کتاب «سلام بچه‌ها» رونمایی شد
آیین رونمایی از کتاب «سلام بچه‌ها»؛ تاریخ شفاهی شکل‌گیری و گسترش مجله «سلام بچه‌ها» با حضور نویسنده اثر و اهالی مطبوعات و ادبیات کودک و نوجوان برگزار شد.
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، کتاب «سلام بچه‌ها»، تاریخ شفاهی شکل‌گیری و گسترش مجله «سلام بچه‌ها» است که از سوی انتشارات راه‌یار منتشر شده است. در دهه 60 مجلات متعددی برای کودکان و نوجوانان در ایران منتشر می‌شد که یکی از آن‌ها مجله «سلام بچه‌ها» بود که در سال 1368 اولین شماره آن به همت دفتر تبلیغات اسلامی در قم به چاپ رسید.
در مراسم رونمایی از کتاب «سلام بچه‌ها» که با حضور مهدی خوجه‌گی، نویسنده اثر، محمد حمزه‌زاده، مدیر سابق بنیاد ملی کتاب و علی جانباز، رئیس حوزه هنری کودک و نوجوان چهارشنبه (11 آبان‌ماه) در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد، هر یک از مهمانان به مساله اهمیت مطبوعات کودک و نوجوان کشور و لزوم استمرار انتشار آن‌ها پرداختند.
چرایی توجه حوزه علمیه قم به ادبیات کودک
در ابتدای نشست، علی جانبار، رئیس حوزه هنری کودک و نوجوان به قضاوت غلط از تاریخ بعد از انقلاب در زمینه کودک و نوجوان اشاره کرد و گفت: بازنمایی تصویر مخاطب مساله مهمی است که امروزه به صورت تحریف‌شده و منحرف با آن مواجه شده‌ایم. تاریخ دارد درباره 40 سال فعالیت و وقت‌گذاری خوب عده‌ای در حوزه کودک و نوجوان و اتصالش به مفاهیم دینی و انقلابی قضاوت غلطی می‌کند. این کتاب که تاریخ شفاهی است کمک می‌کند بدانیم این قضاوت غلط است. وقتی ما با عده‌ای مواجه‌ایم که در اوایل انقلاب، مساله‌ای مثل ادبیات دینی و مطبوعات کودک را دنبال می‌کنند این نشان می‌دهد که به آن مساله که امروزه به عنوان فکرهای نوآور مطرح می‌شود، در آن سال‌ها هم توجه شده است. این در کتاب برای من نقطه عطف بود.
وی افزود: جالب است که آن‌ها می‌خواستند کاری تولید کنند که از دل حوزه علمیه قم بیرون بیاید و نسبت ادبیات دینی کودک را تقویت کند. انگاره‌ای اکنون در کشور است که مجامع دینی کشور نتوانستند کارکردی نسبت‌به تولید محتوای دینی و اسلامی داشته باشند. این گزاره درست نیست؛ امروز در کشورمان تولید محتوای خوبی داریم که البته کاستی‌هایی هم دارد. این کتاب به ما تلنگر می‌زند که ما از ابتدای انقلاب اساسا حرکت‌مان در نسبت با مساله کودک و نوجوان رو به جلو بوده است.
رئیس حوزه هنری کودک و نوجوان، درباره نوع این مجلات که اصالت را به محتوا می‌دادند تا به فرم، گفت: مساله اصالت محتوا نسبت‌به اصالت فرم نیز جالب است. تولیدکنندگان این مجله به شدت برایشان مساله است که می‌خواهند قدری جلو بروند و ببینند می‌توانند نویسنده‌ای تربیت کنند یا نه؛ یعنی نشریه قله‌ای شده است برای اینکه عده‌ای در نسبت با ادبیات کودک و نوجوان آماده شوند. این موجب شده است که نسلی از نسل‌های تولیدکننده محتوای دینی شکل بگیرد که نمونه‌اش آقای مظفر سالاری است. این جالب است که اساسا خود محصول به ماهوی محصول اصالت ندارد؛ بلکه آن فرایندی که شکل گرفته است اصالت دارد.
وی ادامه داد: ما یک نسلی از فعالان ادبیات کودک و نوجوان داریم که به نظرم به دلایل ناجوانمردانه از صحنه ادبیات کودک و نوجوان ما دارند حذف می‌شوند؛ مثل مرحوم امیرحسین فردی. امروز متاسفانه از این نسل یاد نمی‌شود یا کمتر یاد می‌شود و به نوعی مسیر ادبیات دینی یا ادبیات کلاسیک کودک و نوجوان دچار تحریف‌هایی شده است. البته در این کتاب، پژوهشگر قضاوت عادلانه‌ای در مورد همه افراد دارد. به نظر می‌آید در نسبت با ادبیات و مطبوعات کودک و نوجوان آنچه که امروز ما را دور می‌کند از تولید محتوای کودک و نوجوان، این است که این شخصیت‌های کودک و نوجوانی که قبلا پشت یک تریبونی به نام مطبوعات می‌نشستند در اجتماع حی و زنده بودند؛ حتی اگر بر اساس یک کاغذ رنگی و مکتوب بوده است که به دست مخاطبی در یک شهری می‌رسیده است و امروزه دیگر آن کلمات زنده و آن شخصیت‌ها پایدار نیستند. اینکه قهرمانان بچه‌هایمان عوض شده‌اند به این دلیل نیست که بچه‌ها دارند اشتباه می‌کنند؛ بلکه به این علت است که ما در شخصیت‌سازی حوزه تولیدمان مثل کتاب و نشریه ضعیف عمل کرده‌ایم.
جانباز در بخش پایانی صحبت خود به کار سخت نویسنده کتاب اشاره و اظهار کرد: کار نویسنده کار سختی است و اساسا در نسبت با سوژه، به شدت دچار مساله است؛ چون پرداختن به موضوعی که بدون هیچ کنش و واکنش سیاسی و اجتماعی است سخت است. وقایع دراماتیک نیستند و ایجاز خاصی ندارند و صرفا روایت یک مسیر خطی است که دارد درباره شکل‌گیری یک مجله دینی حوزه کودک و نوجوان در بستر فرهنگی حرف می‌زند؛ اما در ترتیب روایی که نویسنده خلاقانه انجام داده، توانسته است به خوبی از پسِ این کار سخت بربیاید؛ چون شخص‌محور حرکت نکرده و وقایع‌محور است و مسائل را از دید چند راوی می‌شنویم که این خوش‌خوان‌تر هم شده است.
علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران نیز در سخنانی کوتاه وجود مجلات کودک و نوجوان را مهم دانست و گفت: اگر ما امروز در مساله تربیت نویسندگان و به طور خاص تربیت نویسندگان حوزه کودک اشکالاتی می‌بینیم - نه اینکه تربیت به شکل دیگری شود؛ بلکه نسل به آن فراوانی اوایل نمی‌شود و تجربه نمی‌اندوزد - به خاطر این است که ما دامنه را از بین برده‌ایم؛ دامنه یعنی نشریات کودک و نوجوان تا نویسندگان برسند به قله نویسندگی و انتشار اثر مستقل. این چشمه جوشانی که در نشریات کودک و نوجوان و حتی حوزه‌های دیگر داشتیم اگر دوباره به قلیان بیفتد ما دوباره در حوزه تألیف ادبیات کودک و نوجوان به جایگاه اول‌مان برمی‌گردیم. آقای حمزه‌زاده خاطره‌ای دارند از فرستادن اثرشان به «سروش نوجوان» و تشویق مرحوم امیرحسین فردی به این کار. به طور کل، باید به دوره مجلات هم در حوزه کودک و نوجوان و هم بزرگسال برگردیم تا این دامنه تربیت نویسنده و ارتقای محتوا دوباره شکل بگیرد.
بایستیم برای «سلام بچه‌ها»
محمد حمزه‌زاده، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان و مدیر سابق بنیاد ملی کتاب به عنوان سخنران بعدی مراسم، ضمن اشاره به تجربیات خود در حوزه مطبوعات کودک و نوجوان بیان کرد: نشریات کودک در یک دوره‌ای واقعا باشگاه‌های تولیدمحتوا و تربیت‌کننده نیروی انسانی بودند برای حداقل بخش ادبیات کودک که اصولا به نوعی انقلاب‌زاده است؛ یعنی بعد از انقلاب ما چیزی به عنوان ادبیات کودک داریم با این کثرت در تولیدکنندگان و خودِ محتوا و با این میزان از اثرگذاری که اکنون وجود دارد. پایگاه و جایگاه آن نیروی انسانی که پرورش پیدا کرد و توانست بعدا به عنوان نویسنده وارد حوزه کتاب و نشر کودک و نوجوان شود و آن را متحول کند همین نشریات کودکان بودند.
وی افزود: خاطره‌ای که آقای رمضانی اشاره کردند این بود که من می‌خواستم اثری مستقل را چاپ کنم و دیگر آن را در مطبوعات چاپ نکنم؛ اما گفتند ابتدا این مطلب را در مجله «رشد» منتشر کنید و در گروه‌های مطبوعاتی عضو شوید که روش بهتری است. نسخه امروز برای ایجاد باشگاه‌های تولیدمحتوا چیست؟ آیا ما دوباره باید مدل نشریات 30 سال پیش را طراحی کنیم و داشته باشیم؟ من این‌طور فکر نمی‌کنم و باید در این زمینه به‌روز شویم. باید حلقه‌ها در بسترهای ارائه محتوای جدید شکل بگیرد. اکنون وضعیت ادبیات و کتاب کودک و نوجوان قابل قبول و امیدوارکننده نیست؛ اینکه چه‌قدر به آثار ترجمه مربوط می‌شود و چه‌قدر به موارد دیگر بحثش جداست. الان هم دیر نیست. ما به کانون پرورش فکری به‌روز و کارآمد نیاز داریم؛ به جای یک سازمان فرسوده، تحلیل‌رفته و ناامید از آینده. می‌شود دوباره به نشریاتی مثل «رشد» و ... با شکل‌های جدید ارائه محتوا فکر کرد.
یک مجله کودک، مسئله تریبون نمازجمعه
مهدی خوجه‌گی، نویسنده کتاب «سلام بچه‌ها» درباره روند انتخاب موضوع اثر اظهار کرد: سختی اولیه کار همین بود که در شهر قم ما به دنبال سوژه‌های اثرگذار دهه 50 و 60 برای روایت فرهنگی و هنری این دهه‌ها بودیم و رسیدیم به دفتر تبلیغات. این «سلام بچه‌ها» چند جلد نانوشته دارد و نبودشان برای ما سخت بود؛ یکی از آن‌ها این بود که تاریخ شفاهی دفتر تبلیغات را نداشتیم و وقتی می‌گوییم دفتر تبلیغات فکر می‌کنند منظورمان سازمان تبلیغات است. به نظر من «سلام بچه‌ها» در امتداد یک تاریخ شکل گرفته است. این‌طور نبود که صبح از خواب بیدار شویم و ببینیم سلام بچه‌ها متولد شده است؛ بلکه نسبت وثیقی دارد با کیهان بچه‌ها، کما اینکه در اسمش هم به نظرم مشخص است و نسبت مشخصی دارد با گذشته دفتر تبلیغات و نسبتی هم دارد با تاریخ ایران و تاریخ ادبیات ایران. جلدهای نانوشته‌ای که گفتم همین‌هاست؛ اما دیدن همه مسائل در کنار هم مهم است؛ چون می‌توانیم بفهمیم «سلام بچه‌ها» در چه برهه‌ای اتفاق افتاد، چوی افزود: «سلام بچه‌ها» نسبت مشخصی با انقلاب اسلامی دارد. در بستر انقلاب اسلامی پارامترهایی بود که کمک کرد مولفه‌هایی در این مجله رشد کند که ادبیات کودک را یک پله بالاتر ببرد. خط سیر مجله این را نشان می‌هد که به کودک و نوجوان به‌خاطر خودِ کودک و نوجوان بودن‌شان اهمیت می‌دادند؛ نه اینکه این گروه سنی مقدمه بزرگسالی باشند.
تاثیر آیت الله العظمی بروجردی در ادبیات کودک و نوجوان
سیدعلی کاشفی خوانساری، نویسنده، روزنامه‌نگار و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان نیز به عنوان آخرین سخنران مراسم، به سابقه نشریات دینی کودک و نوجوان و حوزویانی که مجله دینی برای کودکان و نوجوانان تهیه کرده‌اند اشاره کرد و گفت: در حقیقت در تاریخ مطبوعات کشور و اولین نشریات و بعد اولین نشریاتی که مخاطبانش دانش‌آموزان هستند نکته جالبی وجود دارد و آن این است که عمدتا اولین نشریات بچه‌ها به همت حوزویان بوده است. برای مثال نشریه «نوروز» در مدرسه «سلام» در دوره مظفرالدین شاه قاجار به همت آقای ناظم‌الاسلام منتشر می‌شود؛ مجله‌ای که برای بچه‌های دبستانی است و موضوعش تماما مذهبی یا نشریه «دعوت‌الحق» که بهجت‌العلما در همان سال‌های پیش از مشروطه برای دانش‌آموزان منتشر می‌کند و در بعضی مدارس به عنوان متن درسی به کار می‌رفته است. به طور کلی در چهره‌های ادبیات کودک در دوره قاجار، سهم روحانیون و حوزویان بسیار برجسته است؛ مثلا از مرحوم رشدیه بگیرید تا نسیم شمال و بسیاری دیگر که کتاب‌ها و مجلاتی برای کودکان نوشته‌اند که رویکرد دینی هم داشته‌اند. این سیر نشریات مذهبی، در دوره پهلوی هم ادامه پیدا می‌کند.
در دوره پهلوی اول ما سال‌هایی را داریم که تقریبا هیچ مجله دینی در کشور منتشر نشده است؛ ولی در ادامه باز هم منتشر می‌شود. نقطه عطف را ورود آیت‌الله بروجردی به ایران می‌دانم که ایشان نگاه مخاطب عمومی و غیرحوزوی داشتند و در آثاری که حوزویان با توجه به نیازهای جامعه خلق می‌کنند این مساله دیده می‌شود و عملا از دهه 30 سیر نویسندگان مذهبی داریم که مخاطبان‌شان متخصصان و حوزویان نیستند و برای عام‌تر می‌نویسند. اولین نمود توجه به کودکان و نوجوانان «نجات نسل جوان» به همت آیت‌الله مکارم شیرازی است و بعد با شکل‌گیری دارالتبلیغ به همت آیت‌الله شریعتمداری نشریاتی برای کودکان بنیان گذاشته می‌شود؛ مثل «پیام شادی» و «نسل نو» که اولین سردبیر هر دو، مرحوم آیت‌الله سیدهادی خسروشاهی بودند. برای ما که در آن سن مخاطب مجلات مذهبی بودیم و در کیوسک‌های تهران هم توزیع نمی‌شد و از طریق مساجد خریداری می‌کردیم، بسیار این مجلات مهم و ارزشمند بود. را مهم بود و اگر آن را الگوی موفقی می‌دانیم، چه‌طور ادامه‌اش دهیم. اگر آن الگو را الان تکرار کنیم شکست می‌خورد؛ زیرا فرزند زمانه خودش بود.
وی درباره نقش و جایگاه مجله «سلام بچه‌ها» اظهار کرد: درباره نقشی که «سلام بچه‌ها» در تاریخ ادبیات و مطبوعات کودک و نوجوان کشور دارد می‌شود مفصل صحبت کرد؛ از نسلی که پرورش داد، جشنواره «کتاب سلام» که چندین دوره برگزار شد و اتفاقات متعدد دیگری که جای گله و تأسف دارد که امروز به نوعی جایگاه ادبیات کودک و نوجوان در حوزه علمیه قم نسبت‌به دهه‌های پیش با افولی مواجه شده است. اگر مورخی که اصلا لازم نیست گرایش مذهبی داشته باشد، روزی روزگاری بخواهد تاریخ ادبیات کودک و نوجوان امروز ما را بنویسد، نمی‌تواند راجع‌به عبدالله حسن‌زاده آملی و نقشش ننویسد، نمی‌تواند مظفر سالاری را نبیند، نمی‌تواند مجید ملامحمدی و مسلم ناصری را نبیند. این‌ها هر کدام در جاهایی به نقاط اوجی در ادبیات کودک و نوجوان فارغ از ادبیات دینی رسیدند.
کاشفی خوانساری در پایان گفت: به طور کلی تا به امروز، کتاب‌هایی که راجع‌به مطبوعات کودک و نوجوان به زبان فارسی منتشر شده است به 20 عنوان نمی‌رسد و انتشار چنین کتابی قطعا اتفاق خجسته‌ای است.
در پایان مراسم نیز، آیین رونمایی از کتاب «سلام بچه‌ها» با حضور مهمانان و سخنرانان آن برگزار شد.
ارسال نظرات