ساخت پادزهر نیش مار و عقرب با پالایش پلاسمای خون

دنیای فناوری‌های زیستی پر از سازوکارهایی است که می‌تواند برای اهداف خاص انسانی مورد استفاده قرار گیرد. نحوه مقابله بدن موجودات زنده با نیش و زهر حیوانات از این سازوکارهاست که با مطالعه آن می‌توان داروی پادزهر را ساخت. ساخت پادزهر در بدن موجودات زنده وظیفه پلاسمای خون آن‌هاست.

پلاسمای خون، مایعی به رنگ زرد روشن است که حدود نیمی از خون را تشکیل می‌دهد. این جزء مهم برای مبارزه با عفونت، حفظ سطح pH صحیح خون، کمک به لخته شدن خون و حمل‌و‌نقل و دفع مواد زائد حیاتی است. حدود 7 درصد از پلاسما را پروتئین‌هایی تشکیل می‌دهد که می‌توانند در ساخت داروهای مختلف مورد استفاده قرار گیرند و این امر پلاسما را به یک ماده ارزشمند برای صنعت داروسازی تبدیل کرده است. استخراج این پروتئین‌ها برای ساخت دارو نیاز به فناوری پیچیده و عملیات فرآوری و تصفیه دشوار نیاز دارد که مجموعه آن در فرآیند پالایش پلاسما به کار گرفته می‌شود.

محمدرضا شهیدی، فارغ‌التحصیل رشته داروسازی از دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیر عامل شرکت دانش‌بنیان در گفت‌وگو با خبرنگار علم و فناوری فارس اظهار داشت: انواع و اقسام پروتئین‌ها در پلاسمای خون انسان و سایر موجودات وجود دارد. گونه‌های مختلف از این پروتئین‌ها برای ساخت داروهای گوناگون جداسازی و پالایش می‌شود. برای مثال در خصوص پادزهر مار و عقرب، پروتئین‌های خاصی که زهر را خنثی می‌کند مطلوب ماست و در پالایشگاه جداسازی می‌شود.

وی با اشاره به کاربردهای گسترده پلاسما در صنعت داروسازی گفت: مشتقات خالص شده از پلاسمای خون مانند آلبومین، آی‌وی‌آی‌جی (IVIG)، فاکتورهای انعقادی و... از پلاسما جدا می‌شود و در ساخت داروهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

شهیدی در خصوص نحوه جداسازی مواد اولیه داروها از پلاسما اظهار کرد: مواد و پروتئین‌های خاص مورد استفاده در داروهای مشتق از پلاسما از طریق فرآیند پالایش جدا می‌شوند. این فرآیند مشابه با فرآیندی است که در صنایع نفتی انجام می‌شود. در پالایشگاه نفت خام نیز بنزین و مواد دیگر جداسازی و تصفیه می‌شود.

او در مورد پالایشگاه پلاسما اظهار کرد: در ایران یک پالایشگاه پلاسما در دهه 60 ایجاد شد که خالص‌سازی پلاسما را انجام می‌داد. ابن پالایشگاه به دلیل امکان انتقال آلودگی ویروسی که داشت فعالیت آن به حالت توقف درآمد. پالایشگاه شرکت ما در سال 1396 آغاز به کار کرد و 2 سال بعد، یعنی 1398، اولین محصول دارویی مشتق از پلاسما توسط ما وارد بازار شد. 

وی در خصوص فعالیت‌های این مجموعه دانش‌بنیان تصریح کرد: شرکت ما دارای پالایشگاه پلاسمایی با ظرفیت خالص‌سازی 10 هزار لیتر پلاسما است و یکی از کارهایی که در این پالایشگاه می‌کنیم این است که از پلاسما داروی پادزهر مار و عقرب تولید می‌کنیم.

وی در تشریح پادزهر ساخته شده از مشتقات پلاسما گفت: این پادزهر برای مسمومینی که دچار عقرب یا مارگزیدگی می‌شوند می‌تواند به کار گرفته شود. در موارد گزیدگی، زهر به عنوان یک آنتی‌ژن خارجی وارد بدن می‌شود و تنها با پادزهر از بین می‌روند و امکان درمان آن با داروهای عادی وجود ندارد. این پادزهرها با ورود به بدن زهر را خنثی می‌کند.