قدرتی به نام علم

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، علم و پژوهش به عنوان موتور حرکت، رشد، توسعه وترقی دنیای مدرن تلقی می شود و عامل بسیار مهمی برای کسب عزت و قدرت در دنیای امروز محسوب می گردد و اهمیت آن در شرایط فعلی لحظه به لحظه رو به فزونی است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی هم در بیانیه گام دوم انقلاب اولین محور ازمحورهای موردتاکید هفتگانه آن را به علم و پژوهش اختصاص داده‌اند که نشان از اهمیت جایگاه علم و پژوهش دارد.

علم وسیله عزت و قدرت

مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی می فرمایند:«دانش،‌ آشکارترین وسیله‌ی عزّت و قدرت یک کشور است. روی دیگر دانایی، توانایی است. دنیای غرب به برکت دانش خود بود که توانست برای خود ثروت و نفوذ و قدرت دویست‌ساله فراهم کند و با وجود تهیدستی در بنیانهای اخلاقی و اعتقادی، با تحمیل سبک زندگی غربی به جوامع عقب‌مانده از کاروان علم، اختیار سیاست و اقتصاد آنها را به دست گیرد. ما به سوءاستفاده از دانش مانند آنچه غرب کرد، توصیه نمیکنیم، امّا مؤکّداً به نیاز کشور به جوشاندن چشمه‌ی دانش در میان خود اصرار می‌ورزیم. بحمدالله استعداد علم و تحقیق در ملّت ما از متوسّط جهان بالاتر است. اکنون نزدیک به دو دهه است که رستاخیز علمی در کشور آغاز شده و با سرعتی که برای ناظران جهانی غافلگیرکننده بود -یعنی یازده برابر شتاب رشد متوسّط علم در جهان- به پیش رفته است.

دستاوردهای دانش و فنّاوری ما در این مدّت که ما را به رتبه‌ی شانزدهم در میان بیش از دویست کشور جهان رسانید و مایه‌ی شگفتی ناظران جهانی شد و در برخی از رشته‌های حسّاس و نوپدید به رتبه‌های نخستین ارتقاء داد، همه‌وهمه در حالی اتّفاق افتاده که کشور دچار تحریم مالی و تحریم علمی بوده است. ما با وجود شنا در جهت مخالف جریان دشمن‌ساز، به رکوردهای بزرگ دست یافته‌ایم و این نعمت بزرگی است که به‌خاطر آن باید روز و شب خدا را سپاس گفت.»

امام علی - علیه‌السلام - فرمود: «العِلمُ سُلطانٌ مَن وَجدَهُ صالَ بِهِ وَ مَن لَم یَجِدهُ صیلَ عَلَیه»؛ دانش، سلطنت و قدرت است، هر که آن را بیابد، با آن یورش برد و پیروز شود، و هر که آن را نیابد، بر او یورش برند و مغلوب گردد(ابن ابی‌الحدید، شرحِ‏ نهج‏‌البلاغه، ج ۲۰، ص ۳۱۹). پس علم، فقط کارکردِ ذهنی ندارد و این‌گونه نیست که به عالمِ معرفت، متوقف و منحصر بماند، بلکه خواه‌ناخواه، به عالمِ غیرمعرفت نیز راه می‌یابد و  بر آن نیز اثر می‌گذارد. به‌بیان‌دیگر، علم اگرچه کمالِ نفس است، امّا موجباتِ تفوّق و تسلّط را نیز فراهم می کند و عظمت و اقتدار می‌بخشد.

آغاز راه علمی در کشور

مقام معظم رهبری در این فراز از بیانیه گام دوم انقلاب به این مهم اشاره میفرمایند که: «اکنون نزدیک به دو دهه است که رستاخیزِ علمی در کشور، آغاز شده، و سنگِ بنای یک انقلابِ علمی، گذاشته شده است».

در حقیقت کسی‌که به چنین امرِ مهمی، توجّه یافت و حسّاسیّتِ فراوان دربارۀ آن از خویش نشان داد و به صد زبان و بیان، آن را تکرار کرد و مطالبه نمود تا سرانجام، به «گفتمان» تبدیل شد، آیت‌الله خامنه‌ای بوده است. ایشان در طولِ دو دهۀ گذشته، به هر مناسبی به مسألۀ «تولیدِ علم و نهضتِ نرم‌افزاری» اشاره کرد و فرهیختگان و نخبگانِ علمی را همواره به‌سوی حرکت در راستای آن فراخواند، و خوشبختانه، این اهتمامِ خاص، به نتایجِ درخشانی رسید و ما توانستیم در علم، به پیشرفت‌های خیره‌کننده دست یابیم. ایشان به جامعۀ علمی تفهیم کرد که اوّلاً، علم را باید «اساس» و «زیربنا»ی پیشرفت دانست؛ ثانیاً ما به‌دلیلِ حکومت‌های بی‌لیاقت و کوته‌اندیش، در حدّ چندسده از قافلۀ شتابانِ علم، جاماندیم و دچارِ «عقب‌افتادگیِ علمی» شدیم؛ ثالثاً چنانچه حرکتِ علمیِ ما، «درونی» و «بومی» نباشد و توقف در مدارِ «وابستگی» و «دنباله‌روی» ادامه یابد، به شکوفایی و بالندگیِ حقیقی دست نخواهیم یافت.

تلاش برای جبران عقب ماندگی تاریخی

ایشان در ادامه بیانیه گام دوم به نکته بسیار مهمی اشاره می فرمایند: «امّا آنچه من میخواهم بگویم این است که این راه طی‌شده، با همه‌ی اهمّیّتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر. ما هنوز از قلّه‌های دانش جهان بسیار عقبیم؛ باید به قلّه‌ها دست یابیم. باید از مرزهای کنونی دانش در مهم‌ترین رشته‌ها عبور کنیم. ما از این مرحله هنوز بسیار عقبیم؛ ما از صفر شروع کرده‌ایم. عقب‌ماندگی شرم‌آور علمی در دوران پهلوی‌ها و قاجارها در هنگامی که مسابقه‌ی علمی دنیا تازه شروع شده بود، ضربه‌ی سختی بر ما وارد کرده و ما را از این کاروان شتابان، فرسنگها عقب نگه داشته بود. ما اکنون حرکت را ‌آغاز کرده و با شتاب پیش میرویم ولی این شتاب باید سالها با شدّت بالا ادامه یابد تا آن عقب‌افتادگی جبران شود.»

فرمایش ایشان به نکته دقیق و مهمی اشاره دارد چرا که ما، مسأله را در لایۀ «تاریخ» نمی‌بینیم و حال و اکنون را ملاکِ قضاوت قرار می‌دهیم، به برداشت و تحلیلِ صحیحی از وضعِ معرفتی و علمیِ خویش دست نمی‌یابیم، درحالی‌که اگر به عمقِ تاریخ فروبرویم و «ریشه‌ها» و «سرچشمه‌ها» را بازشناسیم، خودآگاهیِ متفاوتی در ما شکل خواهد گرفت. مسأله این است که در دورۀ تاریخیِ اخیر، به‌طورِ خاص و بسیار برجسته، ما به‌سببِ حاکمانِ فاسدِ قاجار و پهلوی، از تحوّلاتِ علمیِ جهان برکنار ماندیم، بلکه در جهتِ معکوسِ مسیرِ پیشرفتِ علمی حرکت کردیم.

آری، از سده‌های هشتم و نهمِ هجری که روندِ انحطاطِ تمدّنِ اسلامی آغاز شد و مسلمانان، عناصر و اجزاء تمدّنیِ خویش را به‌تدریج از دست دادند، ما نیز به‌عنوانِ پاره‌ای از این تمدّن، در مدارِ «زوال» و «سقوط» قرار گرفتیم و به عقب بازگشتیم، امّا این سیرِ نزولی در دورۀ قاجار و پهلوی، بسیار شتابان گردید و حجم ِانبوهِ «خیانت‌ها» و «بی‌لیاقتی‌ها»، ما را بسیار بیشتر از گذشته، منزوی و حاشیه‌نشین کرد.

ما نمی‌توانیم به‌آسانی از سایۀ شومِ این تاریخِ سیاه بگریزیم و به‌ناگهان، در وضعِ معرفتیِ متفاوتی قرار بگیریم، بلکه ناچاریم بااهتمام و تلاشِ فراوان، افقِ تازه‌ای را پدید آوریم و سیرِ انحطاطی را به سیرِ اعتلایی تغییر دهیم. این قبیل تحوّلات، محتاجِ زمان هستند.

راه های اصلاح نظام علمی کشور

برای محقق شدن علم و پژوهش در کشورمان باید توجه ویژه به بیانیه مقام معظم رهبری در گام دوم انقلاب اسلامی داشته باشیم، همچنین نیازمند برداشتن چندین گام هستیم که باید این قدم ها جدی و قاطع و پیگیرانه برداشته شود.

اول: مطابق رهنمودهای مقام معظم رهبری باید دنبال علم نافع باشیم، علم نافع یعنی علمی که برای کشور لازم و ضروری است. علم و تحقیق در کشورمان باید نخست نیازسنجی شود و سپس برای باز شدن گره های کشورمان مسیر پژوهش بر اساس نیازها باشد که با ایجاد انجمن های علمی و پژوهشی و نیز پایان نامه های علمی که باید به سمت نیاز کشور سوق پیدا کنند، محقق می شود.

دوم: اجرای نقشه جامع علمی منطبق بر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در کشور که تحقق این امر مطالبه گری جدی تشکل های دانشجویی از وزارت علوم را می طلبد، چقدر نقشه علمی کشور تا کنون اجرایی شده است؟ نقشه علمی کشور تا چه اندازه می تواند اهداف بیانیه گام دوم را محقق کند؟ هم اکنون کشور نیازمند چه رشته هایی است؟ وزارت علوم باید آمایش سرزمینی داشته باشد تا بداند در فلان منطقه به چه رشته هایی لازم است؟ هم اکنون اولویت با چه رشته هایی است؟ این نیازمند کار و تلاش و مطالبه جدی است که باید تشکل های دانشجویی آستین بالا بزنند و خط شکن در رستاخیز علمی مورد مطالبه رهبری باشند.

سوم: کیفیت آموزش عالی. بر طبق نقشه جامع علمی کشور شاخص های علمی برای تعیین کیفیت آموزشی دانشگاه ها و مراکز علمی و پژوهشی باید متناسب با نیاز کشورمان باشد. بر اساس این نوع شاخص سازی است که می توان تعیین کرد مقدار و اندازه رشد و پیشرفت هر دانشگاه و مرکز علمی تحقیقاتی چه میزان بوده است و چه میزان از پیشرفت و توسعه کشور مرهون تلاش های آن بخش علمی بوده است.

چهارم: دانشگاه ها پژوهش محور شوند. این رویه در کنار این که دانشگاه و دانشجو را از شیوه غیر عقلانی جزوه نویسی، مطالعه شب امتحانی و مدرک گرایی دور می کند، موجب نخبه پروری می شود و دلگرمی بسیاری برای دانشجویان نخبه فراهم می کند تا آن ها در فضایی کاملاً علمی و رقابتی به  تحقیق و پژوهش بپردازند که این مورد می تواند تا اندازه زیادی کمک کند به تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و رشد علمی کشور.

پنجم: رابطه دانشگاه و علم با صنعت. باز کردن گره بیکاری تحصیلکردگان دانشگاهی و به حرکت افتادن چرخ های تولیدی کشور، ایجاد ارتباط تنگاتنگ بین صنعت و دانشگاه است. در مقطع فعلی شاهد این ارتباط گیری تنها در مسائل دفاعی هستیم که در این زمینه انصافاً دانشگاه ها درس خود را به خوبی پس داده اند و می توان با توسعه این فرهنگ به سایر بخش های صنعتی ، کشاورزی و خدماتی کشورمان شاهد رونق هر چه بیشتر اقتصاد کشورمان باشیم.