پدران درباره سرودهای مذهبی این روزها چه می‌گویند؟

پسرکم خسته و خواب‌آلود شده بود، دیگر میل به خوراکی و حوصله بازی با اسباب بازی‌های همراهش را هم نداشت. فقط مانده بود راه آخر، آن هم فقط به قدری که از نماز جماعت مغرب و عشای حرم امام رئوفم محروم نشوم. گوشی همراهم را دادم تا چند دقیقه عکس‌های دیروزشان را نگاه کند و مشغول شود، فکر نمی‌کردم جذابیتش حتی به قدر یک رکعت نماز هم نباشد، بعد خودش وارد فایل موسیقی شود و شاد و شارژ همخوانی هم بکند. 
همین که نماز تمام شد، بلافاصله دخترک چهار، پنج‌ساله کناری‌ام، دوزانو روبرویم نشسته و چشم در چشم، با لهجه شیرین اصفهانی‌اش می‌گوید: «خاله پِسِرِ شوما کار خیلی بدی کرد الان، آخه مامانم گفته کار خیلی بَدیِس که تو حرم امام رضا آهنگ بزاریم.» 

غرق در شیرینی لهجه‌اش می‌شوم که مادرش در جواب پیش دستی می‌کند و می‌گوید: «نه مامان جون، آهنگای گوشی این خاله مناسب اینجا بودند، اما آهنگای ما مناسب اینجا نیست اصلا. آهنگ با آهنگ خیلی فرق داره مامان جون.» پسرکم با لبخند عریضی برلب و نگاه فاتحانه‌ای به دخترک، می‌گوید: بیا باهم گوش کنیم حالا. 

«آهنگ با آهنگ خیلی فرق دارد». این همان گزاره‌ای است که این روزها با زیاد شدن تولیدات موسیقی محور و کلیپ‌های مناسبتی ویژه بچه ها، درستی و نادرستی اش، خیلی‌ها را سردرگم و بلاتکلیف کرده است. خصوصا پدر و مادرهایی که خواه ناخواه، بچه‌هایشان بارها و بارها از طریق تلویزیون مخاطب این گونه تولیدات مناسبتی قرار می‌گیرند. ناظر بر سطور بالا، یک پایش میدانی را شروع کردیم، مبنی بر اینکه نظر چهل نفر از مادران و پدران دغدغه‌مند در این زمینه را جویا شدیم، نظرات موافق و نیز مخالف این جریان، هر کدام در جای خود قابل تامل بود. فعلا در گزارش پیش رویتان، فارغ از تایید یا عدم تایید نظرات مطرح شده، بخشی از نظرات پدران آورده شده است.

«حجت الاسلام محمد بیرانوند»

*احساس خوشایند نسبت به موضوعات دینی؛ یکی از پایه‌های تربیت دینی 

انتقال حس خوب و احساس خوشایندی نسبت به موضوعات دینی، نکته‌ای است که در بین نظرات پدر‌ها و مادرها به وضوح و مکرر دیده می‌شود. مثلا حجت‌الاسلام «محمد بیرانوند»، نویسنده، پژوهشگر و کارشناس تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه اصفهان، خودش پدر چهار فرزند است. می‌گوید:« از جمله نقاط مثبت نماهنگ‌های مذهبی که توسط مداحان خوانده می‌شود، این است که احساس خوشایندی نسبت به موضوعات دینی را در دل مخاطب ایجاد می‌کند. این خود یکی از پایه‌های تربیت دینی است که منجر به گرایش؛ احساس خوب؛ انگیزش و کنش و رفتار مومنانه خواهد شد». 

حجت الاسلام بیرانوند در ادامه می‌گوید: «شاید یکی از معنای‌های (هل الدین الا الحب) این است که اول باید علاقه مندی نسبت به موضوعات دینی را در دل بچه‌ها ایجاد کنیم تا به موضوعات دینی گرایش پیدا کنند. احساس خوب به دین داشتن پایه اساسی دینداری است و در سنین بالاتر در کنار این احساس خوب باید آگاهی و معرفت و معنا و اسرار و حکمت عبادت را برای آن‌ها توضیح داد. از دیگر آثار این کار‌ها ایجاد دغدغه و حساسیت و نقطه عطف خوب ایجاد کردن در ذهن بچه‌ها ست. نکته مثبت این کلیپ‌ها خصوصا در سنین زیر ۱۰سال این است که اصل دین را ثبوتی فرض می‌کنیم یعنی پذیرفته که موضوعات دینی وجود دارند و به آن‌ها اظهار علاقه می‌کند این موضوع در ایجاد تعلق و تعصب مثبت نسبت به موضوعات دینی تاثیر گذار است». 

این نویسنده می‌گوید: «از طرفی بچه‌هایی که به حفظ و تمرین و تکرار این کلیپ‌ها ممارست می‌کنند، مفاهیم و سوژه‌های دینی برایشان تکرار می‌شود و این تکرار و عادت زمینه‌ی شکل گرفتن تصویری ماندگار از آن مفهوم دینی در ذهن کودکان می‌شود. می‌توان گفت مفاهیم کودکانه حسی و احساساتی که در این کلیپ‌ها قوی است متناسب با سن کودکان تهیه شده است  و لازم است به واسطه محسوسات و احساسات کودکانه این مفاهیم انتقال داده شود. چراکه درک مفاهیم عقلی برای آن‌ها سخت است.»

سرودهایی مثل سلام فرمانده، عزیزم حسین و…توانستند دوباره روح تازه‌ای به حوزه سرود بدمند.

*دقت در بحث موسیقی‌شناسی آثار

یکی از موارد بحث برانگیز در نظرات، موسیقی‌شناسی آثار است. پدری که خودش فعال فرهنگی رسانه‌ای است و به واسطه شغلش آشنا به علوم و فنون موسیقی است، می‌گوید: «نکته دیگر بحث موسیقی‌شناسی این قطعات پاپ از نظر شرعی است. آشکارا ریتم برخی از این کارها اساسا والس است آن هم والس‌های شاخص و تندی که صورت رقص را کاملا در ذهن متبادر می‌کند. آیا هرنوع طربی برای مجلس اهل بیت علیهم السلام با توجیه کودکانه بودن حجیت و شانیت دارد؟ در برخی از قسمت‌های برخی از این کارها موسیقی مطرب و غنای لهوی به شکل روشنی مشهود است و شنیدن آن حتما اشکال شرعی دارد. 
البته نیت خیر دوستان قابل تقدیر است. برخی از عوامل این آثار رفقای قدیم و جدید من هستند و می‌دانم که از ذکر اهل بیت مخصوصا امام حسین علیه السلام روی لب مردم قلبا خوشحال می‌شوند، ولی انتخاب دم دستی‌ترین ابزارها و معناها برای ساخت سرود واقعا کافی نیست. باید ضمن احترام به دغدغه هیئتی و ولایی رفقا نکات ارتقابخش به این آثار گوشزد شود.»

سرودها تصویری ماندگار از آن مفهوم دینی در ذهن کودکان می‌شود.

*اثر تربیتی کار جمعی 

در این میان برخی پدرها نیمه پرلیوان و اثرات آن را در این جریان بیشتر دیده و تجربه کرده‌اند. بهنام عبداللهی یکی از این پدرهاست که خودش مشاور خانواده است، از تجربه شخصی‌اش در این زمینه این طور می‌گوید: «از سالی که مسئولیت برگزاری جشنواره ملی عفاف و حجاب گوهر فاطمی برعهده‌ بنده قرار گرفت، بخش سرود و تئاتر را از بخش‌های الزامی جشنواره قرار دادم. چرا؟ چون در خلق یک اثر هنری جمعی اولین دستاورد ما القای روحیه کار جمعی است و خواسته یا ناخواسته فرایند اجتماعی شدن بچه‌ها سرعت می‌گیرد.

دومین اثر کار جمعی این است که نوجوان ما در کنار دیگر دوستان خود، زیر نظر مدیریت و سرپرستی یک عنصر فعال فرهنگی فرهیخته، تحت آموزش قرار می‌گیرد که این امر خودش اثر تربیتی برای فرزندان خواهد داشت. سومین اثر کارهایی از این دست این است که برای تولید یک اثر هفته‌ها و گاهی ماه‌ها کار گروهی باید انجام شود تا یک اثر قابل قبول پدید آید. پس زمان قابل توجهی از اوقات فراغت نوجوانان صرف چنین فعالیت‌هایی می‌شود. چهارمین اثر این است که بعداز تولید سرود نه تنها کار تمام نمی‌شود بلکه تازه شروع کار گروه است چون بعداز آن توسط مدارس و مساجد و صدا و سیما و دیگران در مناسبت‌های مختلف برای اجرای برنامه دعوت می‌شوند، پس همچنان کار تربیتی در گروه ادامه دار است.

مطلب آخر هم اینکه با سرودهای جذابی که اجرا می‌شود می‌توان روح حماسه، عشق و ایثار را به دیگر فرزندان این سرزمین انتقال داد. در اوایل انقلاب گروه‌های سرود زیادی فعال شدند و آثار فاخری هم تولید شد که تا همین امروز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما بعد از انقلاب این فرصت را نادیده گرفتیم و گروه‌های سرود تضعیف شدند. در سال‌های اخیر خصوصا وقایع آبان ماه سال گذشته سرودهایی مثل سلام فرمانده، عزیزم حسین و…توانستند دوباره روح تازه‌ای به این هنر بدمند. البته به یک نکته ظریف باید دقت کرد اینکه سرود زده نشویم و مداحی و روضه و… را به موسیقی پیوند نزنیم که اگر این کار بدون ملاحظه جزئیات آن عمل شود می‌تواند آسیب زننده باشد». 

سرود از یک آرمان و هدف جمعی حرف می‌زند

*چیستی سرود

نکته قابل توجه دیگر این است که از نظر عده‌ای مثل همان پدر منتقد موسیقی استفاده شده در برخی از قسمت‌های این آثار، حتی در نگاه دقیق، به محصولات تولیدی اخیر نمی‌توان سرود اطلاق کرد. آنجا که در ادامه می‌گوید: «درباره تولیدات اخیر، اطلاق واژه سرود خیلی دقتی ندارد. اینکه هر ترانه پاپ را به صورت جمعی بخوانیم سرود نمی‌شود. سرود از یک آرمان و هدف جمعی حرف می‌زند و انگار مای جمعی خواننده او هست. از آنجا که کلمه سرود از اول انقلاب بار مشروعیت‌بخشی به هر قالب موسیقی رو داشته! دوستان با حضور مداحان مشهور قالب جدیدی را خلق کردند و اسمش را گذاشتند سرود.» 

*تحلیل هر چیز در جای خود

یکی دیگر از نظرات قابل تامل، نظر یکی از اساتید قرآن است. «محمد حیدری»، مسئول موسسه‌ای قرآنی در شهر پرند و پدر سه فرزند می‌گوید: «ببینید، هر چیزی را باید سر جای خودش تحلیل کرد. درست است که این سرودها از موسیقی استفاده می‌کنند و هم‌ردیف هستند با بعضی آهنگ‌های غیرمذهبی دیگر، ولی قرار نیست در مقابل و حتی در موازات توسلات و جلسات و مراسم سنتی و باشکوه ما قرار بگیرند. این برنامه‌ها در واقع تنه به تنه برنامه‌هایی از جنس خودشان و در حوزه موسیقی روز دنیا و… می‌زند و باید با آن‌ها مقایسه شود. 

به نظر حقیر جای چنین برنامه‌هایی در جامعه ما خالی بود. اتفاقاً رهبر فرزانه انقلاب هم که فرمودند: «ما به سرود نیاز داریم».  البته قطعاً ایراداتی هم هست که باید رفع شود. ما باید کمک کنیم که اصلاح بشود، نه اینکه خدای‌ناکرده لگد بزنیم و بکوبیم و آب در آسیاب دشمن بریزیم.»

رهبر معظم انقلاب فرمودند: «ما به سرود نیاز داریم»

*چند نکته در مقام هشدار

برخی جملات آراسته در بین نظرات به خوبی جلب توجه می‌کرد. مثل نظرا ت پدری که هم نویسنده است و هم فعال رسانه‌ای فرهنگی. بخش پایانی نظرات ایشان حُسن ختام مناسبی است برای بخش اول این گزارش. سیدمهدی سیدی می‌گوید:«چند نکته را در مقام هشدار باید دقت کنیم؛ اول اینکه اساسا بدانیم دین مروج موسیقی نیست، یعنی خیلی ما نمی‌توانیم هُل بدهیم به سمت موسیقی، یک جاهایی به اقتضایی به نیازی می‌توانیم وارد شویم، اما اینکه همه مبنایمان را بگذاریم موسیقی و همه مظروف‌هایمان را موسیقی محور کنیم خطاست. 

موسیقی در حد نیاز هست، مثل یک قرص هست، نمی‌شود مدام قرص خورد، باید در حد نیاز و به اقتضا استفاده کرد. نکته دوم اینکه در خیلی از این آثار دیدیم که محتوا، محتوای ضعیفی هست، یعنی اگر ما شعر را روی کاغذ بنویسیم شعر در و پیکر و قافیه ندارد. این شعرهای ضعیف شده، بعدا فضای ذهنی مخاطب را تضعیف می‌کند و آن‌ها را کودک‌تر می‌کند. و ما نباید گمان کنیم چون موسیقی برای کودک هست مجوز داریم شعرهای ضعیف استفاده کنیم. نکته سوم در مقام هشدار این هست که خیلی از مداحان معروف وارد این ماجرا شده‌اند، به نظر می‌رسد باید یک تفکیکی ایجاد کرد، تا جایی که می‌شود مداحان وارد حوزه موسیقی نشوند و بقیه‌ خوانندگان مذهبی وارد این عرصه شوند. خب مثلا آقای هلالی و آقای پویانفر کارهای خوبی تولید کردند ولی به هرحال ما انتظارمان از این‌ها مداحی است. نکته آخر اینکه هر چند بازار امروزه، بازار پُر موسیقی است و باید دراین عرصه وارد شد وحتی این فضای تولید موسیقی با ظرفیت نوجوانانه که منجر به فعال شدن دوباره گروه‌های سرود دانش آموزی شده و موج جدیدی ایجاد کرده است از نقاط مثبت این جریان است اما گاهی احساس می‌شود ملودی‌ها حالت غنا پیدا کرده است. »