نهایت نیز مدل ارتباطی مؤلفه‌های محیطی و رفتار پرخاشگرانه دانش‌آموزان ارائه شده است.

برنامه درسی و توسعه سیاسی؛ مطالعه کتابهای درسی دوره متوسطه اول و دوم 

سید مجتبی طاهری، علی دارابی، محمدجواد حق شناس، علیرضا سلطانی

چکیده: پژوهش حاضر با هدف بررسی توسعه سیاسی برآمده از نظریات گوناگون، آیات و روایات و قانون اساسی جمهوری اسلامی در برنامه درسی دوره متوسطه انجام گرفته است. روش پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا و رویکرد پژوهش کاربردی است. جامعه آماری همۀ کتابهای درسی مطالعات اجتماعی، تاریخ، جامعه‌¬شناسی، ادبیات فارسی و فرهنگ و معارف اسلامی دوره اول و دوم متوسطه، شامل 32 جلد کتاب در سال تحصیلی 95-1394 بوده است. تکنیک مورد استفاده، آنتروپی شانون و واحد تحلیل، صفحات است که در مجموع 4375 صفحه بوده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که: 1) در مجموع 2174 مرتبه به مؤلفه¬‌های مرتبط با توسعه سیاسی توجه شده است که میزان تراکم فراوانی آن در مؤلفه¬‌های کرامت انسانی، مشروعیت، قانونگرایی، مشارکت، رقابت و تفکر انتقادی به ترتیب 250، 739، 94، 446، 341 و 304 مرتبه بوده است. 2) در میان مؤلفه¬‌های مورد بررسی، مشارکت با میزان بار اطلاعاتی 0/973 و ضریب اهمیت 0/176 بیشترین توجه را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که به مؤلفه تفکر انتقادی با میزان بار اطلاعاتی 0/867 و ضریب اهمیت 0/157 کمترین توجه صورت گرفته است.

نقش احساس تنهایی در گرایش به استفاده از شبکه‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران

آرزو عائلی، سمیه تاجیک اسماعیلی

چکیده: پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش احساس تنهایی در گرایش به استفاده از شبکه‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران، طراحی و اجرا شده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی است و روش آن پیمایشی و ابزار اندازه‌گیری، پرسشنامه است. در این پژوهش از مقیاس تجدیدنظر شدۀ احساس تنهایی راسل (UCLA) استفاده شده که راسل، پپلاو و کوترونا (1980) آن را تدوین کرده‌¬اند و شکرکن و میردریکوند (1387) به فارسی برگردانده اند. برای سنجش گرایش به شبکه‌های اجتماعی، از پرسشنامه محقق‌ساخته استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش شامل همۀ دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران، 384 نفر بوده است. شیوه نمونه‌گیری در پژوهش، خوشه‌ای چندمرحله‌ای است. از 384 پرسشنامه توزیع شده، 346 پرسشنامه به‌¬صورت کامل تکمیل و به پژوهشگر برگشت داده شدند. یافته‌های حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان دادند که میان تنهایی عاطفی با گرایش به استفاده از شبکه‌های اجتماعی، رابطۀ آماری مثبت و معنادار (*0/358) و میان تنهایی اجتماعی با گرایش به استفاده از شبکه¬‌های اجتماعی (**0/311) رابطه معنا‌دار و مثبت وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی نشان داد که تنهایی عاطفی 36/5 درصد و تنهایی اجتماعی 11/7 درصد از تغییرات گرایش به شبکه‌های اجتماعی را پیش‌بینی می‌کنند. متغیر تنهایی (در دو بعد عاطفی و اجتماعی) در مجموع قادر به پیش‌بینی حدود 48/2 درصد از گرایش به استفاده از شبکه‌های اجتماعی است و نتایج تحلیل واریانس نشان داد که تنهایی عاطفی و تنهایی اجتماعی اثری معنا‌دار بر گرایش دانش آموزان مورد مطالعه به استفاده از شبکه‌های اجتماعی دارند.

تأثیر میزان پرداختن به تمرینات ورزشی بر بهزیستی روانی و سلامت اجتماعی دانش آموزان پسر پایه اول دوره متوسطه شهر تهران با نقش میانجی دلبستگی به مدرسه و استفاده از رسانه های اجتماعی

اسلام عیوضی، شهرام نظری، کامران عیدی پور

چکیده: هدف از انجام دادن این پژوهش، تحلیل تأثیر میزان پرداختن به تمرینات ورزشی بر بهزیستی روانی و سلامت اجتماعی دانش آموزان پایه اول دوره متوسطه شهر تهران با نقش میانجی دلبستگی به مدرسه و استفاده از رسانه¬‌های اجتماعی بود. روش تحقیق از نوع همبستگی و کاربردی است. جامعه آماری پژوهش شامل همۀ دانش¬آموزان پسر پایه اول دوره متوسطه اول شهر تهران بودند. حجم نمونه پژوهش 384 دانش آموز بود که به روش خوشه‌¬ای تصادفی انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده پژوهش پنج پرسشنامه استاندارد استفاده از رسانه‌¬های اجتماعی کیم و همکاران (2017)، بهزیستی روانی دینر و همکاران (2009)، دلبستگی به مدرسه هارتادو و کارتر (1997)، سلامت اجتماعی کیز و شاپیرو (2004) و پرسشنامه تمرینات ورزشی بک و همکاران (1982) بود. برای تحلیل داده‌¬ها، از آزمون همبستگی پیرسون و مدل معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج نشان داد که استفاده از رسانه‌¬های اجتماعی نقش میانجی را به¬‌ترتیب با ضریب اثر 0/17 و 0/17 صدم، برای تأثیر میزان پرداختن به تمرینات ورزشی بر بهزیستی روانی و سلامت اجتماعی ایفا می¬‌کند. همچنین دلبستگی به مدرسه نقش میانجی را به‌¬ترتیب با ضریب اثر 0/22 و 0/23 صدم، برای تأثیر میزان پرداختن به تمرینات ورزشی بر بهزیستی روانی و سلامت اجتماعی ایفا می¬‌کند. بنابراین اگر مدارس بتوانند از رسانه‌¬های اجتماعی برای مشارکت دانش‌¬آموزان در تمرینات ورزشی مدرسه و خارج از مدرسه بهره بگیرند، می‌¬توانند روی دلبستگی دانش¬‌آموزان تأثیر بگذارند و آنها را جذب فعالیتهای مدرسه کنند.

مطالعه پدیدارشناسی فضای سایبری از منظر نوجوانان

یوسف خیری، بهزاد شالچی، صبا کلاهی حامد، معصومه آزموده، ملیحه پورعلی وکیلی میاندوآب

چکیده: با توجه به جذابیت و ویژگیهای منحصربه¬‌فرد فضای سایبری، استفاده طولانی مدت و بیش¬از اندازه آن می¬‌تواند موجب وابستگی و اعتیاد افراد به‌¬ویژه نوجوانان شود. از این رو این پژوهش کیفی با هدف شناخت واقعی و عمیق از تجربه نوجوانان دختر در زندگی همراه با استفاده از اینترنت انجام شده است. پژوهش حاضر مبتنی بر رویکرد پدیدارشناسی تجربی موس‌¬تاکس است. برای گرد¬آوری اطلاعات از مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته با شرکت¬‌کنندگان استفاده شده است. جامعۀ آماری پژوهش دانش¬‌آموزان دختر مقطع متوسطه (دوره دوم) شهر تبریز ¬در سال ¬تحصیلی 96-1395 بود که از میان آنان 26 نفر به روش نمونه¬‌گیری مبتنی بر هدف انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده‌¬ها از روش تحلیل داده‌¬های پدیدارشناسی تجربی موس‌¬تاکس استفاده شده است. به طورکلی هشت محتوای اصلی از نتایج  این پژوهش استخراج شده که عبارت‌¬اند از: 1. دلایل و انگیزه استفاده از فضای سایبری، 2.  تأثیرات مثبت فضای سایبری، 3.  پیامدهای منفی فضای سایبری، 4. تأثیرپذیری از فضای سایبری، 5. تجربه ارتباط با افراد غریبه در فضای سایبری، 6. نشانگان عاطفی- رفتاری استفاده مرضی از فضای سایبری، 7. کناره¬‌گیری از دنیای واقعی و غرق شدن در فضای سایبری، 8. احساس گناه و نارضایتی از عدم کنترل فرد در استفاده از فضای سایبری. باتوجه¬‌به نتایج به‌¬دست آمده فرهنگ¬‌سازی استفاده صحیح از این فناوری در جامعه پیشنهاد می‌¬شود.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی«خانواده و پژوهشی» می توانند به نشانی تهران، خیابان کریم‌خان زند، خیابان ایرانشهر شمالی، کوچه شهید دهقانی­‌نیا، پلاک ۶، ساختمان پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، طبقه دوم، دفتر فصلنامه خانواده و پژوهش و با شماره تلفن ۸۸۳۲۷۳۵۰ یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://qjfr.ir/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.