شماره ۷۶ فصلنامه علمی و پژوهشی «زن در توسعه و سیاست» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 76 فصلنامه علمی و پژوهشی «زن در توسعه و سیاست» به صاحب امتیازی دانشگاه تهران با مدیرمسئولی فاطمه یزدیان و سردبیری یحیی بوذری نژاد منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و 180صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

مسئولیت اجتماعی شرکت و حضور زنان در هیأت مدیره

نازنین بشیری منش؛ نسرین قدمیاری؛ حدیث احمدی

چکیده : حضور مدیران زن در ترکیب هیأت ‌مدیره به دلیل سبک تصمیم‌گیری خاص و دقت نظر بالا در ایفای مسئولیت‌های خود تأثیر مثبت و قابل توجهی بر بهبود عملکرد و افزایش ارزش شرکت‌ها دارد. به طوری که حضور زنان منجر به تقویت بعد نظارتی هیأت مدیره شده و رفتارهای فرصت‌طلبانه را کاهش داده و عملکرد و کارایی هیأت مدیره را بهبود می‌بخشد. بر این اساس هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تأثیر حضور زنان در هیأت مدیره بر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌باشد. به منظور اندازه‌گیری مسئولیت‌ اجتماعی شرکت‌ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. نمونه آماری پژوهش شامل 129 شرکت‌ پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های 1392 تا 1399 است. متغیر مستقل پژوهش تعداد زنان در ترکیب هیأت مدیره و متغیر وابسته مسئولیت اجتماعی شرکت است. مسئولیت اجتماعی به دو بعد داخلی و دو بعد خارجی تفکیک شده است. ابعاد داخلی شامل میزان افشای اطلاعات مربوط به روابط کارکنان و افشای اطلاعات مربوط به تولید، و ابعاد خارجی مشتمل بر میزان افشای اطلاعات مربوط به مشارکت اجتماعی و افشای اطلاعات مربوط به محیط زیست می‌باشد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که حضور مدیران زن در هیأت‌مدیره تأثیر مستقیم و معناداری بر ایفای مسئولیت‌ اجتماعی داخلی و خارجی شرکت‌ها و میزان افشای عملکرد اجتماعی دارد. درنتیجه حضور زنان به عنوان یکی از سازوکار‌های حاکمیت شرکتی منجر به ایفای بهتر مسئولیت اجتماعی و افزایش میزان افشای اطلاعات گردد.

تبیین کیفی زمینه‌ها و شرایط مشارکت دانشجویان دختر به ورزش همگانی (مطالعة موردی دانشگاه پیام‌نور کرمان‌)

کمال جوانمرد؛ علیرضا صنعت خواه

چکیده :مطالعة زمینه‌های ورزش همگانی به دلیل موضوع پیشگیری از آسیب‌های فیزیولوژیکی، به‌ویژه فقر حرکتی و مشکلات روانی و آسیب‌های اجتماعی، بین جامعة دانشجویان دختر ضروری است. به همین دلیل، مطالعه‌ای با رویکرد کیفی و با بهره‌گیری از روش داده‌بنیاد انجام شد. هدف مطالعه تبیین کیفی زمینه‌ها و شرایط اجتماعی مؤثر مشارکت دانشجویان دختر دانشگاه پیام‌نور کرمان در ورزش همگانی در سال 1399 بوده و مشارکت‌کنندگان در پژوهش 31 نفر از دانشجویان دختر مشغول به تحصیل در این دانشگاه بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند در دسترس انتخاب شدند. در این مطالعه، از مصاحبة نیمه‌ساختاریافته به‌منزلة ابزار گردآوری داده‌ها استفاده شده است. برای رسیدن به معیار قابلیت اعتماد، از سه روش کنترل یا اعتباریابی توسط اعضا، مقایسه‌های تحلیلی و استفاده از تکنیک ممیزی بهره گرفته شده است. داده‌ها طبق رویة مبتنی بر نظریة زمینه‌ای در سه مرحلة کدگذاری باز، انتخابی و گزینشی (محوری)، تجزیه‌وتحلیل شده‌اند. پس از تحلیل یافته‌های پژوهش، مقوله‌های بحران اقتصادی، حمایت اجتماعی و سرمایة اجتماعی به‌عنوان مهم‌ترین شاخص و شرایط علّی، مدیریت شخص بر بدن، انتظارات فرهنگی، زیرساخت‌های ورزشی به‌عنوان شرایط و مؤلفه‌های مداخله‌گر، سبک زندگی سالم به‌منزلة مهم‌ترین شرایط زمینه‌ای، ایجاد زیرساخت‌ها، امنیت محیطی، انگیزة مسئولان به‌منزلة عمل‌ تعامل‌ها در ورزش همگانی مشخص شده است. نتیجة این پژوهش ناظر بر این بود که مشارکت دختران در فعالیت‌های ورزشی و ورزش همگانی تحت‌تأثیر بستر فرهنگی و اجتماعی موجود شکل می‌گیرد و با ایجاد انگیزش اجتماعی و فرهنگی و ارتقای سطح آگاهی جامعه از فواید این ورزش، میزان مشارکت افزایش می‌یابد.

ارزیابی تأثیر شکاف جنسیتی بر عمل‌کرد محیط‏زیستی در کشورهای منتخب جهان

حبیب الله صادقی؛ علی عزیزی؛ رسول صادقی

چکیده :جنسیت به‌منزلة یکی از عوامل مهم حفاظت از محیط‏زیست به رسمیت شناخته‏ شده است. با وجود این، هنوز ادغام جنسیتی در برنامه ‏ریزی‏ ها و سیاست‏گذاری‏ ها به‏ منزلة یک گزینة فرعی و هدردادن بودجه در نظر گرفته می‏ شود. تحقیق حاضر، با بهره‏گیری از داده‏های مجمع جهانی اقتصاد و دانشگاه ییل و با استفاده از روش‏ خوشه‏بندی میانگین کا و رگرسیون حداقل مربعات معمولی در چارچوب نظریة متابولیسم جمعیت طی سال‏های 2014 تا 2020، به ارزیابی تأثیر ابعاد چهارگانة شکاف جنسیتی بر عمل‌کرد ‏محیط‌زیستی کشورهای منتخب جهان می‏ پردازد. نتایج خوشه‏بندی فضایی نشان داد کشورهای جنوبی و میانی قارة افریقا و جنوب آسیا در خوشة 1 با پایین‏ترین مقادیر فرصت و مشارکت اقتصادی، بهداشت و بقا، دست‌یابی تحصیلی و توانمندسازی سیاسی قرار دارند. ازاین‏رو، ابتدا باید ابعاد دست‌یابی تحصیلی و بهداشت و بقا را مدنظر قرار دهند. خوشة 2 با مقادیر متوسط در امریکای جنوبی، آسیای شرقی، خاورمیانه و اروپای شرقی برای رسیدن به عضویت در خوشة 3 و همچنین خود خوشة 3 در کشورهای اروپای غربی، امریکای شمالی و استرالیا برای حفاظت بیشتر از محیط‏زیست باید بر دو بُعد فرصت و مشارکت اقتصادی و توانمندسازی سیاسی زنان تأکید کنند. علاوه بر این، نتایج رگرسیون حداقل مربعات معمولی چند‌متغیره نشان داد که ابعاد شکاف جنسیتی 41‌درصد از نوسانات عمل‌کرد محیط ‏زیستی کشورهای منتخب را تبیین می‏ کند؛ بنابراین، می‏ توان گفت که عمل‌کرد ضعیف محیط‌ زیستی‏ در کشورهای آسیایی، افریقایی و امریکای جنوبی ناشی از شکاف جنسیتی است. علاوه بر این، دو بُعد دست‌یابی تحصیلی و توانمندسازی سیاسی زنان مهم‏ترین مؤلفه‏های اثرگذار بر عمل‌کرد محیط‏زیست‌اند.

مطالعة الگوی خودتوانمندی زنان کارآفرین یزد: تعامل سازنده با حصارهای ذهنی و اجتماعی

منوچهر علی نژاد؛ سیده زینب موسوی؛ مهربان پارسامهر

چکیده : در ایران، توسعه و ترویج کارآفرینی یکی از نیازهای جدی جامعه است و ساختار خانوادگی، نگرش سنتی و کلیشه‌های جنسیتی، که توصیف‌کنندۀ ساختارهای اجتماعی کشورها است، به‌‌شدت بر فرایند توسعۀ کارآفرینی زنان اثرگذار است. بنابراین، ضروری است که در بررسی این فرایند عوامل ذکرشده در نظر گرفته شود. هدف از این جستار واکاویِ رفتارهای موفقیت‌آمیز کارآفرینانة زنان در شهر یزد است. تحقیق حاضر کیفی است و جامعة مطالعه‌شده را زنان کارآفرین در شهر یزد تشکیل می‌دهند. در نمونة تحقیق، 15 زن کارآفرین، که از نظر سن، تحصیلات، نوع حرفه و وضعیت تأهل متفاوت بودند، به روش نمونه‌گیری هدفمند و نظری انتخاب شدند. برای تحلیل مصاحبه‌ها از تکنیک تحلیل مضمون استفاده شد که از نتایج تحلیل‌ها، سه مضمون اصلی به دست آمد: مضمون اصلی تعامل سازنده با حصارهای ذهنی و اجتماعی شامل 21 مفهوم و 5 مضمون فرعی ( غلبة ایدئولوژی جنسیتی مرد‌سالارانه، حمایت‌نکردن ساختاری، کلیشة باور نداشتن به توانایی زن، دید اقتصادی به کار زن، کوته‌نگری اجتماعی)، مضمون ارتقابخشی به خویشتن شامل 21 مفهوم و 4 مضمون فرعی (همسو شدن با هنجارهای اجتماعی، اثبات قابلیت‌های فردی، غلبه بر خودمحدودسازی، رعایت هنجارهای جنسیتی) و مضمون اصلی اثبات‌گری بازتابی با 9 مفهوم و 2 مضمون فرعی (میل به خوداثباتی و خودباوری کنشی).

بررسی تأثیر رویکردهای جنسیتی بر دستیابی به توسعة پایدار در سکونت‌گاه‌های پیراشهری (مطالعة موردی روستاهای پیرامون کلان‌شهر کرج)

علی اکبر عنابستانی؛ شکوفه معمل وند؛ مهدی جوانشیری

چکیده: با آنکه اندیشمندان توسعه همیشه بر تعالی انسان از همة جنبه‌ها اتفاق‌نظر داشته‌اند، در بسیاری از کشورها مسئلة جنسیت معیاری برای نابرابری‌های اجتماعی‌ـ فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و غیره شده و همین امر خود چالش و معضلی جدی در مسیر دست‌یابی به توسعة پایدار است. در این میان، روستاها بیشتر، به دلیل فضای جنسیت‌زدگی، زنان و توانمندی آن‌ها را در عرصه‌های گوناگون نادیده می‌گیرند. این در حالی است که مشارکت زنان هم‌پای مردان می‌تواند روند دست‌یابی به توسعه را تسهیل کند. ازاین‌رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی رویکردهای جنسیتی بر توسعة پایدار در روستاهای پیرامون کلانشهر کرج انجام ‌شده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی‌ـ تحلیلی و نوع آن از نظر هدفْ کاربردی است. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش‌های‌ اسنادی و میدانی استفاده‌ شده است. جامعة آماری ده روستای واقع در بخش مرکزی شهرستان کرج و از مجموع 3 هزار و 987 خانوار ساکن در سکونت‌گاه‌های روستایی پیراشهری، با فرمول کوکران، حجم نمونة 228 خانوار برآورد و این افراد با روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. برای آزمودن مدل مفهومی پژوهش و بررسی تأثیر ابعاد پژوهش بر توسعة پایدار از تکنیک حداقل مربعات جزئی و از نرم‌افزار Smart PLS استفاده شد. با توجه به نتایج، ضرایب t بین متغیرهای اصلی پژوهش، بالای 58/2 بوده؛ یعنی رابطه معنادار و مستقیم است. بدین‌ترتیب، ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و نهادی بر توسعة پایدار تأثیر مثبت و معناداری دارد. مقدار R2 نشان می‌دهد 7/96درصد توسعة پایدار با دست‌یابی به ابعاد چهارگانه تبیین شده و بعد اقتصادی با ضریب 88/0 تأثیر بیشتری نسبت به سایر ابعاد بر توسعة پایدار روستایی داشته است. همچنین، نتایج آزمون T با دو گروه مستقل نشان داد که در منطقة مطالعه‌شده، نوع جنسیت فقط در شاخص اقتصادی و توسعة پایدار تأثیرگذار نبوده است، ولی در سه شاخص اجتماعی، زیست‌محیطی و نهادی نوع جنسیت تأثیرگذاری معناداری داشته است. لذا کلیة ابعاد ذکرشده از جهت اهمیت و ضرورت، نیازمند برنامه‌ریزی مدون و نیز اقدام برای ارتقا بوده و بی‌توجهی به هریک از آن‌ها می‌تواند روند بهبود توسعة پایدار روستایی و نیز نقش مثبت رویکرد جنسیت در آن را با چالش و مشکلاتی عدیده مواجه کند.

اشتغال فرساینده/ التیام‌بخش: مطالعه‌ای کیفی دربارة چالش‌های کاریابی مددجویان زن کمیتة امداد امام خمینی در شهر مشهد

احمدرضا اصغرپور ماسوله؛ فریبا فیروزی؛ غلامرضا صدیق اورعی

چکیده : فرایند شغل‌یابی و نگه‌داشت موقعیت شغلی متأثر از عناصر متعدد از جمله جنس است. زنان، و به‌ویژه زنانی که سرپرست خانواده‌اند، با دغدغه‌های فراوان در فرایند جست‌وجو و حفظ موقعیت شغلی مواجه‌اند. این پژوهش، که مشارکت‌کنندگان آن زنان سرپرست خانوار مددجوی کمیتة امدادند، تلاش نموده، با بهره‌مندی از روش نظریة زمینه‌ای، ادراکی از فرایند کاریابی و تجربه‌زیستة این گروه از زنان در فرایند شغل‌یابی ارائه کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد موقعیت‌های شغلی زنان مطالعه‌شده در عمدة موارد به شکلی فرساینده و متزلزل است که کمتر می‌توان آن را روشن‌گر آیندة مددجو دانست. در زندگی این زنان چالش‌هایی که در این فرایند بروز و ظهور می‌کند بیش از نقاط قوت احتمالی است. آنان به دلیل فعالیت شغلی بیش از سنین بازنشستگی مرسوم دچار فرسایش جسمی و روحی می‌شوند و وضعیت جسمی‌شان در آینده در معرض خطر قرار می‌گیرد. به‌علاوه، این زنان در محیط کار با چالش‌هایی مواجه می‌شوند که ویژة زنان است و محیط کاری را برای آنان ناایمن می‌کند. این ناامنی ایشان را برای پذیرش موقعیت شغلی مردد می‌کند. درنتیجه، تأکید بر آموزش‌هایی با محوریت مهارت‌آموزی پایدار به‌منزلة یکی از راهبردهای اثربخش بر بهبود اوضاع ایشان گزارش می‌شود.

درک زنان از موانع و تسهیل‏ کننده‏ های موفقیت: مطالعه‌ای داده ‏بنیاد

عفت برنا؛ حسین افراسیابی؛ احمد کلاته ساداتی؛ مهدی کرمانی

چکیده : با وجود افزایش چشمگیر زنان در آموزش عالی، شکاف درخور توجهی در فعالیت‏های اجتماعی‌ـ اقتصادی زنان به‌عنوان مظاهر موفقیت در زندگی امروزین همچنان وجود دارد. هدف از مطالعة حاضر، فهم موانع و تسهیل‏کننده‏های موفقیت زنان است. در قالب مطالعه‌ای کیفی با رویکرد داده‏بنیاد با زنان 30 تا 40 سالة ساکن در شهر مشهد مصاحبه‏های نیمه‌ساختاریافته انجام شد. بر پایة نمونه ‏گیری نظری و هدفمند، مصاحبه ‏ها تا دست‌یابی به اشباع نظری ادامه یافت و درنهایت با 25 نفر مصاحبه شد. داده‏ها پس از انتقال به نرم‏افزار تحلیل کیفی مکس‏کیودی‏ای با شیوة کدگذاری داده‏بنیاد برساخت‌گرا تحلیل شد. یافته‏ها در قالب هشت مقوله بازنمایی شد که عبارت‌اند از: «جامعه‏پذیری تک‏بعدی و محدود‏سازی بیرونی»، «محدودیت چشم‏انداز شغلی»، «نبود حمایت مالی و خانوادگی»، «کمبود آموزش‏های مهارت‏محور»، «فشار نقش خانه‏داری»، «تمرکز بر توانمندی‌های شخصی»، «دسترسی به تحصیلات دانشگاهی» و «فرصت فضای مجازی». مقولة مرکزی با عنوان «محدودیت و دوگانگی‏ نقش» نام گرفت. یافته‏ها حاکی از این‏ است که نظام‏های درهم‏تنیدة اجتماعی‌ـ فرهنگی که هویت افراد را شکل می‏دهد زنان را درگیر چرخه‏ای از یادگیری در رابطه با تأثیرات نظام‏مند کرده‏است؛ به‌طوری‌که مشارکت‏کنندگان ساختارهای معناسازی مورد نیاز برای پالایش تأثیرات تبعیض‏آمیز را توسعه می‏دهند. می‏توان گفت که نظام اجتماعی توانسته فرصت‏های جدیدی برای زنان فراهم کند، اما وزن مؤلفه‏های اجتماعی جنسیتی همچنان بالاست و این فرصت‏ها تحقق پیدا نکرده‏اند.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره دوفصلنامه علمی و پژوهشی«زن در توسعه وسیاست» می توانند به نشانی  تهران- خیابان انقلاب- خیابان قدس- کوچه اسلامی ندوشن- پلاک 8- ساختمان شماره 2 دانشکده علوم اجتماعی- طبقه پنجم- واحد 9- مرکز مطالعات و تحقیقات زنان- دفتر نشریه زن در توسعه و سیاست با شماره تلفن 88392320 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس jwdp.ut.ac.ir مراجعه کنند یا تماس بگیرند.