در طریق انبیا

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، دین مقدس اسلام، با تبلیغ آغاز شد و در گسترش و نفوذ نیز، از عنصر دعوت سود برد و به امداد آن، اقصی نقاط جهان را در بر گرفت و کلمه ی طیبه ی الهی و شریعت جاودانه ی محمدی (ص)، از شرق تا غرب گیتی، گسترش یافت و در اطراف و اکناف جهان، در تیره ها و رنگها و نژادهای گوناگون، درخت پاک دین مبین، برگ و بر پیدا کرد.

در همین رابطه مقام معظم رهبری میفرمایند: «دین اسلام، دین تبلیغ است.درست است که ما در دین مقدس اسلام، برای پیشبرد هدفهای الهی و اسلامی، جهاد و شمشیر را داریم؛ اما اصل، بر تبلیغ و تبیین است. جهاد، فلسفه ی دیگری دارد. جهاد، برای مقابله با قلدران و ستمگران و موانع تبلیغ و موانع گسترش نور اسلام است.آن جایی که چنین مانعی وجود ندارد، یا حتی در آن جایی که این مانع هم هست و جهاد امکان پذیر نیست، راه اساسی اسلام، تبلیغ است.» (بیانات در دیدار مسؤولان سازمان تبلیغات اسلامى سراسر کشور۱۳۷۲)

اهمیت عنصر تبلیغ دراسلام

برای درک اهمیت و جایگاه عنصر تبلیغ در یک مکتب , نخست باید جهان بینی و رسالت و محدوده ای که آن مکتب برای گسترش خویش در نظر دارد, شناخته و روشن شود. دراین صورت است که اهمیت تبلیغ و تبلیغات در آن مکتب مشخص خواهد شد.

اگر جهان بینی و رسالت یک مکتب، محدوده خاصی داشته باشد, قهرا شعاع پیام رسانی و تبلیغ در آن مکتب , محدود و در نهایت ,ازاهمیت و ارزش کمتری برخوردار خواهد بود,امااگر جهان بینی و رسالت یک مکتب، جهانی باشد, محدوده تبلیغ آن نیز جهانی است.

اسلام دینی است جهانی، ازاین روی اهمیت زیادی به امر تبلیغ و مبلغ داده است: ... و من احسن قولا ممن دعا الی الله و عمل صالحا.( سوره فصلت، آیه 9) کیست نیکوتراز آن کسی که به سوی خدا مردم را بخواند و کردار نیک انجام دهد.

مرحوم طبرسی در ذیل آیه شریفه، در تفسیر مجمع البیان , می نویسد: ... و فی هذه الایه دلاله علی ان الدعاالی الدین من اعظم الطاعات و آیه شریفه، دعوت و تبلیغ، دین رااز بزرگترین طاعتها و مهمترین واجبات الهی شمرده است.

دراین زمینه، در متون اصلی دین و سیره عملی پیامبر[ص] وائمه معصومین[ ع] مطالب و شواهد فراوانی وجود دارد که به همین مقدار اندک اکتفا می کنیم.

مفهوم تبلیغ دراسلام

تبلیغ، از واژه هایی است که مانند بسیاری از مفاهیم زیبا و پرمحتوا در عرف مردم و در صحنه های سیاسی، اجتماع و... از معنای درست و حقیقی خود فاصله گرفته است.

امروزه متاسفانه، عکس آن معنی و رسالتی که در آن نهفته و تحمل آن را دارد,از آن برداشت می شود,ازاین روی , لازم و ضروری است که کلمه[ تبلیغ] راازاین برداشتهای گوناگون و ناقص و... رها ساخته و جایگاه شایسته و بایسته آن را بازیابیم.

ابلاغ و[ تبلیغ] در لغت به معنای[ رساندن] و[ رسانندگی] است، ولی در فرهنگ اسلام، آنچه ازاین واژه منظور بوده و هست، بیش از رساندن صرف پیام است، بلکه بایدابلاغ مبین :[ ما علی الرسول الاالبلاغ المبین] صورت بگیرد.

پیام، رسا و گویا و متناسب با فرهنگ هر عصر باشد, تا در دلها واندیشه ها نفوذ نماید. قید[ مبین] که دراین آیه شریفه و در دیگر آیات  بیشتر، با[ ابلاغ] آمده شاهد گویایی است بر این مدعا زیرا باید محتوای پیام که همان دستورات واحکام شریعت است، برای مکلفی که می خواهد بدان جامه عمل بپوشد و در روز واپسین در موردانجام و یا عدم انجام آن مورد بازخواست قرار بگیرد، به گونه ای روشن بیان گردد، تا حجت بر وی تمام گشته و عذری برای او باقی نماند.

با توجه به مفهومی که تبلیغ در فرهنگ اسلام دارد و نیز رسالت جهانی اسلام و نقشی که تبلیغ در جهت ایفای این رسالت دارد,اسلام به امر تبلیغ بسیار توجه نموده، از آن جمله: جای دادن عنصر تبلیغ در پیکره دین، به این معنی که اسلام در قالب عبادتهای شبانه روزی: (نماز جماعت ) و هفتگی (نماز جمعه ) و سالیانه (مراسم حج ) و نماز عیدین، که در طول سال، انجام می پذیرد و نیز مناسبتهای مختلفی که یااز همان صدراسلام وجود داشته و یااین که در طول تاریخ حیات اسلام، در جریانات حساس و در راه تکمیل گسترش اسلام اتفاق افتاده است و به عنوان ایامی با قداست و عظمت در مکتب واعتقاد پیروان شناخته شده و بر بزرگداشت آن تاکید گردیده است، مانند:

ماه مبارک رمضان، ماه محرم ,اعیاد وفیات بزرگان دین، اینها همه مناسبتهایی است که اسلام بدان توصیه و ترغیب کرده است، تا تبلیغ دین، همواره به صورت مستمر و زنده پا برجا باشد واین حضور خود را در صحنه های زندگی بشر حفظ نماید واز زوال و نابودی مصون گردد و وعده خداوندی: [ انا نحن نزلناالذکر وانا له لحافظون] تحقق یابد.

ویژگی مبلغ از منظر قرآن

در کتاب درالمنثور سیوطی که از تفاسیر معروف روایی عامه است، روایتی از ابن عباس درباره آیات ۴۵ تا ۴۷ سوره احزاب  آمده است.

«قد کان رسول الله امر علیا و معاذا ان یسیرا الی الیمن» زمانی که پیغمبر(ص) علی(ع) و معاذ را ماموریت داد که برای تبلیغ به سوی یمن بروند. (یمن کشوری بود که مردمش آمادگی خوبی برای پذیرش اسلام داشتند، لذا پیغمبر اکرم(ص) اهمیت زیادی به آن کشور که از مراکز بزرگ تمدن کهن بشر در دنیا بود، می داد).

فقال: انطلقا، فبشرا و لا تنفرا، و بشرا و لا تعسرا، فانه قد انزل الله علی (یا ایها النبی انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا و داعیا الی الله باذنه و سراجا منیرا و بشرالمومنین بان لهم من الله فضلا کبیرا)( احزاب: 45-۴۷)

شما برای تبلیغ به یمن سفر کنید، توجه داشته باشید، باید مردم را بشارت دهید، جاذبه داشته باشید، دافعه نداشته باشید و کار را بر مردم مشکل نکنید، همانگونه که خداوند در قرآن می‌فرماید:« ای پیامبر! ما تو را گواه فرستادیم و بشارت‌دهنده و انذارکننده! و تو را دعوت‌کننده بسوی خدا به فرمان او قرار دادیم، و چراغی روشنی‌بخش! و مؤمنان را بشارت ده که برای آنان از سوی خدا فضل بزرگی است.»

این آیات پنج صفت برای پیامبر به عنوان صفات مبلغ بیان کرده است. این صفات را پیامبر در بالاترین مرتبه داراست و مبلغان نیز باید در حد توان و قابلیت شان دارا باشند.

۱. در ابتدای آیه خداوند می فرماید: (انا ارسلناک شاهدا); ما تو را شاهد قرار دادیم. شاهد از شهود است. حال شهود پیامبر به اعمال امت چگونه است؟

یک قسم از شهود پیامبر(ص)، شهود و نظارت ظاهری بود، ایشان مواظب رفتار و اعمال مردم بود و هرگاه تخلفی را مشاهده می کرد تذکر می داد، قسم دیگر، شهود اعمال است، اعمال بر پیغمبراکرم(ص) عرضه می شود، چه این اعمال در خفا یا آشکار انجام شده باشد.

پس یکی از صفات مبلغ، شاهد و مراقب بودن است، مبلغ باید در منطقه تبلیغی خود مراقب گناهان و انحرافاتی که احیانا وجود دارد، باشد و تذکر دهد. هم چنین برای رفع کمبودها و نارسایی ها، چاره اندیشی کند.

۲. (و مبشرا)؛ مردم را بشارت دهید و آن ها را تشویق کنید، جاذبه داشته باشید، آن ها را به طرف خودتان بکشید.

فبشرا و لا تنفرا؛ نباید سخن و عمل و رفتار و خلق و برخورد مبلغ باعث تنفر و فرار مردم شود. روحانی باید محبوب و پناه گاه و حلال مشکلات مردم باشد.

۳. (ونذیرا) مبلغ باید در عین حال بدون آن که نفرت ایجاد کند، نذیر هم باشد. مثل یک طبیب دلسوز، مردم را امیدوار کند. بیشترین درمان روحیه دادن به بیمار است، طبیب، اول به بیمارش امید می دهد، آن گاه می گوید، اگر مراقبت نکنی بیماری تو شدت می گیرد.

۴. (و داعیا الی الله باذنه)؛ همه کوشش ها باید منتهی به دعوت الی الله باشد، گفتار و عمل و ذکر مصیبت ها همه باید دعوت الی الله باشد. باید از روی حساب دعوت به سوی خدا کنیم و در مسیر مسایل واقعی حرکت کنیم.

۵. (و سراجا منیرا)؛ انسان باید سراج منیر باشد. پیغمبر(ص) سراج منیر است. مبلغ نیز که مشی او در زندگی، طریق پیامبر(ص)است، باید اخلاقش و زندگی اش و رفتارش و خانواده و بچه هایی که تربیت کرده همه این ها به گونه ای باشد که در مقام مواجهه، مخاطب از مشاهده وضع مبلغ، به سوی خدا سوق پیدا کند.

اگر در شب تاریک، در بیابانی چراغی را روشن کنید، همه موجودات زنده آن محیط جذب آن چراغ می شوند. نور رمز حیات و زندگی است، اگر چراغی نباشد همه پراکنده می شوند.

در آیه بعد هم می گوید: (و بشر المومنین); از بشارت شروع شد و با بشارت هم ختم می شود. دین باید با محبت و عاطفه و رحمت در میان مردم بروز کند، نه با خشونت.

قرآن یکصد و چهارده سوره دارد، یکصد و سیزده سوره آن با «بسم الله الرحمان الرحیم» شروع می شود. اساس، «الرحمان» و «الرحیم» است. پایه اصلی دین محبت است. اگر از طریق محبت، دوستی و عاطفه، به ویژه در برخورد با جوانان که علاقه مند به محبت اند درآییم، در دعوت مان موفق خواهیم بود.

علی حاج آخوند